С. А. Козлова, Т. А. Куликова

жүктеу 4,62 Mb.

Pdf просмотр

бет	56/298
Дата	11.02.2023
өлшемі	4,62 Mb.
	#41256

1 ... 52 53 54 55 56 57 58 59 ... 298

Кітап мектепке дейінгі тәрбие

Ерте жастағы бала
Бала жарық дүниеге кішкентай және қорғансыз жаратылыс
болып келеді— бұл барлық жаңа туған сәбидің қалыпты
сипаттамасы. Ол сондай кішкентай ма және сондай қорғансыз
ба? Әрине, сәбиді кіммен салыстырғанға байланысты. Жаңа
туған баланың салмағы шамамен 2 500 — 4 500 г. Ал жаңа
туған кенгуру барлығы 1-ден бастап 5,5 г дейін салмағы болады,
оның денесінің ұзындығы – 25 мм; піл туғанда ұзындығы 1 м
дейін болғанда 100 кг болады. Сонымен, адам баласы үлкен бе
немесе кіші ме?
Сәби ата-аналарына қараған анағұрлым кішірек болады, бірақ
жиырма жылдан артық уақытта (ата-аналарының жасына дейін)
қарқынмен салмақ жинайды – мектепке дейінгі жастың сонында
оның орташа салмағы шамамен 25 кг, ал 20 жаста – барлығы 50
кг, немесе оданда көп болады! Әрине, бала өседі: туғанда 55 см–
ден ата-ана қатарына кіргенге дейін 180 см дейін өседі
Әрине, егер адамды жануармен салыстыруды жалғастырсақ,
онда адам физикалық (нақтылап айтқанда, антропрометриялық)
даму қарқынында көп артта қалған Ал дамудың басқа
бағыттарында қалай?
Жаңа туған үйрек балапаны сәл теңселіп бірден анасына
қарай жүгіреді (немес басқа қозғалатын заттарға К.Лоренцтің
дәлелдеуі бойынша. Бұл құбылыс импритинг — жадында

82
сақтау). Балапан жұмыртқадан шығу үшін, өздігінен қабығын
тұмсығымен теседі – нәтижесінде бостандыққа ие болады!
Жұмыртқа басушы ана енді оған жылу қажет болған кезде ғана
керек (алайда оны инкубатордағы жылытқыштар жеңіл
айырбастай алады). Ал адамзаттың сәбиі көптеген жылдар бойы
ересек адамсыз әрекет ете алмайды. Демек, біз бұл жерде де
жануарларды алдыға жібердік пе? Қортынды жасауға
асықпайық, ойланайық.
Импритинг құбылысы (қозғалған заттын артынан жүретін
үйрек балапанын еске алайық) – тұқымды сақтау түйсігі, ол
тамақты іздеу үшін қажет. Жаңа туған үйрек балапаны оны
тамақтандыратын және жүзіп үйрететін үйрек-ананың сонынан
ереді. Бірақ Лоренц жаңа туған үйрек балапаның алдына
үйректің орнына допты лақтырып, өзі сонынан еріп жүрді –
нәтиже сондай болды: балапандар бірлесіп, қозғалып бара
жатқан нысанның артынан ерді. Қабықты өзі (!) жарып шыққан
балапанды бірден басқа анағұрлым жұқа қабыққа салғанда, ол
бұл міңдетті атқара алмады – оның түйсігінде бұл шараны бір-ақ
рет орындау салынған!
Ал адаммен не болады? Оның ерекше өзгешілігі

жүктеу 4,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 52 53 54 55 56 57 58 59 ... 298