және танымал сайттар – Google (www.google.com), Yahoo! (www.yahoo.com), ал
ресейлік іздестіру сайттары арасында — Яндекс (www.yandex.ru). Әрине іздестіру
сайттары анағұрлым көп, бірақ алғашқы қадам жасау үшін осындай сайттың ең
болмағанда біреуінің мекен-жайын білу жеткілікті.
2.1-сурет. mail.ru серверіндегі каталог
32
тарау
2
Ғаламдық компьютерлік желілер
Каталогтар. Егер іздестіру сайттарын құру принциптері туралы сөз
қозғасақ, онда оларды бірнеше түрлерге бөлуге болады. Бірінші түрі
–
каталогтар,алдымен осымен танысайық.
Каталогқа әдетте сайттардың атауы, оның тақырыбы бойынша қысқаша
сипаттамасы мен мазмұны және желіде тіркелген мекен-жайлар енгізіледі.
Барлық каталогқа енгізілген сайттар тақырыптық бөлімдер бойынша, ал
бөлім ішінде – бөлімшелер бойынша топтастырылады.Үлкен бөлімшелер де келесі
және т.б. деңгейдегі бөлімшелерге бөліну мүмкін. Әртүрлі каталогтарда деңгейлері
көп болуы мүмкін және олар тек санымен ерекшеленеді. Осындай бөлулер
каталогты қолдануға ыңғайлы болу үшін жасалады, яғни әрбір бөлімшеде бірнеше
ондаған сайттардан кем емес болуы тиіс.Бұл жағдайда пайдаланушы ең жоғарғы
деңгейден бастай отырып, оны қызықтырған тақырып сайттарына тез әрі оңай
жетуі мүмкін. Каталогта сайттардың тізімі әдетте алфавит атаулары бойынша
сұрыпталады. Кейбір каталогтар пайда болған күні бойынша, сондай-ақ олардың
танымалдығының дәрежесі бойынша сайтты қосымша сұрыптау мүмкіндіктерін
ұсынады.
2.1-суретте mail.ru серверінде каталогтың бірінші беті келтірілген. Онда
каталогтың бөлімдері — «Автомобилдер», «Интернет», «Медицина және
денсаулық», сондай-ақ осы ірі бөлімдердің кейбір бөлімшелері көрсетілген. Яғни,
«Автомобилдер» бөлімінде «Сауда», «Автомастер», «Жаңалықтар» бөлімшелері
бар.«Автомобилдер» бөлімінің мазмұнын толығымен көру үшін оның атаулары
бойынша тінтуір меңзерін басып оған кіру керек. Ұқсас басқа бөлімдермен де
осылай істеу керек.
Каталогтағы «Автомобилдер» бөлімінің «Автобөлшектер» бөлімшесінің
мазмұны mail.ru серверіндегі 2.2-суретінде келтірілген.
Парақтардың жоғарғы жағына келесі деңгейдегі бөлімшелер тізімі
шығарылады. Төменірек осы бөлімшенің сайттар тізімі орналасады, егер беттерді
жылжытуды пайдалансақ, оны көруге болады. Барлық тізім бірнеше парақтарға
бөлінген, өйткені сайттар көп. Сол жерде сілтемелердің орналасу тәртібін
сұрыптауды ауыстыру мүмкіндігі бар. Бөлімшені таңдап, біз экранда оның
мазмұнын көреміз, ал тізімнен сайтты таңдап, оған өте боламыз.
Іздестіру машиналары. Іздестіру сайтының екінші түрі
–
іздестіру
машиналары. Осы сынып сайттарында пайдаланушы алдымен іздеу үшін түйінді
сөзді немесе түйінді сөздердің тізімін жазуы тиіс, содан кейін осы сөздер бойынша
автоматты түрде іздеу жүзеге асырылады және пайдаланушының іздеу шарттарын
қанағаттандыратын беттердің тізімі шығарылады.
www.yandex.ruсайтына кіреміз және түйінді сөз ретінде «алғашқы кәсіптік
білім беру» деп теріп іздестіреміз. Содан кейін экранға осы түйінді сөздері бар
парақтардың тізімі шығарылады (2.3-сурет).
