40
Еліміздегі жаңа мазмұнды мектептердің іс-тәжірибесі білім жүйесіне
жаңаша оқыту технологиясының енгізіле бастауы, оқушының іс-әрекетін жан-
жақты бағалаудың жаңа жүйесін енгізуді қажет етіп отыр. Ол рейтингтік жүйе.
Бұл жүйенің ең басты ерекшелігі – шәкірттің сабақ үстіндегі, үйдегі,
қоғамдық ортадағы барлық іс-әрекетін балдық (бүтін сан) көрсеткішпен
бағалап, оқу үрдісінің өн бойында жинақтала келе тоқсандық, жылдық тіпті
сатылық оқу үлгірімінің нәтижесін анықтауға мүмкіндік жасайды.
Бұл жүйе бойынша жеке оқушының жеке пәндерден жинақ талған
рейтингісінің болуы өте пайдалы деп есептелінеді. Бұл жүйе арқылы оқушының
әр пән бойынша даму деңгейі мен қабілетін ертерек байқауға мүмкіндік
жасалады.
Рейтингтік жүйенің артықшылықтары:
1.
Оқушының жеке тұлға ретінде өз бетінше дамуы мен тәрбиесіне ықпал
етеді.
2.
Пәндерді оқытуды ізгілендіру ұстанымына жәрдемдеседі.
3.
Оқу жұмысында мұғалім мен оқушының ынтымақтастығын
қалыптастырады.
4.
Рейтингтік бақылау қызметі диагностикалық, тәрбиелеуші, дамытушы,
бақылаушы және басқарушы рольді атқара алады.
5.
Рейтингтік жүйе оқушының танымдық іс-әрекетіне тікелей саналы түрде
әсер етуге мүмкіншілік туғызады.
6.
Жұмыс нәтижесі мен өз мінез-құлқын дұрыс бақылап, бағалау дағдысын
қалыптастырады.
41
3 «
Биология» пәнінен зертханалық және практикалық сабақтар үлгілерін
әзірлеу
3.1
«Генетика негіздері» б
өлімін қайталау сабағындағы практикалық
жұмыстарды ұйымдастыру әдістемесі
10 сынып.
Тақырыбы: Генетикалық есептер шығау
Сабақтың мақсаты:
Білімдік: Оқушылардың бөлім бойынша алған білімдерін тексеру,
нақтылау, олқы тұстарын толықтыру;
Тәрбиелік: есте ұзақ сақтауға, өз бетінше жұмыс істей білуге, реттілікті
табуға тәрбиелеу;
Дамытушылық: есептер шығару арқылы логикалық ойлауын кеңейту,
жылдамдық, дербестік қабілеттерін арттыру.
Сабақ түрі: практикалық сабақ.
Сабақтың өту әдісі: практикалық,
тізбектік тапсырма, тест.
Сабақтың көрнекілігі: үлестірмелер материалдар.
Құрал-жабдықтар: мультимедия құрылғысы.
Сабақтың құрылымы (2-кесте):
2-
кесте - Сабақтың құрылымы
№
Сабақтың құрылымы
Уақыты
1
Ұйымдастыру кезеңі
2
мин
2
Өтілген материалдарды қайталау
35 мин
3
Сабақты қорытындылау, бағалау
7 мин
4
Үйге тапсырма
1
мин
Сабақтың барысы:
I.
Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, жинақтау, оларды сабаққа бейімдеу.
Генетикалық есептер шығару (жеке тапсырма, 15 минут)
1-
үлестірме
1.
Тұқымның қара түсі бойынша гомозиготалы өсімдік ақ тұқымды
өсімдікпен будандастырылған. Сонда: а) Ғ
1
-
де; ә) Ғ
2
-
де; б) Ғ
1
-
дегі өсімдіктерді
оның тұқымы ақ ата-анасымен қайта будандастырғанда; в)
Ғ
1
-
дегі өсімдікті
оның қара тұқымды ата-анасымен қайта будандастырғанда алынатын
ұрпақтардың фенотиптері қандай болады?
2.
