Сабақтың тақырыбы: Жиым элементтерімен жұмыс

А) Оқушылармен амандасу.

Ә) Оқушылардың сабаққа қатысымын тексеру.

Б) Оқу – құралдарын тексеру.

1. Айнымалыны сипаттау бөлімінде көрсетілген мәндердің белгілі бір аралығын қабылдайтын болса, оны қандай типтегі айнымалы дейміз?

2. Кестедегі элементтер саны оның несін көрсетеді?

3. Шамалардың қабылдайтын мәндеріне берілетін сипаттама нені білдіреді?

4. Кестедегі бағаналар мен жолдар саны нені білдіреді?

5. Қабылдайтын мәндерінің реттелген тізімі арқылы берілетін тип?

6. Паскаль тілінде мәліметтерді басқаша не дейміз??

7. Мәліметтердің орналасуын ұзындықтары бірдей бірнеше қатарларға біріктіру тәсілі?

8. Шектеулі типте қолданылатын шамалардың бірі?

9. Жиымның әрбір элементін кесте ішінде орналасуын көрсететін айнымалы?

10. Сызықтық кестелерді Паскаль тілінде басқаша қалай атаймыз?

11. Кесте жолдарында берілген мәліметтер?

12. Жиымның басқаша атауы?

13. Мәліметтердің бір жолда тізбектеліп орналасуы?

1. 
   Жиым – дегеніміз не?
   
2. 
   Жиымдардың негізгі параметрлеріне нелер жатады? (оның типі, өлшемі және көлемі жатады.)
   

Енді жиым элементтерімен жұмысты қарастырамыз: яғни, элементтерді компьютерге енгізіп оларды өңдейміз. Ол үшін жиымдарды сипаттап алу керек.

Жиымдарды қалай сипаттаймыз? (оқушылардан сұрау)

Жиымдардың берілу және сипатталу түрлері:

Жиым түрі:	Жиымның сипатталуы
	1 тәсіл:	2 тәсіл
Бірөлшемді:	Type t=array[1..n] of тип; Var a:t;	Var a: array[1..n] of тип;
Екіөлшемді:	Type р=array[1..n,1..m] of тип; Var в:р;	Var в:array[1..n,1..m] of тип;
Үшөлшемді:	Type р=array[1..n,1..m,1..k] of тип; Var с:р;	Var с:array[1..n,1..m,1..k] of тип

Жоғарыда айтылғандай әрбір жиымға оперативтік зердеде алдын ала оның элементтерінің саны және типі ескеріліп қатар орналасқан ұяшықтар бөлінеді. Бұл жұмыс программа жазуға дайындық жүргізу кезеңдерінде мұқият ұйымдастырылуы керек.

Мысалы: VAR А: ARRAY [1..30] OF INTEGER

B: ARRAY [1..20] OF CHAR

C: ARRAY [-9..21] OF REAL

D:ARRAY[1..7,1..10] OF REAL

K:ARRAY[1..4,1..3] OF CHAR

Мұндағы, А жиымы 30 элементтен, типі бүтін; В жиымы 20 элементтен, типі символдық; С жиымы 32 элементтен, типі нақты сан; D жиымы 70 элементтен (7 жол, 10 баған), типі нақты сан; К жиымы 12 элементтен (4 жол, 3 баған), типі символдық шама. Әр жиымға осы сипаттау бойынша оперативтік зердеден орын бөліп береді.

Жиымды сипаттап болғаннан кейін, операторлар бөлімінде жиым элементтеріне жай айнымалылармен орындалатын әртүрлі амалдар қолдануға болады. Оларды әртүрлі өрнектерде операндалар орнына For, While, Repeat операторларының параметрлерінде логикалық амалдарды салыстыру элементі ретінде пайдалануға болады. Программалық мәтінде жиымның әр элементі жиымның аты мен индексі арқылы жазылады. Бір ескеретіні «индекс» және «индекс типі» түсініктерін араластыруға болмайды. «Индекс типі» түсінігі тек жиымды сипаттайтын бөлімінде қолданылады. Ал «индекс» түсінігі операторлар бөлімінде жиым элементтерін белгілегенде қолданылады. Компьютер зердесіне енгізілген жиым элементеріне әртүрлі амалдар немесе әрекеттер орындауға болады. Яғни, жиым элементтерін сұрыптау: элементтер орнын ауыстыру, элементтердің қосындысын және арифметикалық ортасын, ең кіші не ең үлкен элементін іздеу, қосымша жиымдарды пайдалану,т.с.с.

