Республиканский учебно-методический центр дополнительного образования

79 
 
«Жастардың 
жетістіктері» 
ББО 
әзірлеген 
әдістемелері 
оқушылардың 
жеке 
психологиялық 
ерекшеліктерін 
зерттеу 
мүмкіндігін беріп, мамандық таңдауда осы қасиеттерінің сәйкестегін 
анықтайды.  
Тәжірибе  көрсетіп  отырғандай,  жасөспірімдерде  өзін  анықтау 
үдерісі  ауыр  өтеді,  себебі,  8  және  9  сыныптарда  балалардың 
дағдылары  мен  біліктері  жоқ,  таңдалып  алынған  мамандық  үшін  аса 
қажетті  іскерлік қасиеттері төмен көрсетілген. Көптеген түлектер оқу 
орнын  таңдау  барысында  өздерінің  болашақ  мамандықтары  туралы 
мүлде ойланбайтыны анық.  
Әлеуметтік  қызметкерлердің  есептеуінше,  оқушылардың  30-40 
%-ы  ғана  кәсіби  жоспарын  құруда  қателеспейді.  Сондықтан  да, 
кәсіпалды  даярлықтың  бүгінгі  күні  оқушының  өз  жолын  анықтауға 
бағытталған  білім  ордасын  ұйымдастыруға  беттелген.  Ол  оқу 
ордасында  оқушыларға  таңдауы  бойынша  курстар,  ақпараттық 
жұмыстар,  кәсіби  бағдарлау  және  психологиялық–педагогикалық 
көмек  көрсетіледі.  Осы  бағыттардың  барлығы  «Жастардың 
жетістіктері» ББО әзірлеген бағдарламада бар.  
Жасөспірімдердің  кәсіби  өзін  өзі  анықтау  қиындықтары  көбіне 
олардың  жас  ерекшеліктеріне  байланысты,  себебі  14-15  жасқа  келген 
жасөспірімнің  дүниетанымы  мен  көзқарастары  өзгереді,  жалпы 
бұқарадан  сытылып  көзге  түсуге  тырысады.  Сондықтан,  осы  курстың 
әдістемесі жасөспірімдерді өз бойындағы келеңсіздікті анықтауға ғана 
емес,  сонымен  қатар,  өздерінің  жақсы  жақтарын  да  анықтауға, 
мінезінің қайратты, жігерлі жақтарын анықтауға да мүмкіндік береді.  
Жасөспірімдердің  өздері  туралы  төмен  сана-сезімі,  өзін  төмен 
бағалауы, 
эмоциялық 
тұрақсыздыіы 
педагогтер 
мен 
сынып 
жетекшілерінен  қосымша  күш-жігерді  қажет  етеді,  ал  курс 
материалдарында  тұлғаның  шыдамдылық,  тұрақтылық,  шапшаңдық, 
өздігінен ойлай білу, өздігінен білім алу сияқты қасиеттерінің дамуына 
көп назар аудырылады.   
Өзін  –  өзі  бағалау  дағдыларын  қалыптастыру  үшін  біз 
оқушылардың  неге  басым  қарайтындарын  анықтадық.  Сабақтарда 
алынған  нәтижелер  психодиагностикалық  ақпарат  болмаса  да,  әр 
оқушыға  өмірде  не  қажеттірек  екендігі,  ал  не  аса  бағалы  болып 
табылмайтындығын  көрсете  алды.  Біз  оқушылардың  зейінін  қоғамда 
қалыптасқан  стереотипқа,  бағыттардың  қандай  да  бір  бағалысына  өз 
көзқарасы болуы аса қажет.  
Маңызды сәттердің бірі - мамандық таңдауды қойған мақсаттан 
бастау  керек  екендігін  оқушыларға  түсіндіру.  Мамандықты  дұрыс 
таңдау  адамға  өзінің  күш–қуатын  барынша  іске  асыруға  мүмкіндік 
тудыратынын  түсіндіру  қажет.  Сонымен  қатар,  мамандықты  дұрыс 
таңдасаң, 
көңілің 
қайтудан, 
өзіңді 
кедейліктен 
арашалап 

80 
 
қалатыныңды,  бүгінгі  және  ертеңгі  күніңе  нық  болтыныңды  айдан 
анық екендігін білдіру де маңызды.  
Көптеген теориялық материалдармен қатар, жұмыстың белсенді 
және  интерактивті  түрлері  де  жүргізіледі.  Мысалы,  іскерлік  және 
рөлдік  ойындар:  «Мамандықты  ата»,  «Мынау    жаман  мамандықтар», 
«Аналитикалық марафон» және тағы басқа.  
Оқушыларды  өздігінен  әрекеттенуге  үйреткен,  өз  идеяларын 
енгізуге  және  қате  көзқарастан  бас  тартқызатын  «Көпжүзді  «Мен»», 
«Өзін    өзі  бағалау»    тренингтері,  жобалар  әдісі,  миға  шабуыл, 
«мозаика»,  сауалнама,  тестілеу  әдіс–тәсілдері  арқылы  зерттеулер 
жүргізілді.  
Сабақ  барысында  барлық  11  сынып  оқушыларында  бастапқы 
мамандық  таңдаулары  соңғы  шешім  болмады,  яғни  99%  өз  ойларын 
өзгертті.  Біздің  бірлесе  істеген  жұмысымыздың  аз  ғана  тәжірибесі 
көрсеткендей,  «Оқушылардың  кәсіби  өзін  өзі  анықтауы»  курсының 
көмегімен біз әр оқушының мамандық таңдаудағы ішкі  құзырлығын 
ғана  емес,  сонымен  қатар,  түрлі  мамандықтарға  бай  әлемді  ашуға, 
маманның  біліктілігі  мен  біліміне  талап  қоюды  қалыптастыруға, 
жоғары  сапаға  кәсіби  сипаттама  беруге  және  медициналық  қарсы 
көрсеткіштеріне сипаттама беруге назар аударуға мүмкіндік берді. Бұл 
бағдарлама  болашақта  балалардың  мамандықты  жеңіл–желпі  таңдай 
салудан қорғайды. 
Ерте  кәсіби  бағыт  беруде  мамандық  таңдау  ғана  емес, 
балалардың  қабілеттерін  ашып,  оны  дамыту  да  өте  маңызды.  Бір 
ағылшын  ғалымы  айтқандай:  «Қанда  да  бір  мамандықта  жетістікке 
жетудің  бірінші  қадамы  –  оған  шын  мәнінде  қызығушылық  таныту». 
Ал  балаларды  қызықтыруға,  болшақта  кәсіби  тұрғыда  жетістікке 
жеткізуге  бағыттауға  «Жастардың  жетістігі»  ББО-ның  бағдарламасы 
көмектесті деуге болады.  
 
