ASCII коды. Есептеуіш техникада ең көп қолданылатын код – ASCII

Есептеуіш техникада ең көп қолданылатын код – ASCII американдық ақпарат алмасудың стандартты коды. (Кесте тақтаға ілініп қойылады) Кесте 16 жол 16 бағаннан тұрады. Кестедегі символдың орны он алтылық коды арқылы анықталады.

Ол екі бөліктен тұрады: стандартты және баламалы.

Стандартты бөліктегі – бірінші 128 символдар, 0-ден 127- ге дейінгі кодтар: цифрлар, датын алфавитінің әріптері мен компьютер жұмысын басқаратын арнайы символдар.

Баламалы бөліктегі – екінші 128 символ, 128-ден 255-ке дейінгі кодтар, бұлар ұлттық алфавиттер әріптерін (орыс, қазақ, т.б.), псевдографикалық және кейбір арнайы символдарды орналастыруға арналған. Ондық, екілік, он алтылық санау жүйелерінің сәйкестендіру кестесі кітаптарыңда 2-суретте келтірілген.

Осы кесте негізінде жұмыс жасап көрейік. Алдымен он алтылық жүйеде сандарды жазу үшін, 16 цифр қажет екендігіне көңіл аударайық. Оның бірінші он цифры ондық жүйе цифрлары да қалғандары латын алфавитінің әріптері.

«ПАРТА» сөзін кодтап көрейік. Ол үшін ASCII кестесінен әр әріпке сәйкес кодтарды табамыз.

П – 8Ғ, А – 80, Р – 90, Т – 92, А – 80.

ПАРТА сөзінің коды 8Ғ80909280.

Ал 2-ші кесте бойынша. 8Ғ – 10001111, 80 – 10000000, 90 – 10010000, 92 – 10010010

Бұларды тізбектеп жазсақ:

10001111 10000000 10010000 10010010 10000000

Сонымен, мәтіндік ақпаратты сегіз разрядты екілік кодта жазу үшін:

1. 
   Мәтіннің әр символының кодын ASCII кестесінен табу керек. Оның коды екі он алтылық сан, біріншісі осы символ орналасқан жол номерін, екіншісі баған номерін көрсетеді.
   
2. 
   Алынған он алтылық кодта сәйкестендіру кестесі бойынша санның он алтылық жүйеде көрсетілуін оның екілік жүйеде ұсынылуына ауыстыру керек.
   

Мысалы, мына код бойынша мәтінді табу керек.

0100 0011 0100 1111 0100 1101 0101 0000 0101 0101 0100 0100 0101 0101 0010

Ол үшін солдан оңға қарай кодты төрт-төрттен бөліп шығамыз.

0100 0011 0100 1111 0100 1101 0101 0000 0101 0101 0100 0100 0101 0101 0010

Сәйкестендіру кестесі бойынша әрбір төрттікті он алтылық ұсынылуымен ауыстырайық. Әр санды екіге бөліп және әр жұпты ASCII кестесіндегі символдар координаты ретінде қарастыра отырып, COMPUTER мәтінін табамыз.

PRINTER сөзін екілік кодта кодтаңдар.

«490А9АВА» мәтінін кері кодтаңдар.
Ақпарат оны тіркейтін құрылғыға әртүрлі табиғаты бар нақты физикалық әрекет ретінде келіп түседі. Бұл әрекеттерді сигнал деп атайды.

Сигнал дегеніміз – оның көмегімен адам немесе құрылғы ақпарат қабылдайтын физикалық процесс.

Сигнал – ақпарат тасуыш. Ақпарат жіберу – сигналдар тізбегін жеткізу.

Сигналдар аналогты (үздіксіз) және дискретті (үзілісті) болуы мүмкін.

Аналогты сигналдар: температура, кернеу, ток, яғни уақыт аралығында үздіксіз өзгеретін процесс.

Кез келген аналогтық ақпаратты дискретті түрде ұсынуға болады. Мысалы электр тогы кернеуінің (U) уақыт (t) бойынша өзгеруі үздіксіз процесс. Бұл аналогтық процесті U-дың t-дан тәуелді өзгеру мәндерінің сәйкес жиынтығы сияқты, дикретті түрде ұсынуға болады.

Керісінше дискретті процесті аналогтық түрде ұсынуға болады. Мұндай айналдырудың маңызы зор, себебі адам сезім мүшелері арқылы сигнадарды аналогтық түрде қабылдайды, ал ЕТ-лары негізінде дискретті сигналдармен жұмыс істейді. Аналогты сигналдармен жұмыс жасайтын машиналарды аналогтық машиналар, ал дискретті сигналдармен жұмыс жасайтын машиналар цифрлық деп аталады.

