«роль транспортной науки и образования в реализации пяти институциональных реформ», посвященной

 

 

 

 

542 

 

 

«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ 

РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ  «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» 

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 

 

УДК 658.800 92:378

 

 

Салимбаева  Р.О.

  –  э.ғ.к.,  доцент,  Тынышбаев  атындағы  Қазақ  Көлік  жəне 

Коммуникациялар Академиясы (Қазақстан, Алматы қ.) 

Кулмажитова  А. 

–  студент,  Тынышбаев  атындағы  Қазақ  Көлік  жəне 

Коммуникациялар Академиясы (Қазақстан, Алматы қ.) 

 

ТАСЫМАЛДАУДАҒЫ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР 

 

Қазіргі  кезде  кез-келген  ұйымдарды  алып  қарасақ  та  олардың  бухгалтерлік  есеп 

барысында  негізгі  құралдардың  алатын  орны,  олардың  мөлшері  ұлғаюда.  Сондықтан  да 

негізгі  құралдар  бухгалтерлік  есептің  объектісі  ретіндегі  алатын  орны  зор.  Негізгі 

құралдардың  есебін  ұйымдастыруда  оларды  бағалауда  кездесетін  көптеген  мəселелер 

туындайды.  Өйткені  олар  тікелей  өндіріске  немесе  басқа  да  салаларда  пайдаланылу 

барысында алатын орны үлкен. Сондай-ақ олардың амортизациялық аударымдарын дұрыс 

есептеу  мен  есептік  əдістерін  таңдау  барысында  олардың  əр  түрі    өзіндік  құнның 

мөлшерін өзгеріске ұшыратады. 

 

Негізгі  құралдар  дегеніміз  –  өндірісте  ұзақ  уақыт  бойы  яғни  бір  жылдан  артық 

уақыт  бойы  пайдаланылатын,  өзінің  бастапқы  заттай  нысанын  (пішінін,  түрін)  сақтай 

отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа көрсетілген қызметке біртіндеп 

бөліп-бөліп  есептелген  амортизациялық  аударым  мөлшерінде  ауыстыратын  еңбек 

құралдарын,  яғни  материалдық  активтерді  айтамыз[1].  Негізгі  құралдарға  ұйымның 

қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер,  машиналар 

мен  жабдықтар,  өлшеуіш  жəне  реттеуіш  аспаптары,  есептеуіш  машиналар  мен 

техникалары  жəне  олардың  бағдарламалық  құралдары,  көлік  тасымалдау  құралдары, 

аспаптар,  өндірістік  жəне  шаруашылық  құрал-саймандары,  өнім  жəне  жұмыс  малдары, 

көп  жылдық  көшеттер,  шаруашылықтың  ішкі  жолы  тағы  да  басқаларын  жатқызамыз. 

Көлемінің  үлкен-кішілігіне,  бағасының  азды-көптілігіне  (арзанды-қымбаттылығына) 

қарамастан  пайдалану  мерзімі  бір  жылдан  аспайтын  өндіріс  құралдары  негізгі 

құралдардың қатарына жатпайды. 

 

Сонымен  қатар  негізгі  құралдардың  құрамына  ұйымның  қоймаларындағы  дайын 

бұйымдар  (тауарлар)  болып  саналатын  жабдықтар  мен  машиналар,  күрделі  құрылыс 

құрамында  есептелетін  монтаждауды  (құрастыруды,  орнатуды)  қажет  ететін  жабдықтар, 

жасалып,  салынып  біткен  бірақ  əлі  пайдаланылуға  берілмей  тұрған  машиналар  мен 

жабдықтар сондай-ақ құрылыс-монтаж жұмысының өзіндік құнының құрамында қаралған 

қосымша  шығындардың  есебінен  салынған  титулдық  тізімге  кірмеген  ғимараттар  мен 

тетіктер , сонымен бірге жас малдар, яғни мал төлдері де жатпайды. 

 

Негізгі  құралдардың  бухгалтерлік  есептегі  мəнін  ашып  қарау  үшін  олардың 

бағалануын,  пайдалану  жəне  шығындарын  зерттеу  керек.  Жалпы  алғанда  барлық  негізгі 

құралдар өздерінің өндіріске қатысуына қарай өндірістік  жəне өндірістік емес болып екіге 

үлкен  топқа  бөлінеді.  Негізгі  құралдарды  халық  шаруашылығының  салаларына  қарай 

топтастырған  кезде  олардың  қатысуымен  шығарылған  өнімдердің    немесе  орындалған 

жұмыстар  мен  қызметтердің  шаруашылықтың  қай  түріне  жататындығы  негізге  алынады. 

Егер ұйымдағы негізгі құралдардың барлығы тек қана ұйымның негізгі шаруашылығының 

түріне  ғана  қызмет  жасайтын  болса,  онда  бұл  ұйымдағы  негізгі  құралдардың  барлығы 

түгелімен  сол  ұйымның  атқаратын  қызметі  саласындағы  топқа  жатады.  Негізгі 

құралдардың  бүгінгі  таңдағы  болсын  бұрынғы  болсын  шаруашылықта  алатын  орны 

ерекше.  Қай  салада    да  болмасын  қолданыстарында  негізгі  құралдар  болады.  Сондықтан 

да  олардың  пайдаланылуын  жəне  де  оларға  амортизация  есептеуде  бухгалтерлік 

мамандарға қойылатын талаптар жоғарылауда. 

