2
Өсу аймағы
|
Жас жасушалары бөлінбейді. Ұзыннан созылып, ұзарады. Тамыр ұшының топыраққа терең енуіне әсер етеді. Алғашқы өткізгіш ұлпалар осы аймақта түзіле бастайды.
|
3
|
Сору аймағы
|
Өсу аймағынан кейін орналасқан қалың түктері бар бөлік. Тамыр түктері тамырдың сыртын қыптап жатқан жұқа өң қабықшысының жасушаларының созылуынан пайда болады. Тамыр түктерінің ұзындығы әр түрлі. Әрбір түк – жұқа қабықшасы, цитоплазмасы, ядросы және вакуолі бар жеке ұзын жасуша. Ол топырақ түйіршіктерімен тығыз жанасып, суды және онда еріген минералды тұздарды сорады. Өсіп келе жатқан жас тамырға тірек қызметін атқарады. Тамырдың сору бөлігінде жабын ұлпа тамырға су мен онда еріген заттардың жеткізілуін қамтамасыз етеді.
|
4
|
Өткізу аймағы
|
Суды және суда еріген қоректік заттарды тамырдан өсімдіктердің жер үсті мүшелеріне өткізеді. Бұл аймақта тамыр түктері болмайды, жанама тамырлар көп болады.
|
Үй тапсырмасы. §8 оқып, 10-суретті салып, тақырып соңындағы тапсырмаларды орындап келу.
№6-зертханалық жұмыс.
Тақырыбы: Тамыр бөлімдерін жай көзбен және ұлғайтқыш әйнекпен қарау.
Мақсаты: Тамыр бөлімдерін бір-бірінен ажыратып, өзіндік ерекшеліктерін анықтау.
Құрал-жабдықтар: сабақтан 10-15 күн бұрын өсірілген асбұршақ пен бидай өскіндері, микроскоп, оған керекті жабдықтары, ұлғайтқыш қол әйнегі және т. б.
Жұмыстың барысы:
1. Сабақ өтерден 10-15 күн бұрын тұқымынан өндірілген асбұршақ пен бидайдың өскіндерінің жас тамырларын салыстырып, қандай тамыр жүйесіне жататынын ажырату.
2. Бидайдың жас өскінінің тамырын ұлғайтқыш әйнекпен қарап, тамыр бөлімдерін (аймақтарын) анықтау.
3. Тамыр түкшелері бар аймақты тауып, алып жатқан аумағын қарау.
4. Тамыр ұшынан препарат жасап, микроскоппен қарау, тамыр оймақшасы жасушаларының ерекшеліктеріне көңіл аудару, суретін салу, оқулықтың суретімен салыстыру.
Ескерту: Препарат жасау үшін жас тамырдың ең ұшынан 5 мм-дей кесіп, сол күйінде су тамызып, жабын шынымен жауып қарауға болады.
Нәтижесі:
1) Берілген өсімдіктердің тұсындағы санын дәл келетін тамыр жүйесінің бағанына жазыңдар.
1. Пияз
|
3. Сәбіз
|
5. Асқабақ
|
7. Ермен
|
9. Асбұршақ
|
2. Қауын
|
4. Жүгері
|
6. Күріш
|
8. Қамыс
|
10. Сұлы
|
Кіндік тамыр жүйесі
|
Шашақ тамыр жүйесі
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2
) Тамыр бөлімдерін атап, әрбір бөлімнің атқаратын қызметін жаз:
1.____________________________________
Қызметі: ____________________________________________________
____________________________________________________________
2.____________________________________
Қызметі: ____________________________________________________
___________________________________________________________
3._______________________________
Қызметі: __________________________________________________
4._______________________________
Қызметі: ____________________________________________________
____________________________________________________________
Қорытынды:
1. Тамыр бөліміне не кірмейді?_____________________________________________________
2. Тамыр оймақшасының атқаратын қызметі қандай?__________________________________
_______________________________________________________________________________
Сабақ: 8
Тақырыбы: §9. Тамыр - өсімдіктердің топырақтан қоректену мүшесі. Тыңайтқыштар
Сабақтың мақсаты: өсімдіктің тамыры арқылы қоректену фукциясын және ондағы тынайтқыш түрлері жайлы мағлұмат беру.
Құрал-жабдықтар: плакаттар
Сабақтың типі: аралас
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі
-
Тамыр жүйесі
|
кіндік
|
шашақ
|
Қауын
|
Пияз
|
Сәбіз
|
Жүгері
|
Асқабақ
|
Күріш
|
Ермен
|
Қамыс
|
Асбұршақ
|
Сұлы
|
ІІІ. Жаңа материалды түсіндіру кезеңі
Өсімдіктердің минерелды қоректенуі
Топырақ - өсімдіктердің су және қоректік элементтер алатын жердің үстіңгі құнарлы қабаты.
Өсімдіктер топырақтан:
макроэлементтер (калий, фосфор, азот және т.б);
микроэлементтер (бор, кальций, магний, күкірт, кобальт және т.б.) алады.
Тынайтқыштар минералды және органикалық болып екі топқа бөлінеді:
Минералды тынайтқыштар былай сипатталады:
1. құрамында бір элементтің басымырақ болуы: калийлі (калий хлориді), фосфорлы (суперфосфат), азотты (селитра, несепнәр, аммоний сульфаты);
2. элементтердің толықтылығына байланысты: толық – құрамында азот, фосфор және калийдің болуы, толымсыз – құрамында осы элементтердің біреуінің болмауы.
Органикалық тынайтқыштар органикалық заттардан шыққан қарашірік, құс саңғырығы, көң, шымтезектен тұрады.
Түйіршікті тынайтқыштар шар тәрізді түйіршікті түрде дайындалған.
