Республикасында

 
59 
 
Кесте 11-тің жалғасы 
6 
Бір 
жұмысшыға 
шаққандағы 
өнім 
көлемі, тг. 
Х
6 
=
 
Ө
ка 
/ Ж
ка
 
Ө
ка
  -  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерлік  нысанының  өнімі, 
тг; 
Ж
ка
  -  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерлікте 
жұмыс 
істейтіндер саны, мың адам; 
7 
Шағын 
кәсіпкерлік 
нысанының  қаржылық 
–  несиелік  мүмкіндігі, 
тг/адам 
Х
7 
=
 
Қ
ка 
/ Ж
ка
 
Қ
ка
  –  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерлік 
нысанының 
бюджетке төлемі, тг; 
Ж
ка
 – а аймағындағы шағын 
кәсіпкерлікте жұмыс 
істейтіндер саны, мың адам; 
8 
Шағын 
кәсіпкерлік 
нысанына 
берілген 
қысқа 
мерзімді 
несиелер үлесі, % 
Х
8 
=
 
Н
қа 
/  Н
а
  х 
100 
Н
а
  –  а  аймағындағы  жалпы 
бөлінген несиелер көлемі, тг; 
Н
қа
  –  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерлікке  бөлінген  қысқа 
мерзімді несиелер көлемі, тг. 
9 
Шағын 
кәсіпкерлік 
нысанына 
берілген 
ұзақ  мерзімді  несиелер 
үлесі, % 
Х
9
=
 
Н
ұа 
/  Н
а
  х 
100 
Н
а
  –  а  аймағындағы  жалпы 
бөлінген несиелер көлемі, тг; 
Н
ұа
  –  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерлікке  бөлінген  ұзақ 
мерзімді несиелер көлемі, тг. 
10 
Шағын 
кәсіпкерлік 
нысанына 
берілген 
несиелердің  қайтарым-
дылығы, % 
Х
10
=
 
Н
қай 
/  Н
а
  х 
100 
Н
а
  –  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерлікке  жалпы  бөлінген 
несиелер көлемі, тг; 
Н
қай
  –  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерліктен 
қайтарылған 
несиелер, тг. 
11 
Аймақтың 
әр 
тұрғынына шаққандағы 
шағын  кәсіпкерлік-тен 
келетін кіріс, % 
Х
11
=
 
Т
аб 
/ Т
а
  
Қ
ка
  –  а  аймағындағы  шағын 
кәсіпкерліктің кірісі, тг; 
Т
а
 
– 
а 
аймағының 
тұрғындарының  жалпы  саны, 
мың адам. 
Ескерту: 1-9 үлгілер  негізінде 10,11 үлгілерді автор құрастырған 
 
Шағын  кәсіпорындардың  аймақтағы  қызметінің  тиімділігін  көп  өлшемді 
бағалаудың біріңғай кешенін жасау мақсатында Х1-Х11 көрсеткіштерін I
1
 – I
11
 
индекстеріне айналдырамыз.  
Бірдей өлшем бірлікте болатын келесі формула бойынша есептеу жүргізу 
үшін  Xі  көрсеткішінің  минималды  (Xmіn)  және  максималды  (Xmax)  шектерін 
анықтаймыз: 
 
Iі = (Xі-Xmіn) / (Xmax-Xmіn) , 

 
60 
 
Мұндағы:  Iі-  і-ші  қатардағы  индекс;  Xі-  і-ші  қатарға  сәйкес  көрсеткіші; 
Xmіn, Xmax- Х көрсеткішінің максималды және минималды шектері. 
Үлес салмақты сипаттайтын 100

 көлемдегі 5 көрсеткіш:  Х1, Х3, Х4, Х5, 
Х8, Х9 Х10  үшін максималды және минималды шектеулері (0;100) шеңберінде 
анықталған.  Ал  өлшемдері  мен  стандарттары  бекітілмеген  Х2,  Х6,  Х7,  Х11 
көрсеткіштері  үшін  максималды  және  минималды  шектеулер  Қарағанды 
облысының аудандары бойынша салыстырмалы түрде анықталады. 
Сонда ол келесі түрде болады: 2007 жыл үшін Х2 (mіn 1; max 7), Х6 (mіn 
7,6; max 1117,9), Х7 (mіn 3,3; max 87,8) 2009 жыл  үшін Х2 (mіn 1; max 8), Х6 
(mіn  2,6;  max  145,8),  Х7  (mіn  3,3;  max  87,8)  тең  болып  отыр.  2005  жылмен 
салыстырғанда 2009 жылы минималды және максималды көрсеткіштер деңгейі 
өсіп отыр. Шағын кәсіпкерліктің аймақта дамуының кешенді индексін есептеу 
үшін келесі үлгіні пайдаланамыз: 
 
Is = Iі / Xі - Xmax, 
 
Мұндағы: Is-шағын кәсіпкерліктің аймақта дамуының кешенді индексі; Iі-
і-ші  қатардағы  индекс;  m-Iі,  m  O 

1-11

  сандарының  индексі.  Әр  ауданның 
кешенділік индексін ең алдымен қарастырып өтейік. 
Шағын  және  орта  кәсіпкерлік  нысандарының  ең  жоғары  индексі 
Қарағанды (0,6635) қаласында белгіленіп көріп отыр.  
Көп  көрсеткішті  бағалаудағы  Is  мәні  жоғары  болған  сайын  шағын 
кәсіпкерліктің даму деңгейі жоғары екенін көруге болады. 
Бұл  дегеніміз  шағын  және  орта  кәсіпкерліктің  дамуы  аймақтағы 
әлеуметтік-экономикалық жағдайды сипаттайтын көрсеткіштердің өзгеруіне өз 
әсерін 
тигізіп, 
халықтың 
әлеуметтік-экономикалық 
жағдайының 
жоғарылауының бірден бір факторы бола алады деп нық сеніммен айта аламыз. 
 
 
2.2 Кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің тәуекелділік ерекшеліктері 
 
 
Кез-келген  кәсіпкер  өз  жұмысын  жүзеге  асыру  барысында    қандай-да  бір 
кіріс  алу  және  қаржы  жұмсау  т.б.  мақсатты  ұстанады.  Яғни,  ол  өз  жұмысын 
жоспарлайды.  Бірақ,  дамудың  осы  немесе  басқа  да  стратегияларын  таңдай 
отырып,  кәсіпкер  өз  қаражатын  жоғалтуы  немесе  жоспарланған  сомадан  аз 
алуы  мүмкін.  Бұл  компанияның  белгісіз  ахуалда  болуын  көрсетеді.  Компания 
тығырыққа  тірелген  кезде,  басшылыққа  шешім  қабылдауға  тура  келеді,  ол 
шешімдердің  табысты  іске  асырылу  ықтималдылығы  (яғни,  толық  көлемде 
табыс алуы) кәсіпорынға іштей және сырттай әсер ететін көптеген факторларға 
тәуелді. Осындай жағдайда тәуекел ұғымы пайда болады. 
Нарықтық  экономика  жағдайында  кәсіпкерге  тән  қасиеттің  бірі-
тәуекелділік  жасау.  Тәуекелділік  -  бұл  кәсіпкерлер  еркіндігінің  қарсы  жағы. 
Сөздікте  «тәуекелділік»  -  қауіптілік,  пайда  немесе  зиян  болу  мүмкіндігі  деп