Қара тұқымнан өсіп шыққан өсімдікті ақ тұқымды өсімдіктің тозаңымен
тозаңдандырғанда, жартысы қара, жартысы ақ түсті тұқымдар алынған. Аналық
өсімдіктердің генотиптерін анықтаңдар.
2-
үлестірме
1.
Қара тұқымнан өсіп шыққан екі өсімдікті будандастырғанда, 3/4
шамасында қара, 1/4 шамасында ақ тұқымдар берген. Ата-енелерінің екеуінің
де генотиптерін табыңдар.
42
2.
Тұқымының түсі қара өсімдікті ақ тұқымды өсімдікпен
будандастырғанда тек қара тұқымдар алынған. Сондай қара тұқымды Ғ
1
-
де
алынған дараларды
өзара
будандастырғанда
алынатын
ұрпақтың
тұқымдарының түстері қандай болады?
3-
үлестірме
1.
Қара тұқымнан өсіп шыққан өсімдікті өздігінен тозаңдандырғанда 3/4
бөлігі қара және 1/4 бөлігі ақ тұқымдар алынған. Бастапқы өсімдіктердің
генотипін табыңдар.
2.
Екі қара тұқымды өсімдіктерді будандастырғанда қара түсті тұқымдар
алынған. Олардың ата-аналарының генотиптері қандай болады?
4-
үлестірме
1.
Қара тұқымнан өсіп шыққан өсімдікті ақ тұқымды өсімдікпен
будандастырғанда қара түсті тұқымдар алынған. Аналық өсімдіктің генотипін
анықтаңдар.
2.
Жеміс шыбыны – дрозофиланың денесінің сұр түсі В, қара түсі b-ға
қарағанда басым (доминантты). Екі сұр шыбынды будандастырғанда олардың
ұрпағының түстері сұр болып шыққан. Аталық және аналық формалардың
генотиптерін табыңдар.
5-
үлестірме
1.
Сұр шыбын мен қара шыбынды будандастырғанда барлық ұрпағының
денелері сұр түсті болған. Сұр шыбынның генотипін анықтаңдар.
2.
Адамда алты саусақтың болуын (полидактилия) доминантты геннің, ал
бес саусақтың болуын рецессивті геннің анықтайтыны белгілі. Ата-аналарының
екеуі де гомозиготалы алты сауса
қты отбасында бес баусақты балалардың
туылуы мүмкін бе?
6-
үлестірме
1.
Бес саусақты әйел ге терозиготалы алты саусақты ер адамға тұрмысқа
шыққан. Олардың балаларының генотипі мен фенотипі қандай болуы мүмкін?
2.
Қызан (помидор) өсімдігінің қалыпты ұзындығы А қысқасына – а-ға
қарағанда доминантты. Сонда: а) егер ұзындығы бойынша осы аталған
белгілердің ажырауының арақатынасы 1:1 болғанда; ә) 3:1 қатынасындай болып
ажырағанда өсімдіктердің генотиптері қандай болмақ?
7-
үлестірме
1.
Арпаның ерте пісетін Р кеш пісетін р-ға қарағанда доминантты. Оның
екі сортын алып будандастырғанда ерте пісетіндері үш есе көп болған. Ата-
аналық формалардың генотипі мен фенотипін анықтаңдар.
2.
Адамда көздің қара түсі (К) көк түсіне (к) қарағанда доминантті. әкесінің
көздері – көк, шешесінің көздері – қара, өзі қара көзді қыз әке-шешелерінің
көздері қара, көк көзді жігітке тұрмысқа шыққан. Олардан қара көзді бала
туылған. Айтылған барлық адамдардың генотиптерін табыңдар.
8-
үлестірме
1.
Ірі қараның қара түсті реңін анықтайтын ген қызыл түсті реңін
анықтайтын генге қарағанда басым болып келеді. Таза тұқымды қара аталық
пен қызыл аналық сиырлар будандастырылса Ғ
1
-
де қандай ұрпақ алынады?
Ондай гибридтерді өзара будандастырса
Ғ
2
-
де қандай ұрпақтар алынады?