Аналогтық процесті дискретті түрге, және керісінше айналдыруға тақтаға тапсырма ілінеді.

1. 
   Бит, байт деген не?
   
2. 
   8 0 мен 1-лердің көмегімен неше символы кодтауға болады?
   
3. 
   Кодтау мен кері кодтау деген не?
   
4. 
   Сигнал дегеніміз не?
   
5. 
   Аналогтық сиганлдарға мысал келтір.
   
6. 
   Цифрлық техника дегеніміз не?
   

Үйге тапсырма 9-16 бб. Тақырыпты оқып келу.

Сабақ аяқталды

Сау болыңыздар

Сабақ мақсаты: а) Оқушылардың ақпарат түсінігіне адамның және техникалық көзқарасы бойынша қанадй мән берілетінімен таныстыру.

Сабақ түрі: Дәстүрлі сабақ

Сабақ әдісі: Пікірлесіп-түсіндіру.

Сабақ типі: Жаңа білім беру сабағы

Сабақ барысы: Ұйымдастыру кезеңі

Үй тапсырмасын тексеру

Жаңа сабақ түсіндіру

Жаңа сабақты бекітуге сұрақтар беру

Үйге тапсырма

Сабақты қорытындылау

Сәләматсыңдар мА

Біз өткен сабақта ақпаратты кодтау және ASCII кодымен таныстық. Үй тапсырмасы бойынша мынадай сұрақтарға кім жауап береді?

1. 
   Бит, байт деген не?
   
2. 
   8 0 мен 1-лердің көмегімен неше символы кодтауға болады?
   
3. 
   Кодтау мен кері кодтау деген не?
   
4. 
   Сигнал дегеніміз не?
   
5. 
   Аналогтық сиганлдарға мысал келтір.
   
6. 
   Цифрлық техника дегеніміз не?
   
7. 
   Енді ASCII кодымен мәтінді кодтау тәсілі қандай?
   
8. 
   Ток сөзін кім кодтап береді?
   

Біз осыған дейін ақпарат деген не, ол қайда кездеседі деген сұрақтардың жауабын бердік. Енді ақпаратты қалай бағалайды, оны өлшеудің тәсілдері бар ма деген сұрақтарға жауап беріп көрелік.

Ақпаратты бағалаудың маңызы өте зор. Оны түсіндіру үшін ақпаратты қолданудың «адам» және «техника» деген екі бағытын қарастырамыз.

Адам үшін ақпарат бір нәрсені хабарлау, мәлімет беруді білдіреді. Олай болса кез келген хабар ақпарат бола ма, соны қарастыралық.

1-мысал, Егер біреу «Күндіз – жарық, түнде – қараңғы» десе, бұл хабар тек бізді таң қалдырар еді. Себебі ол белгілі нәрсе.

Демек хабар ақпарат болуы үшін ол жаңа, адам үшін белгісіз болуы керек.

2-мысал, «Каузалды схема - әлеуметтік қабылдауда талдау, себептілік принциптерін белгілеу үшін қолданылатын ұғым». Бұл «Каузалды схема» ұғымы әлеуметтік психологиядан алынған. Біз бұл ұғымды бірінші рет кездестірсек те, ол біз үшін ақпарат емес, себебі біз әлеуметтік психологиямен таныс емеспіз, және оның терминдерін түсінбейміз.

Демек, хабар ақпарат болуы үшін, ол түсінікті болуы керек.

Сонымен ақпарат алу деген бізге жаңа, түсінікті бір нәрсені білуді, яғни білім алуды білдіреді. Мысалы сендер күнделікті сабақта ақпарат аласыңдар. Себебі оқытушы жаңа тақырыпты сендердің алдыңғы білімдеріңе сүйеніп, түсіндіреді.

Адам үшін ақпарат тек нұсқаулар мен фактілер емес, ол бізді қуанышқа бөлейтін, қайғыртатын да нәрсе. Сөйлесу барысында алынған мәліметтің жартысынан көбі әңгімелесушінің дауыс ырғағына, оның бет-әлпетінің құбылуына, қолының қимыл қозғалысына, яғни сөйлесудің жалпы жағдайына байланысты бағаланады.

Сонымен ақпарат толық, обьективті, жаңа, пайдалы әрі нақты болса, ол біз үшін бағалы болады.

Мысал: хабардың ақпарат болатынынемес болмайтынын анықтау керек.