Мектептегі кәсіби өзін өзі анықтау  
(Павлодар қ. «Балалар-жасөспірімдер экология және туризм орталығы» 
жұмыс тәжірибесінен 
 
 
Қосымша  білім  беру  саласындағы  мемлекеттік  саясаттың 
маңызды  басымдықтарының  бірі  -  оқушылардың  кәсіби  тұрғыда  өзін 
өзі анықтауы болып табылады. 
Қызметі  оқушылардың  өмірде  әлеуметтенуі  мен  бейімделуіне 
бағытталған  БЖЭТО  оқыту  кеңістігінде  оқушылардың  кәсіби  тұрғыда 
өзін өзі анықтауы мақсатында тиісті жағдайлар жасалған. 
Біріншіден,  үшінші  оқыту  жылындағы  топтар,  зерттеу  және 
эксперимент 
топтарындағы 
білім 
бағдарламаларының 
жүзеге 
асырылуы, олардың негізгі мақсаты – балалар бірлестіктері қызметінің 

81 
 
бағыттары  бойынша  кәсібиге  дейінгі  біліктердің  меңгертілуі  болып 
келеді. 
Экология, өлкетану, туризм, археология, тарих, экскурсия жүргізу 
мен  мұражайтану,  фенология  мен  экономика  салалары  кәсіптерінің 
әлемімен  жалпы  орта  білім  беру  мектептері  негізінде  жүргізілетін 
«Қоршаған  ортаның  экологиялық  мониторингі»,  «Экология.  Тұрақты 
даму»,  «Жас  экскурсия  жүргізушісі»,  «Туған  өлкенің  экономикасы», 
«Табысқа  жетер  жол»,  «Фенология  әлемінде»  элективтік  курстары 
мамандықтармен танысу мүмкіндігін береді. 
Экологиялық  мәдениеті  мен  белсенді  азаматтық  ұстанымын 
қалыптастыру мақсатында Орталық тарапынан бес жылдан астам уақыт 
көлемінде  жалпы  орта  білім  беру  мектептері  оқушылары  мен  арнаулы 
орта  және  жоғары  оқу  орындары  студенттеріне  арналған  «Жасыл 
ғаламшар» экологиялық лекторий жүргізіліп келеді. 
«Біз  және  экология»  облыстық  сырттай  мектебі  негізіндегі 
зерттеу,  жобалық  және  тәжірибелік  қызметі  бойынша  сабақтар  облыс 
білім  беру  ұйымдары  оқушылары  үшін  бастауыш  кәсіби  деңгейіне 
айналды. 
Әлеуметтік  серіктестік  оқушылардың  мектепте  меңгеретін 
білімдерді  ұғынуы  мен  тұлғалық,  кәсіби  тәжірибесін  игеруге 
бағдарланған  біртұтас    білім    кеңістігінің  қызмет  атқаруы  мақсатында 
қажетті  жағдайлар  жасайды.  Осы  бағытта  Орталық  екіжақты 
келісімшарттар негізінде «Қазақстан алюминийі» АҚ, «Павлодар мұнай 
химия  зауыты»  ЖШС  кәсіпорындарында  экскурсиялар,  С.Торайғыров 
атындағы  Павлодар  мемлекеттік  университеті  және  Павлодар 
мемлекеттік  педагогикалық  институтымен  бірлесе  оқушыларға 
арналған 
археопалеонтологиялық,  
этнографиялық,  тарихи-өлкетану 
экспедициялары мен тәжірибелер 
бойынша  өзара  ынтымақтастық 
арқылы өз жұмысын жүргізеді. 
Оқушылардың 
кәсіби 
тұрғыда  өзін  өзі  анықтауы 
бойынша 
Орталық 
қызметі 
нәтижелілігінің 
көрсеткіші 
балалар 
бірлестіктері 
тәрбиеленушілерінің  біздің  өңірдегі  және  шетелдегі  колледждер  мен 
ЖОО-на мамандық бойынша оқуға түсіп,  Орталық ұжымының кешегі 
түлектерімен  толықтырылуы  болды,  оның  ішінде  Кремер,  Дьяченко, 
Каримовтар, Ридзаускас сияқты тұтас отбасылық әулеттер.