 

 

 

 

 

543 

 

 

«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ 

РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ  «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» 

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 

 

Халық шаруашылығының алдына қойған міндеттерін табысты шешуде оның басты 

буындары  –  экономиканың  нақты  секторындағы  ұйымдарды  басқаруды  жетілдірудің 

маңызы  зор.  Негізгі  құралдар  ұлттық  байлықтың  бір  бөлігі,  еліміздің  экономикасын 

дамытудың  материалды  техникалық  базасы  болып  табылады.  Сондықтан  да,  өндіріс 

тиімділігін əрі қарай арттыру негізгі құралдарды тиімді пайдаланумен тығыз байланысты. 

Қоғамдық  өндірістің  тиімділігі  едəуір  дəрежеде  негізгі  құралдардың  ұтымды 

пайдаланылуына  байланысты.    Экономиканың  нарықтық  жолмен  даму  барысында  ұйым 

қызметінің  қаржылық  мəселелері  күшейе  түсуде.  Осыған  сəйкес  ұйым  басшылығының 

ерекше  көңілі  бухгалтерлік  есептің  ұйымдастырылуына  мəн  беріліп  отыр.  Əсіресе, 

елімізде  халықаралық  стандартқа  сəйкес  жаңа  бухгалтерлік  есеп  стандартының  енгізілуі 

ел  экономикасының  дамуына  оң  əсерін  тигізуде.  Бұл  еліміздің  қазіргі  даму  кезеңінде, 

оның  шетел  инвесторларымен  қарым-қатынастарының  нығаю  кезеңінде  маңызды  болып 

саналады.   

 

Бүгінгі  таңдағы  ауқымды  өзгерістер  кезеңі  қоғам  өмірінің  барлық  саласын  жан-

жақты  қамтуда.  Сол  себепті  қалыптасқан  құрылымды  мүлдем  жаңартып,  экономикалық-

əлеуметтік  жəне  рухани  дамуға  жол  ашатын  демократиялық  қоғам  құруға  сай 

экономикамызды  нарықтық  қатынастарға  көшірді.  Осы  негізде  əлеуметтік,  күрделі 

мəселелерді  шешу  –  бүгінгі  күннің  басты  талаптарының  бірі  болып  саналады.  Əсіресе, 

соңғы  жылдары  экономика  ілімінде  түбірлі  өзгерістер  орын  алуда.  Мұның  өзі  қоғамдық 

жəне  өндірістік  қатынастарда  болып  жатқан  жаңа  құбылыстар  мен  процестерге  тікелей 

байланысты.  Сонымен  қатар  Қазақстан  Республикасының  нарықтық  қатынасқа  өту 

барысында  нарықтық  қатынас  заңдарына  сəйкес  өнімді  өндіруге  кеткен  шығындарды 

анықтау  өте  маңызды  орын  алады.  Себебі,  қандай  болмасын  өнеркəсіп  өзі  шығарған 

өнімдерінің өзіндік  құнын анықтап,  яғни кеткен шығындарын  біле отырып,  оны нарыққа 

шығаруға  тырысады.  Ол  өнімнің  сапалы  жəне  бағасы  жағынан  арзан,  яғни  сұранысқа 

деген  талабына  сай  келетіндей  қылып  жасауға  ұмтылады.  Сондықтан  мұндағы  

шығындардың  есебін  жүргізудегі  негізгі  көрсеткіштердің  бірі  бұл  –  негізгі  құралдардың 

амортизациясы  жəне  де  ол    бүгінгі  таңда  бухгалтерлік  есептің  басқару  жүйесінде  басты 

орындардың бірін алып отыр[2]. 

 

Негізгі  құралдар  бухгалтерлік  есептің  объектісі  ретінде  қаралатын  ең  негізгі 

көрсеткіштердің біріне жатқызылады. Сондықтан да бухгалтерлік есептегі оның мəні мен 

ерекшелігі өте зор. 

 

Бухгалтерлік  есеп  қазіргі  экономика  жағдайында  барлық  меншік  нысанындағы 

кəсіпорындардың  қаржы  шаруашылық  жайлы  ақпараттарын  тіркеудегі,  өңдеудегі  жəне 

сақтаудағы негізгі экономикалық жүйе болып табылады. Осыған орай, əрбір шаруашылық 

ұйымы бухгалтерлік есепті ұйымдастыруда өте өзекті болып табылады. 

 

Бүгінгі  таңда  Қазақстан  Республикасында  бухгалтерлік  есепті  қайта  қалыптпстыру 

процесі халықаралық тəжірибеге бағдарламамен белсенді өтуде. Бұл негізінен, біріншіден, 

жаңа  экономикалық  жүйенің  қалыптасуымен,  екіншіден,  Қазақстан  Республикасының 

əлемдік  экономикалық  кеңістікке  енуімен  байланысты  экономика  позициясынан 

бухгалтерлік  есеп  əдетте  кəсіпорын  туралы  ақпараттарды  дайындау  процесі  ретінде 

қарастырылады.  Кез-келген  кəсіпорын  негізгі  құралдар  сəйкесті  құжаттармен  жүргізіліп 

отыратыны  белгілі.  Осыған  орай  орталық  қызметі  бойынша  негізгі  құралдарға 

байланысты барлық құжаттар алынып, талдау жасалынады[3].

жүктеу 15,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: