478
XXVIII БӨЛІМ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҮДЕРІСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
Отандық
мектепке дейінгі білім берудің тарихында
педагогикалық процесті құрудың бірнеше нұсқасы болды. 1920-
1930-шы жылдарда мемлекеттік мектепке дейінгі білім беру
жүйесі әлі де жүріп жатқан кезде педагогикалық үдерісті
ұйымдастырушылық жұмыстарына сәйкес жүргізді. Белгілі бір
уақыт аралығындағы балалар өмірін ұйымдастыру жұмыстарына
бағытталған. Әрбір ұйымдастыру сәті бағдарламаның келесі
бөліктерінің негізінде құрылды: әлеуметтік-саяси білім, еңбек
тәрбиесі, табиғат тәрбиесі, дене шынықтыру, музыка, сурет
(бағдарламадағы тұжырымдар), математика. Әрбір бөлімнің
мазмұны ашылып, нақты жұмыс түрлері ұсынылды. Әр
ұйымдастыру сәтінің соңында ата-аналармен жұмыс мазмұны
көрсетілді. Мәселен, орта және жоғарғы топтарда оқу жылы төрт
тоқсанға (күз, қыс, көктемгі, жаз) бөлінген. Әр тоқсанда төрт
ұйымдастырушылық сәт болды. Күзгі тоқсанда мұндай
ұйымдастыру кезеңдері: «Топтың өмірін дұрыс ұйымдастыру»
(оқу ұзақтығы - 15-18 күн); «Салауатты өмірді жақсарту»
(ұзақтығы 18- 20 күн); «Қазан революциясы» (ұзақтығы 20-25
күн); «Жұмыс бөлмесін ұйымдастыру» (оқу ұзақтығы шамамен
18-20 жұмыс күні). Осылайша, жұмыстар әр тоқсанға бөлінген.
Мерекелерді ұйымдастыру бойынша жұмысқа бөлінген уақыт
ішінде балалар қажетті білімді алып, ойындар, жұмыс,
визуальдық белсенділік және т.б пайдалы істермен айналысады.
Педагогикалық үдерістің құрылысына мұндай көзқарастардың
оң және теріс жағы болады. Оң жағы, балалар ұзақ уақыт бойы
белгілі бір когнитивті материалға назар аударуға мүмкіндік
алды; олар әлеуметтік мінез-құлық, дүниетанымның дағдыларын
дамытады.
Жалпы кезеңде ұйымдастыру жөніндегі нұсқауларға сәйкес
тәрбиеші балалардың жұмысты қалай қабылдап, және оның
дамуына қалай әсер ететініне ерекше көңіл бөлінуі керек. «Қазан
479
төңкерісін атап өту» туралы іс-шарада айтылғандай: «Жөндеу
жұмыстары ұйымдастырушылық сәттің басты ерекшелігі - оның
айқын саяси қанықтылығы. Сондықтан, жөндеуге ұсынылған
материалдарды пайдалана отырып балалардың өзінде бар
тұжырымдамалармен санасып, дамыту қажет.
Бұл көбінесе балалардың өмірі мен балалардың жеке іс-
әрекеттерімен байланысы жоқ көптеген ауызша материал
берілгенде» болады (Мектепке дейінгі мекемелер жұмысының
бағдарламасы. - М., Л., 1932. - 3-беттен қараңыз). Алайда іс
жүзінде бұл тұжырым орындалмады. «Ұйымдастыру сәттерін»
бөлу негізінде педагогикалық процестің құрылуы формализмге
және оқу үдерісін ұйымдастыруға әкелді.
Болашақта
педагогикалық
үдерісті
құрастырудың
төмендегідей
(тақырыптық
және
күрделі)
формалары
қолданылуы мүмкін. Бұл форманың артықшылығы тақырыптық
пішіннің мәні педагогикалық үдерістің негізі ретінде кейбір
тақырыпты бөліп көрсетеді. Оның мазмұны әдетте сыныпта
анықталды. Бір тақырыпты зерттеу бірнеше сыныпта өткізілуі
мүмкін. Тақырып мазмұнға байланысты және басқа да
әрекеттерді қамтуы мүмкін. Бұл нысан мен жоғарыда
қарастырылғандар арасындағы айырмашылығы оқу жылы
ішінде бірдей тақырып қайталануы мүмкін және барлық оқу-
тәрбие
үдерісі
оларға
бағынышты
болмауы
керек.
Бағдарламаның бір бөлімі (көбінесе әлеуметтік және саяси
тәрбие секциясы) тақырыптардың мазмұны бола алады, ал басқа
бөлімдер қатарлас зерттелді.
«Кешендер» - түрлі бөлімдер арасындағы логикалық қарым-
қатынасты орнату әрекеті сипатталатын педагогикалық
үдерістің күрделі құрылысы. Бір «кешенде» балаларға арналған
әр түрлі іс-шаралар немесе басқа тақырыптар, тақырып
бойынша ұқсас мазмұндар болды.