33
Желілерді логикалық ұйымдастыру
2.3
2.2.-сурет. mail.ru серверіндегі каталогтың
Автобөлшектер бөлімшесі
2.3 -сурет. Яндекс сайтындағы іздестіру қортындысы
34
тарау
2
Ғаламдық компьютерлік желілер
Каталогқа қарағанда іздестіру машинасында сақталатын мәліметтер көлемі
айтарлықтай көп. Біріншіден, каталогқа мәліметтер қолмен енгізіледі, ал іздестіру
машинасындағы мәліметтер сайттар мазмұнын автоматты түрде өңдеу
жолдарымен пайда болады деп негізделген; екіншіден, каталогта сайттардың тек
қысқаша сипаттамасы, ал іздестіру машинасында – пайдаланушымен жазылған
түйінді сөздер бойынша жылдам іздеуді жүзеге асыру мүмкін болу үшін
сайттардың мазмұны туралы арнайы үлгіде өңделген ақпарат сақталады.Іздестіру
машинасында мәліметтер көлемі айтарлықтай көп болуы оның артықшылығы ғана
емес, сонымен қатар кемшілігі болып табылады. Іздестіру машинасында
сақталатын ақпараттар туралы беттер бөлімшелер бойынша бөлінбеген. Кейбір
жағдайда бұл іздестіруге анағұрлым қиындықтар туғызады. Сонымен қатар,
қажетті ақпаратты айтарлықтай көлем ішінен табуға кейде қиындық туғызады.
Пайдаланушының жауабына мыңдаған немесе ондаған мың беттері бар тізім
шығарылады, олардың арасынан қажетті мәліметтерді табу өте қиын.
Қазіргі заманғы көптеген іздестіру машиналарында іздеу міндеттерін
жеңілдету үшін сұраныстарды құрастырудың қуатты жүйесі бар. Осындай жүйені
жиі сұраныстар тілі деп атайды.
Ең қарапайым сұраныс бір сөзден тұрады. Күрделірек нұсқасы — бірнеше
түйінді сөзден әрі құжаттарды іздеу үшін барлық сөздер немесе оның ішіндегі тек
біреуі міндетті түрде болуы тиіс. Ең күрделі жағдай — кейбір сөздердің тізімін
қамтитын, бірақ басқа берілген сөздердің тізімін және т. б. қамтымайтын беттерді
табу керек. Күрделірек нұсқасы берілген беттерді Яндекс сайтында іздестіру 2.4-
суретте келтірілген.
Көптеген іздестіру машиналары «табылғаннан іздеу» деген мүмкіндіктерді
ұсынады. Келесі іздестіру оның алдыңғы іздеу нәтижесінде алынған беттер
арасында жүзеге асырылады.
Каталогтарды жақсы деп айтсақ болады, өйткені онда сайттар бөлімдер
бойынша, ал іздестіру машиналары — іздестірудің қуатты жүйелерімен және
сақталған ақпараттардың үлкен көлемімен бөлінген. Бүгінгі күні көптеген іздестіру
машиналарының өз каталогтары бар, ал каталогтар іздестіру мүмкіндіктерін
ұсынады. Мысалы, Яндекс сайты алғашында тек іздестіру машинасы ретінде пайда
болды, ал енді онда каталогтар бар.
Іздеудің басқа тәсілдерін жүзеге асыру. Жақын арадағы уақытта іздеу
мүмкіндіктердің шолушыларын (браузерлер) ұсынып отыр. Internet Explorer
шолушысын іске қосыңыз және Іздеу командасын таңдаңыз — 2.5-суретте
бейнеленген терезе пайда болады.
Іздеу өзі шолушысымен жүзеге асырылмайды, ол жай ғана пайдаланушының
сұранысын іздестіру сайтына бағыттайды.
Шолушының іске асырылған, сондай-ақ, іздеу сайттарында жүзеге
асырылатын іздеу тәсілдерін іздеу машиналары үстіндегі қондырма деп айтуға
болады. Мысал ретінде www.ixquick.com(өкінішке орай, сайтта орыс тіліне қолдау
көрсету мүмкіндігі жоқ) сайтын келтіруге болады. Сайтта іздестіру базасы жоқ.
Сіздің сұранысыңыз бойынша іздестіру сайттарына бағытталады, әрі сайт-
қондырмасы барлық іске қосылған барлық іздестіру машинасының ең
қолайлыларын іріктеп алады. Бұл іздестіруді айтарлықтай жылдамдатады және
жеңілдетеді.
35
Желілерді логикалық ұйымдастыру
2.3
