ҚҰрылымдық материалдар технологиясы

1.4 Жұмыс реті

1. 
   Тапсырма және қажетті материалдар алу.
   

3) Металды пеште ликвидус температурасынан 30, 80, 130⁰С –тан жоғары температурада балқыту.

4) Спиральді сынама қораманы жазық жерге тегістігін қадағалап қойып, құйғыш құралды бірге дайындау.

5) Дайындалған металды қорамаға белгіленген асыра қыздырылған температуралармен құю. Ауытқуы 10⁰С –тан аспау керек.

6) Әрбір температурадағы құю 3 рет қайталанады.

7) Металл суығанан кейін сынаманы қорамадан шығарып алып спиральдің ұзындығын 1мм дәлдікпен өлшеу (шығыңқылардың саны бойынша немесе сызғышпен).

8) Егер құю шарты бірдей жағдайда қайталанып алынған спиральдардың ұзындықтарының айырмашылығы 15% болса тәжірибені қайталу керек.

1.5 Қорытынды нәтижесі

Тәжірибенің нәтижесін 1 кестеге толтыру керек.

Үш қайтара жасалған тәжірибе бойынша әрбір температура кезіндегі сұйықтай аққыштықтың орташа санын анықтау керек. Тәжірибе нәтижелері бойынша қорытпаның сұйықтай аққыштығының құю температурасына байланысты екенін көрсететін график тұрғызу керек.

1.6 Есеп беру мазмұны

1. 
   Теориялық негізгі түсініктер, терминдері.
   
2. 
   Эскизбен толықтырылған анықтау әдістері (1 сурет).
   
3. 
   Кесте.
   
4. 
   График.
   
5. 
   Қорытындысы.
   

1.7 Өзіндік тексеруге сұрақтар

1. 
   Қолданылатын жабдықтардың сипаттамалары.
   
2. 
   Температураны өлшеу тәсілдері.
   
3. 
   Сұйықтай аққыштық пен қорама толтырғыштық түсініктері
   
4. 
   Сұйықтай аққыштық пен қорама толтырғыштықты анықтау тәсілдері
   
5. 
   Сұйықтай аққыштық пен қорама толтырғыштықты көтеру тәсілдері
   

2.1 Жұмыстың мақсаты

• 
  шөгу – физикалық процесін оқу;
  
• 
  шөгуді анықтау әдістерімен танысу;
  
• 
  экспериментті тәжире жүзінде атқару;
  

2.2 Жабдықтар, айлабұйымдар мен құралдар

• 
  металл балқытатын пеш;
  
• 
  термо-ЭҚК-ті өлшейтін потенциометр;
  
• 
  хромель-алюмельді термопара;
  
• 
  балқытуға және құюға арналған ыдыстар;
  
• 
  штангенциркуль;
  
• 
  арнайы киім;
  
• 
  қорытпаның сызықтық шөгуін өлшейтін құрал.
  

2.3 Теориялық мәліметтер

Құйманың көлемдік шөгуі деп қораманың қуыстарының көлемі V_ф мен құйманың көлемі V_отл арасындағы айырмашылығы аталады. Құйма толығымен суығаннан кейін (20⁰С дейін):

Құйманың сызықтық шөгуі деп қораманың сұйық металмен толған қуыстарының сызықтық өлшемдері L_ф мен құйманың өлшемдерінің L_отл арасындағы айырмашылығы аталады. Құйма толығымен суығаннан кейін (20⁰С дейін):

Сызықтық шөгу шамасын арнаулы формулалармен есептеуге болады, бірақ ол үшін ескерілетін жағдайларды толық қамту мүмкін емес. Сол себепті қорытпалардың сызықтық шөгуін экспериментті түрде арнайы құйылған үлгілермен анықтайды.

Қорытпаның сызықтық шөгу шамасы түзу қайрақша немесе шыбық пішінді үлгілер арқылы анықталады. Алдымен қораманың сызықтық өлшемін (L_ф) табады, немесе қимаүлгімен дәлдеп қояды. Сонан соң қорамаға ерітінді құйылады. Шөгу шамасын толығымен суыған құйманың ұзындығын (L_отл.) өлшеу арқылы немесе құйманың түбіндегі өлшем нүктесінің кристалдану процесінде және толық суыған кезіндегі орын ауыстыруын өлшеумен анықтайды.

Қорытпаның сызықтық шөгуімен құйманың сызықтық шөгуін ажырата білу керек.

Жалпы жағдайларда қораманың өзі мен өзектері, ішкі және сыртқы шығыңқыларға, қабырғаларға құйманың үйкелу салдарынан, құйманың өлшемінің кішірейуіне мүмкіндік бермейді.

Құйманың әрбір бөлігінің сызықтық шөгуі бірдей емес. Фасонды құймалардың сызықтық шөгуі қорытпалардың сызықтық шөгуінен төмен, ал кесек құймалардың сызықтық шөгуі қорытпалардың сызықтық шөгуіне тең. Шөгу құбылысы құймаларда әртүрлі ақаулар: шалыстық, сызықтық өлшемдердің сәйкес еместігін, шөгу қуыстарын, шөгу кеуектілігін, ыстық жарықшаларды, салқын жарықшаларды тудыруы мүмкін.

Суретте абсолютті сызықтық шөгуді анықтайтын аспап берілген. Үлгі 1 құятын қорама аралас: қораманың 2 және 3 шеткі бөліктері металдан, ал 4 ортаңғы бөлігі қорамалық (құмды) қоспа. Қозғалмайтын 2 металл бөлігі аспаптың корпусымен қосылған. Қозғалып тұратын 3 металл бөлігі 6 сағат типті индикатордың 5 өлшеуіш аяғымен қосылған.

Металдық бөлігіндегі α жақтау шұңқырлары құйылған үлгінің тұрақты бекітілуін және қозғалатын бөлігінің шөгу кезіндегі орын ауыстыруын, ал қораманың құймалық бөлігі осындай орын ауыстыруға кедергі болмауын қамтамасыз етеді. Орын ауыстыру шамасын (шөгуін) сағат типті индикатор көрсетеді.

3- сурет. Абсолютті сызықтық шөгуді анықтауға арналған аспап.