38
- препараттарды танып білу;
- практикалық жұмысты қайта жасап көрсету;
- мультимедиялық оқыту түрі жүйесіндегі практикалық жұмысты
орындау.
Осы және осыған ұқсас білім тексеру формалары сабаққа серпіліс беріп,
білімді тексеруді д
әстүрден тыс, қызықты етеді де әдетте оқу үрдісін
белсендіреді [5].
Білімді бақылаудың ең көп таралған формасы - ауызша тексеру. Бұл әдіс
әрбір оқушыны тексеруге мүмкіндік береді, сондықтан жекелей сұрау деп
аталады.
Оқушының ауызша жауабы тірі нысандарды көрсетумен, нобайларды,
кестелерді көрсету, сызбанұсқаларды сызу, тәжірибелер қоюмен бірге жүруі
мүмкін. Бұл кезде ауызша тексеріс тек «бір оқушымен» жұмыс түріне айналмас
үшін барлық сыныпты белсендіру керек. Оқушылар өз жолдастарының білімін
бағалауда толықтырып, қатесін түзетіп, тақырып бойынша қосымша сұрақтар
бере алады. Ұстаз тек қана материалды меңгеру деңгейі мен көлемін анықтап
қоймай оқушының әртүрлі бақылаулардан мысалдар келтіру, деректерді
жүйелеу, талдау және жүйелі әңгіме құрай алу біліктілігін бағалайды.
Ауызша тексерісте қойылатын сұрақтар баланың шамасына жететіндей
және түсінікті болып, сонымен қатар тек бір сөзбен ғана жауап беретін емес,
түсінікті баяндайтындай болуы керек.
Жаппай ауызша тексерісті
ң (немесе жылдам с
ұрау) жеке сұраудан
айырмашылығы, бірінен кейін бірі қойылатын бірнеше сұрақтарға жауап
беруде. Тексерудің осындай формасы балаларды белсендіреді, мұғалім орнынан
төмен және орта үлгерімдегі балаларды тұрғызып сұрай алады.
Тығыздалған сұрау дәстүрлі ауызша сұраудан айырмашылығы
қарқандалаға мен шапшаңдығында. Балаларға қойылған сұрақтар оларды
қайталап сұрамайтындай түсінікті болуы тиіс. Кейбір оқушылар тақта алдында
суреттер, таблицалар, нобайларды пайдаланып кезекпен жауап берсе, келесілері
орындарынан жауап беріп, бірін-бірі толықтырып, қателерін түзетіп жатса,
басқалары жазбаша жұмыс жасайды.
Жазбаша жұмыс биологиядан білім тексеруді
ң бір формасы. Осы
жұмыстың нәтижесі де оқушының оқу материалын қаншалықты меңгергенін,
білім көлемін және таным әрекеті мен оқыту пәрменділігін анықтауға
мүмкіндік береді. Жазбаша жұмыс алу арқылы 10-15 мин. Ішінде бірнеше
оқушының білімін бақылауға болады. Бірақ жазбаша жұмысты дайындаған
кезде оның сұрақтары мен тапс ырмаларының нақты, анық болуын қадағалау
керек. Жазбаша тексеру о
қушылардың жазба тіліндегі ойлау ерекшелігін,
абстрактлық ойлауын дамытуға оң әсер етеді. Тексерудің бұл түрі арнайы
құралды талап етпейді, оны сабақтың кез келген бөлімінде жүргізуге болады
[6].
Оқушының білімі мен біліктілігін тексерудің соңғы кезеңі – бағалау.