Үстеме қоректендіру - өсімдіктер өсіп келе жатқан кезде тыңайтқыш себу. Топыраққа күлді және қүрғақ минералды тынайтқыш себуді құрғақ үстеме қоректендіру деп, ал топырақта суда ерітілген немесе су қосылған тынайтқыштар қосуды сұйық үстеме қоректендіру деп атаайды.
Өсімдіктерді топырақсыз өсіру. Гидропоника - өсімдіктерді организмнің қоректенуі үшін қажетті барлық элементтері бар сулы қоректік қоспада өсіру.
Минереалды қоректену - өсімдіктің тамыр арқылы керекті элементтерді топырақтан сіңіру. Қоректік заттар өсімдіктің жер үсті мүшелеріне минералды тұздардың ерітіндісі ретінде жеткізіледі. Топырақтан қоректенуде азоттың алатын орны ерекше. Егер өсімдікте азот жетіспесе, өте баяу өсіп, жапырақтары бозара бастайды. Ағаштардың жанама бұтақтарды дамымай қалады. Бидайдың түптенуі баяулап, төменгі жапырақтары сарғайып, қызарады да, ақырында қурап түседі. Фосфор жасуша қабықшасын түзеді. Өсімдікте фосфор жетіспесе жемістің түзілуі баяулап, салмағы кемиді. Калий жеткіліксіз болса өсімдік өте аласа болып өседі. Жапырақтары мен сабақтары нашар дамып, тірек ұлпасы жетілмейді. Өсімдіктің сабақтары әлсіз болып, жатып қалады. Калий тамыр мен түйнек жақсы дамып, қоректік заттардың қорға жиналуы үшін керек.
ІV. Бекіту.
-
Өсімдік аты
|
Тыңайт-қыш
|
Қай мүшесіне қажет
|
Шашу мерзімі
|
Қандай күйде
|
Қырыққабат
|
азот
|
жапырағы мен сабағына
|
жаздың алғашқы айы
|
сұйық ерітінді
|
Қызанақ
|
фосфор, калий
|
жемісіне
|
жаздың екінші жартысы
|
құрғақ және ерітінді
|
Картоп
|
фосфор, калий
|
түйнегіне
|
жаздың екінші жартысы
|
ерітінді және құрғақ
|
Күздік дақылдар
|
калий
|
барлық мүшесін суыққа төзімді етуге
|
күзде, тұқым себер алдында
|
құрғақ
|
Үй тапсырмасы. §9 оқып келу.
Сабақ: 9
Тақырыбы: §10. Тамырдың түрөзгерістері
Сабақтың міндеттері:
Білімділігі – тамырдың түрөзгерісі, оның түрлері жайлы қысқаша мағлұмат беру.
Тәрбиелілігі – түрлі тәрбиелік шаралардың әсерімен оқушы тұлғасында жағымды өзгерістерге жету.
Дамытушылығы – пәнге, тақырыпқа байлансты қызығушылықтарын дамыту.
Құрал-жабдықтар: электронды көрсетілімдер, оқулықтағы суреттер
Сабақтың типі: аралас сабақ
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі
1 – карточка
1. Дұрыс жауап тұсына белгі қой
Өсімдіктің қоректену ерекшеліктері:
І. Өсімдікке азоттың жетіспегенін қалай білуге болады?
А) жапырақтары дамымайды;
В) түйнектері майда болады;
С) жемістері көпке дейін піспейді;
Д) жапырақтары бозарып кетеді;
Г) сабақтары әлсіз болып жатып қалады.
ІІ. Бөлмеде өсетін өсімдіктердің өсу нүктесі қурап қалса минералды тұздардың қай түрін көбірек пайдалану керек?
А) борды
В) азотты
С) калийді
Д) фосфорды
Е) кальцийді
ІІІ. Өсімдік тырбиып бойы аласа, сабағы әлсіз болып өссе топырақта қай элемент жетіспейді?
А) азот
В) калий
С) фосфор
Д) мыс
Е) кальций
2. Тізімдегі органикалық және минералды тынайтқыштарды бөліп кестеге толтыр.
Органикалық тынайтқыштар
|
Минералды тынайтқыштар
|
|
|
1.Азот селитрасы; 2.Құс саңғырығы; 3.Суперфосфат; 4.Күл; 5.Торф; 6.Қи; 7.Сүйек ұны; 8.Қарашірік; 9.Нитрагин; 10.Көмір.
2 – карточка
1. Төмендегі сипаттамалар тыңайтқыштардың қай түріне тән екенін тұсына рет санын қою арқылы анықта.
І.
|
Азотты
|
|
ІІ.
|
Фосфорлы
|
|
ІІІ
|
Калийлі
|
|
1. Жемістердің пісу мерзімін қысқартады; 2. Суыққа төзімділігін арттырады;
3. Сабақ пен жапырағының өсуін күшейтеді; 4. Тамыр мен түйнектің өсуіне әсер етеді
2. Дұрыс жауаптың тұсына белгі қою арқылы сұрақтарға жауап бер
І. Топырақтан қоректену кезінде қатысатын ұлпаларға қайсысы жатады?
1.Өткізгіш; 2.Түзуші; 3.Жабын; 4.Негізгі-фотосинтездеуші; 5.Тірек; 6.Негізгі-қоректік; 7.Бөліп шығарушы.
ІІ. Әсіресе қыста және көктемде бөлме өсімдіктерінің жапырақтарының сарғаюы қандай элементтің жетіспеуінен деп ойлайсыздар?
1.фосфордың; 2.калийдің; 3.темірдің; 4.кальцийдің; 5.азоттың.
Достарыңызбен бөлісу: |