Ал ең күрделісі – ақпаратты саны жағынан бағалау мәселесі.

Ақпаратты техникалық жағынан өлшеуге болады. Себебі, ақпараттың қанша мөлшері хабар жіберу жүйесі арқылы өтетінін, алдыңғы ақпарат жадыдан қанша орын алғанын, келесі ақпаратқа жадыдан қанша орын бөлінуі керек екенін анықтап отыру керек.

Техникада ақпаратты мағынасы жағынан бағаламай, оын тек сандық жағынан бағалайды.

Техникада сақталатын, өңделетін немесе жіберілетін таңбалар, символдар тізбегі ақпарат деп саналады. Бұл ретте берілетін ақпарат көлемі нақты хабардағы символдар санын санау арқылы анықталады.

Демек хабардың ақпараттық көлемі деп – хабардың ұзындығын, яғни хабарды жазу үшін пайдаланылған символдар санын айтады.

Есептеуіш техникада кез келген хабар екілік алфавитте жазылады. Ендеше сндағы сақталатын, берілетін ақпарат көлемі ондағы екілік таңбалар санына тең. Осылай қарастырғанда хабардың ең кіші өлшемі бір екілік разрядқа немесе 1 битке тең болады. Одан үлкен өлшем бірлігі – 1 байт. Ол 8 битке тең.

Сонымен хабардың ақпараттық көлемі бит немесе байтта өлшенетін оның ұзындығы.

Сонымен бірге мынадай үлкен өлшем бірліктері де қолданылады.

1 байт 8 бит

1 Кбайт (килобайт) = 1024 байт

1 Мбайт (мегабайт) = 1024 Кбайт

1 Гбайт (гигабайт) = 1024 Мбайт

Мысалы осы оқулықта 200-дей бет бар, бір бетте 38 жол, ал жолда 68 символ бар делік, егер мұнда сурет жоқ деп есептесек, онда кітапта 200*38*68 = 440800 символ болғаны, яғни 440800 байт немесе 441 Кбайт ақпарат бар.

Ақпаратты өлшеу бірлігі белгілі болғаннан кейін, ол қандай жылдамдықпен берілетінін, яғни бір секундта ақпараттың қандай көлемі берілетінін анықтауға болады. Ақпараттың жылдамдығы

Бит/сек, байт/сек, Кбайт/сек, Мбайт/сек, Гбайт/сек

өлшем бірліктерінің біреуімен өлшенеді.

1. 
   Алынған хабарды қай кезде ақпарат деп есептеуге болады?
   
2. 
   Ақпараттың қандай қасиеттері бар?
   
3. 
   Ақпараттың көлемі деп нені айтады?
   
4. 
   Ақпарат көлемінің өлшем бірліктері қандай?
   
5. 
   Ақпараттың берілу жылдамдығының өлшем бірліктері қандай?
   

Сабақ аяқталды.

Сау болыңыздар

Сабақ мақсаты: а) Оқушыларды информатика пәнімен, негізгі ақпараттық процестермен, компьютер өңдейтін ақпарат түрлерімен таныстыру. Бағдарлама және бағдарламалық жасақтармен таныстыру.

Сабақ түрі: Дәстүрлі

Сабақ әдісі: Пікірлесіп-түсіндіру

Сабақ типі: Жаңа білім беру сабағы

Сабақ барысы: Ұйымдастыру кезеңі

Үй тапсырмасын тексеру

Жаңа сабақ түсіндіру

Жаңа сабақты бекітуге сұрақтар беру

Үйге тапсырма

Сабақты қорытындылау

Сәләматсыңдар ма?

Үй тапсырмасын тексеруде мынадай кроссворд беремін. Алғаш аяқтаған бесеуін бағалаймын.

Кроссворд.

							ө
							ң
							д
							е
		с	а	қ	т	а	у
	б		л
	и	н	ф	о	р	м	а	ц	и	я
	т		а
			в		а
		с	и	г	н	а	л
б	а	й	т		а
					л		б
					о		е
					г		р
		к	о	д	т	а	у
					ы
					қ

Жаңа сабақ Информатика дегеніміз не? Компьютер ақпарат өңдеу құралы. Компьютердің аппараттық және бағдарламалық жасақтамалары. Ақпаратты компьютерде сақтау.

Информатика – ақпарат, ақпаратты адамдардың қарым-қатынасында, ЭЕМ жұмысы мен қоғам өмірінде жинау, жинақтау, сақтау мен беру заңдары мен тәсілдері туралы ғылым;

Қысқаша айтқанда ЭЕМ көмегімен ақпаратты өңдеу тәсілдері туралы ғылым.