Енді осы жоғарыдағы айтылған жиым элементтерін өңдеу тәсілдерін қарастырайық:

1. 
   Жиымның екі элементінің орнын ауыстыру:
   

2. 
   Бірөлшемді жиым элементтерінің қосындысын табу:
   

for i:=1 to 10 do

s:=s+a[i];

3. 
   Бірөлшемді жиым элементтерінің ішінен оң элементтердің санын табу (сұрыптау тәсілі):
   

for i:=1 to 10 do

if a[i]>0 then k:=k+1;

4. 
   Бірөлшемді жиымның үлкен элементін және оның индекісін табу:
   

n:=1;

if a[i]>max then begin max:=a[i]; n:=i; end.

5. 
   Бірөлшемді жиымның ең үлкен, ең кіші элементін және оның индекісін табу.
   

uses crt;

var a: array[1..5] of integer; i, max, nmax, min, nmin:integer;

begin

for i:=1 to 5 do

begin writeln ('элементті енгіз');

readln (a[i]);

end;

for i:=1 to 5 do writeln (a[i]:7);

max:=a[1];

nmin:=1;

min:=a[1];

for i:=1 to 5 do

if a[i]>max then begin max:=a[i]; nmax:=i; end;

if a[i]

end;

writeln ('Ең үлкен элемент индексі=', nmax);

writeln ('Ең кіші элемент=', min);

writeln ('Ең кіші элемент индексі=', nmin);

repeat until keypressed; end.

IV. Жаңа сабақты бекіту:

Өзіндік жұмыс (Әр оқушыға бір есептен компьютерде орындау)

1- есеп: Бірөлшемді A[1..7] жиымын енгізіп, ең үлкен элементті табу программасын құрыңдар.

2- есеп: Х жиымы элементтері ретінде бес бүтін сан енгізіп, сол сандарды экранның бір жолына үтір арқылы бөліп шығаратын және жиым элементтерінің арифметикалық ортасын табу программасын құрыңдар. Жиым элементтері (-15, 7, -3, 21, 9)

3- есеп: Нақты сандардан тұратын бірөлшемді а_i (i=1,2,3,4,5) жиымы берілген. Жиым элементтерін кері орналастыр және в_i=1/ а_i формуласы арқылы в_i жаңа жиымын құрыңдар. Жиым элементтері (-15, 7, -3, 21, 9)

4- есеп: Нақты сандардан тұратын 3х3 матрицасы берілген. Осы матрица элементтерін экранға шығарып, матрицаның әрбір элементін 5-ке көбейтіп, алынған екінші матрица элементтерін экранға шығарыңдар.

5- есеп: Мына нақты сандардан тұратын С жиымының ең үлкен элементін тауып, оның реттік номерін анықтайтын программа құрыңдар. С(2.1, -5, -3.5, 12, -5.4)

6- есеп: Тақтадағы сынып журналының қандай номерлі оқушының бестік бағасы көп екенін анықтайтын программа құрыңдар.

7- есеп: Мына нақты сандардан тұратын К жиымының теріс элементтерінің қосындысын табатын программа құрыңдар. С(2.1, -5, -3.5, 12, -5.4)

Үй тапсыпмасы:

1. Жиым элементтерін өңдеу деген не?

2. Екі элементтің орнын ауыстыру қалай жүзеге асады?

3. Жиымның ең кіші (ең үлкен) элементін табу алгоритмі қалай ұйымдастырылады?

4. Сұрыптау тәсілі қалай ұйымдастырылады?

5. Бір өлшемді жиымның теріс элементтер санын және қосындысын анықтау үшін алгоритмді қалай құрамыз және қандай командалар пайдаланамыз?