Педагогикалық үдерістің құрылысына осы тәсілдердің
барлығы біріктіріліп, білім берудің ықпалын топтастырыллы.
Үдерістің негізгі мақсаты топты шоғырландырылған, мақсатты
480
түрде жұмыс жасауға ұмтылдыруға бағытталады. Бұл идея оң,
ол мектепке дейінгі балалардың жас ерекшеліктеріне қарай іске
асады. Дегенмен, шоғырлану үдерісі барлық мазмұнға бірден
қолданыла бермейді. Осы мазмұнның кейбір аспектілері
қайталама
болғандықтан,
мұғалімнің
дамуына
назары
аударылады. Негізгі мәселе - адамның әр тарапта бірдей дамуы.
Сонымен қатар, «кешеннің» тақырыбын немесе мазмұнын
таңдау ғылыми негіздемеде болмайды және субъективті,
«дәмдік» сипатта болды.
Жүйедегі заманауи тәсіл - білім берудің басым мақсаттарын
айқындау негізінде педагогикалық процесті ұйымдастыру.
Жетекші (негізгі) мақсат ретінде білім беру міндеті қойылады.
Оның мазмұны белгілі бір жас кезеңіндегі балалардың даму
ерекшеліктерімен және тәрбиелеудің нақты міндеттерінен
туындайды. Негізгі міндет білім беру және тәрбиелік
міндеттердің иерархиясы мен қарым-қатынасын анықтайды.
Әртүрлі қызмет түрлерінің тәртібі мен өзара әрекеттестігі,
мазмұны мен ұйымдастырылу нысандары, мотивациядағы
бірыңғай
нысандар
басым
мақсаттардың
мазмұнына
байланысты. Көп қырлы мазмұн мен нысандар балалардың
әртүрлі қызығушылықтары мен қабілеттерін қанағаттандыруға
және дамытуға мүмкіндік береді. Бұл дамуларды жалпы
педагогикалық құнды арнаға бағыттау бірыңғай түрткі болып
табылады. Педагогикалық үдерістің бұл құрылысының айрықша
ерекшелігі әртүрлі қызмет түрлерінің арасында тәуелділік
ретінде қарастырылады. Жоспардың алдыңғы қатарында бір
және басқа әрекеттерді орындаудағы басымдықты іске асыру
үшін оңтайлы болып табылады. Дегенмен, басқа қызмет түрлері
алынып тасталмайды, тек бірлескен рөл атқарады. Мысалы, егде
жастағы топта балалар арасындағы оң қарым-қатынастарды
қалыптастырудың басты мақсаты басымдыққа ие. Мектепке
дейінгі тәрбиешілермен жұмыс істеудің орталық нысаны
балаларға оң қарым-қатынаста болуға мүмкіндік беретін
бірлескен қызмет болып табылады. Бұл үйлесімділік қағидаты
481
бойынша жұмыс немесе ұйымдастырылған ойын болуы мүмкін.
Бірлескен іс-әрекеттер ретінде сыныптар (қарым-қатынас
туралы әңгімелер), тәуелсіз жеке көркемдік қызметі (бала бүкіл
топ үшін бір нәрсе дайындайды немесе досына сыйлық
жасайды),
мерекелер
және
басқалар
жағдайларда
ұйымдастырылады. Бірақ өзара достықты қалыптастыратын
жетекші және ұжымдық іс-шаралар өткізілуі қажет.
Педагогикалық үдерістің тақырыптық құрылысы бүкіл
әлемде танылған. Сондықтан мектепке дейінгі мекемелер
әлемнің көптеген елдерінмен бірлікте жұмыс істейді. Біз
мектепке дейінгі білім берудің ФМБС талаптарына сәйкес
педагогикалық процестің тақырыптық құрылысына қайта
оралдық. Бұл талаптардың негізінде балаларды тәрбиелеу мен
оның мәселелерін шешуге кешенді көзқарастар жатады.
Интеграция орталығы қандай да бір тақырып болуын білдіреді.
Мысалы, «Білім күні» немесе «Туыстар, жақсы достар» немесе
«Сәлеметсіз бе, Қыс қонақ!» және т.б. Жұмыстар әртүрлі білім
беру бағыттары (әлеуметтік-коммуникативтік, танымдық,
сөйлеу, көркем-эстетикалық, физикалық даму) арқылы жүзеге
асырылады.
Дегенмен, тақырыпқа қосымша басқа да білім беру
салалары үшін жұмыс жоспарланады. Педагогикалық үдерістің
күрделі-тақырыптық құрылысын жоспарлау қиын болса да, бір
уақытта білім беру мен оқытудың көптеген мәселелерін шешуге
мүмкіндік береді.
Бұл тәсілдердің әрқайсысы оң және теріс жағымен
ерекшеленеді. Осы уақытқа дейін мектепке дейінгі мекемедегі
педагогикалық үдерістің оңтайлы түрін іздеу жалғасуда.
Достарыңызбен бөлісу: | 