Бұл ХХ ғасырдың ІІ жартысында пайда болды, оның дамуы ЭЕТ-ның пайда болуымен байланысты. Компьютер болмаған кезде ақпаратты өңдеу, сақтау, беру жұмыстарын адам атқарды. Негізінен компьютер қрылысы жағынан адам организміне ұқсас. Адамның ең маңызды мүшелері - бас, ми. Бірақ өмір сүру үшін адамға тек бас жеткіліксіз, оған тағы басқа мүшелер керек. Сол сияқты компьютерге де жұмыс істеу үшін көптеген құрылғылар керек.

Адамның кейбір мүшелері мен компьютер құрылғыларының арасындағы ақпаратты процестер кезіндегі сәйкестікті анықтауға тапсырма.

	Ақпаратты енгізу	Ақпаратты өңдеу мен сақтау	Ақпаратты шығару
Адам
Компьютер

Ақпаратты білдіру мен есте сақтау қажеттілігі пайда болғанда, тіл, жазу, бейнелеу өнері пайда болды. Телефон, телеграф, радио және теледидар пайда болуы ақпараттың орасан зор көлемін беруге мүмкіндік берді.

Техникалық құралдар мен құрылғыларды пайдаланып ақпараттық процестерді ұйымдастыру ақпараттық технология деп аталады.

Ақпараттық технология үш топқа бөлінеді.

Қағаздық технологиялар - бұл қағаз тасуыштарды (хат, кітап, архив, кітапхана т.б.) пайдаланып, ақпарат жинауды, беруді және өңдеуді ұйымдастыру.

Қағазсыз технологиялар - бұл ақпараттық қағаз тасуыштарды пайдаланбай (радио, теледидар, телефон, телеграф т.б.) арқылы ақпарат жинауды, беруді және өңдеуді ұйымдастыру.

Жаңа ақпараттық технологиялар - бұл ЭЕМ-ді пайдаланып ақпаратты жинауды, беруді және өңдеуді ұйымдастыру.

ЭЕМ адам қатысуынсыз ұзақ және адамның ақпарат өңдеуі жылдамдығынан миллиондаға есе артық жылдамдықпен жұмыс істеуге қабілетті.

Сонымен қазіргі таңда ақпараттық процестерді жүзеге асыратын негізгі құрылғы – компьютер.

Компьютер деп – ақпаратты автоматты түрде өңдеуге арналған аппараттық және бағдарламалық құралдар кешенін айтады.

Ақпаратты автоматты өңдеу – адамның қатысуынсыз өңдеу. Бұл кезде компьютер алдын ала берілген бағдарлама бойынша ақпаратты өңдеуді алғашқы мәліметтерді енгізуден бастап нәтиже алғанға дейін жүргізеді.

Компьютер мынадай ақпарат түрлерін өңдей алады.

Мәтіндік

Сандық

Графикалық

Дыбыстық.

Компьютер өңдеу үшін бұл ақпараттың бәрі де сандық түрге айналдырылуы тиіс. Мысалы: мәтіндік ақпаратты өңдегенде компьютерге енгізілген әрбір әріп белгілі бір санмен (0 мен 1-лерден тұратын) кодталады, ал адамға түсінікті болуы үшін, мониторға немесе принтерге шығарғанда кодтары бойынша әріптердің бейнелері шығарылады.

Компьютердің аппараттық құралдары:

- кодтауға және мәліметтер мен бағдарламаларды компьютердің жадына екілік көрсетілуде ұсынуға арналған енгізу құрылғыларынан;

-ішкі және сыртқы болып бөлінетін, деректерді, бағдарламаларды сақтауға арналған компьютер жадынан;

- мәліметтерді өңдеудің және өңдеу процесін басқарудың негізгі құрылғысы – процессордан;

- өңдеу нәтижелерін кері кодтауға және оларды адамға қолайлы түрде шығарып беруге арналған шығару құрылғыларынан;

- бұл барлық құрылғылар арасында ақпарат жеткіщу қызметін атқаратын ақпараттық кеңарнадан тұрады.

Аппараттық құралдардың орналасу схемасы:


Мәліметтерді бағдарламамен өңдейді. Бағдарлама – нұсқаулар тізбегі, оларды орындау барысында компьютер белгілі әрекеттер жасайды немесе мәліметтерді өңдеу мәселесін шешеді.

Бағдарламалық құралдар - әр түрлі мақсаттарға арналған бағдарламалар жиынтығы. Оны бағдарламалық жасақтама деп те атайды.

Олар:

-