Білімді бағалау тек қана оқу мазмұнын бақылауды ғана емес, жаңа материалды
баяндағанда да болады. Мұғалім жаңа материалды баяндау кезінде сұрақтар
39
қойып, бақыланған құбылысты түсіндіруді, олардың себеп салдарларын ашуды
сұрайды. Оқушылар әртүрлі тірі нысандардың қасиеттерін салыстырып, кейбір
деректерді түсіндіруге қатысады. Осы кезде мұғалім оқушының бұрын
игерілген білім мен біліктерін
қалай пайдаланғандарын, жауаптарын қандай
формада баяндағандарын тексереді. Осындай жұмысты мұғалім міндетті түрде
бағалауы тиіс. Оқушылардың жаңа материалды түсіндіруге қатысуы мұғалімге
балалар білімінің тереңдігін бағамдауға, сөйтіп қосымша материал пайдалануға
мүмкіндік береді. Білім тексерудің бір қажеттті шарты – оқушылардың ауызша
және жазбаша жауаптарына қойылатын мұғалімнің қатал талабы, тапсырмалар
мен сұрақтарды дұрыс, түсінікті етіп құру [7].
Оқушылар білімін бағалаудың кең таралған түрі – балл қою (1-5 балл). Бұл
эксперттік бағалау. Бұл жерде эксперт мұғалім, әдістемеші, инспектор, т.б. бола
алады. Балдық білім бағалаудың артықшылығы, ол арқылы кез келген жұмысты
бағалауға болады – тәрбиелік сипаттағы және шығармашылық тұрғыдағы,
сонымен бірге олардың жекелеген бір параметрлерін ғана емес, тұтас алғанда,
жалпылай. Жазбаша не ауызша жауапты ба
ғалай отырып ұстаз оқушының
материалды меңгеру деңгейін, жауап беру логикасын, дәлелдеу және шығару
жолдарын дұрыс құру қабілеттерін, болжам құрып оны тексеру жолдарын
ойластыру біліктіліктерін ескереді. Оның үстіне білімді бағалаудың үйреншікті
әдісінде, мысалы ауызша жауапта, әркез кері байланыс болады. Мұғалім тек
оқушы ойын басынан аяғына дейін бақылап қана қоймай, оған кез келген кезде
көмек бере алады. Ол баланың қандай білімнің жаңа элементін меңгергенін,
қандайын қосымша түсініктемелерден соң меңгергенін, ал қандай материал
оған қиын болғанын анықтайды.
Балл бойынша білімді бағалаудың кемшілігі оның субъективтілігінде, яғни
ол үнемі қандай да эксперттің не әрі дегенде бірнеше тәуелсіз эксперттерді ң
пікірлері болып табылады. Олай болса, әртүрлі эксперттер бір жұмыстың өзін
әртүрлі бағалайды [5].
Тестік бағалау зерттеудің статистикалық әдістерін қолдануға мүмкіндік
береді, н
әтиженің дұрыстығын анықтауға және белгілі бір дәрәжеде
оқушылардың жалпы дайындығы деңгейін баылауға мүмкіндік береді, бірақ ол
жеке тұлғаның шығармашылық әлеуетін ескере алмайды. өйткені барлық
сұрақтардың жауаптары эксперттермен алдын-ала жоспарланып
қояды.
Сондықтан жаңашылдық шешімдер бағалаудан тыс қалады. Сонымен қатар,
тестер шешімдер н
әтижесі жөнінде талдауға мүмкіндік береді, бірақ олар
адамның сол шешімге қалай келгенін білуге мүмкіндік бермейді, оқушылардың
ойлаудағы қадамдары (ой жүрісі) бақыланбайды.
Тестердің көмегімен тексеруге, оқушыларды еркін сөйлеуге, өз ойын
дәйекті жеткізуге және ғылыми тілді пайдалануға, мысалы анатомиялық
сипаттауды дұрыс жүргізуге үйрету мүмкін емес. Сондықтан аттестациялық
технологиялар бір әдіспен ғана, тіпті ол жаңа және прогрессивті көрінсе де,
жүргізілуі дұрыс емес. Олардың ақылмен құрылған синтезі керек, ол үшін әрбір
мұғалім бірқатар технологияларды меңгеріп, керек кезінде, қойылған
педагогикалық міндеттерге барабар, өз тәрбиеленушісін барынша анық байқап
және дұрыс бағалау әдісін таңдап алуы қажет [8].
