Сабақ өтілетін уақыт: Барлық оқушы саны Сілтеме

Кедергі µзгермесе ток к‰ші кернеуге тура пропорционал: тізбек бµлігінің ±штарында U кернеу неғ±рлым жоғары болса, осы бµліктегі І ток к‰ші соғ±рлым кµп болады

жүктеу 424,31 Kb.

бет	2/3
Дата	10.12.2017
өлшемі	424,31 Kb.
	#3693
түрі	Сабақ

1 2 3

Электр кедергісі

Кедергі µзгермесе ток к‰ші кернеуге тура пропорционал: тізбек бµлігінің ±штарында U кернеу неғ±рлым жоғары болса, осы бµліктегі І ток к‰ші соғ±рлым кµп болады. Кернеуді бірнеше есе арттырып (немесе кемітіп) біз ток к‰шін сонша есе арттырамыз (немесе кемітеміз).

О

сы заңдылықты тєжірибеде кµрсетейік. Ток кµзінен, шамнан, амперметрден жєне кілттен т±ратын тізбек қ±райық. (38, а-сурет). Ток кµзі ретінде кернеуін 4—12 В аралығында µзгертуге болатын қ±рылғы алайық. Єр т‰рлі кернеуге сєйкес ток к‰шін µлшеу арқылы токтың шынында да кернеуге пропорционал екендігіне кµз жеткізуге болады.

2. Кернеу т±рақты болса, онда ток к‰ші кедергіге кері пропорционал: тізбек бµлігінің R кедергісі неғ±рлым кµп болса, ондағы І ток к‰ші соғ±рлым аз.

Осы заңдылықты тексеру ‰шін қолданған тізбектегі шамды кедергілер жинағымен алмастырамыз. (38, б-сурет). Єр т‰рлі кедергілерге сєйкес ток к‰шін µлшеп, біз шынында да І ток к‰шімен R- кедергі кері пропорционалдық тєуелділікте екендігіне кµз жеткіземіз. Кедергіні азайтқанда ток к‰ші артады. Егер ток к‰ші осы тізбек ‰шін шекті мєннен артып кетсе, онда тізбектегі қ±ралдар істен шықса, ал сымдар қызып µрт шығуы м‰мкін. Қысқа т±йықталу кезінде осы жағдай орын алады. Қысқа т±йықталу деп тізбектің кернеуі бар екі н‰ктесін кедергісі µте аз қысқа µткізгішпен қосуды айтады. Тогы бар жалаңаштанған µткізгіштер бір-біріне тигенде, оларды ±қыпсыз жµндегенде, қ±растыру платаларында кµп шаң жиналғанда жєне электр қ±ралдарының ішіне жєндіктер кіріп кеткенде де қысқа т±йықталу орын алу м‰мкін. Кедергіні тєжірибе арқылы анықтау єдісі Ом заңына негізделген. (14.1) формуладан.

Сондықтан тізбек бµлігінің R кедергісін анықтау ‰шін U мен І ток к‰шін µлшеп кернеуді ток к‰шіне бµлу керек. Осыған сєйкес тізбек кескіні 39-суретте кµрсетілген. Егер, керісінше тізбек бµлігінің R кедергісі мен І ток к‰ші белгілі болса, онда Ом заңын қолданып U кернеуді есептеуге болады. (14.1) формуладан U = IR

Тізбек бµлігіндегі U кернеуді табу ‰шін, осы бµліктің І ток к‰шін R кедергіге кµбейту керек.

Георг Ом µзі ашқан заңы сипатталған “Электр тізбектерін теориялық зерттеу” – атты кітабын шығарып, былай деп жазды: “Қатігез єлемге баласының кµзін ашқанына қанағаттанатын, оның болашағын ойлайтын єкелік сезіммен қайырымды адамдарға арнаймын”. Єлем оған шынында да қатыгез болды. Осы кітап шыққан соң бір жылдан кейін бір журналда Омның ж±мыстары қатты сыналды. Мақалада “Єлемге кµзқарасы д±рыс адамдар б±л кітаптан бас тартуы керек. Себебі т‰зелмес қателердің жемісі болып табылатын б±л кітаптың негізгі мақсаты табиғаттың кереметтігін мойындамау”,– делінген.

Омға қарсы қатыгез жєне негізсіз айыптаулар µз ізін қалдырды. Омның теориясы қабылданбады. Ғылыми ж±мыстарын жалғастыру орнына ол µз уақыты мен қажыр-қайратын қарсыластарымен сµзталасқа жұмсауға мєжб‰р болды. Ол µзі жазған хаттарының бірінде: “Электр тізбектерінің шығуы маған кµп қасірет єкелді, сондықтан оның шыққан сағатына лағнет айтуға дайынмын”, –деді.

Бірақ б±л уақытша қиындық еді. Алғашқы болып Ресейде, одан кейін басқа елдер Ом теориясын толық мойындады. Ом заңы электр тізбектеріндегі ток пен кернеуді есептеу ережелерін айқындағанына таң қалған америка ғалымы Дж. Генри былай деді: “Мен Ом теориясын алғаш оқығанда, ол маған қара т‰нек қойнауындағы бµлмені жарықтандырған найзағайдай кµрінді”. Электр кедергісі

3-суретте єр т‰рлі µткізгіштері бар ќорап қосылѓан электр тізбегі кµрсетілген. Б±л µткізгіштердіњ жасалѓан материалы, ±зындыѓы жєне кµлденењ ќима аудандары єр т‰рлі. Осы µткізгіштерді кезекпен ќосып амперметрдіњ кµрсетуін баќылап отырсаќ, онда осы бір ток кµзі т±ѓанда ток к‰ші єр жаѓдайда єр т‰рлі болатынын кµреміз. ¤ткізігіштіњ ±зындыѓы артып, кµлденењ ќимасы кемісе ток к‰ші азаяды. Никелин µткізгішті ±зындыѓы мен кµлденењ ќимасы тура сондай нихром µткізгішпен ауыстырѓанда ток к‰ші кемиді. Б±дан єр т‰рлі µткізгіштер токќа єр т‰рлі кері әсер ететінін көреміз. Кері єсер ету ток тасымалдаушылардыњ зат бµлшектерімен соќтыѓысуынан пайда болады.

Электр тогына µткізгіштіњ кері єсерін сипаттайтын физикалыќ шаманы µткізгіштіњ электр кедергісі (немесе кедергі) деп атап, R єрпімен белгілейді: R — кедергі.

Кедергі ±ѓымын физикаѓа енгізген неміс ѓалымы Г. Ом ќ±рметіне ом (Ом) деп аталѓан. Кернеуі 1 В, ал ток к‰ші 1 А µткізгіштіњ кедергісі – 1 Ом болады. Егер кедергісі 2 Ом болса, тура сол кернеу мєнінде ток к‰ші 2 есе аз болады. Кедергі 3 Ом болѓанда – 3 есе азаяды.

Іс ж‰зінде басќа да кедергі бірліктері ќолданылады. Мысалы, килоом (кОм) жєне мегаом (МОм):

жүктеу 424,31 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3