20
қатынас тілі – орыс тілі және ағылшын тілі – әлемдік кеңістікті тану тілін
оқытуда жаңа идеяларды әр сабақта жан-жақты қолданып, жаңаша
оқытудың тиімді жолдарын тауып, жүйелі түрде қолдану-заман талабы
болып отыр.
Оқытудың парадигмасы ӛзгерді. Білім берудің мазмұны жаңарып,
жаңаша кӛзқарас пайда болды. Осыған байланысты ұстаздар алдында
оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жаңартып отыру және технологияларды
меңгеру, оны тиімді қолдана білу міндеті тұр.
«Адамды бір нәрсені қайталауға үйреткеннен гӛрі,оған жаңалық ашуға
кӛмектескен жӛн».
Г. Галилей
Білім беру бағдарламасының негізгі мақсаты-білім мазмұнының
жаңаруымен қатар, критериалды бағалау жүйесін енгізу және оқытудың әдіс-
тәсілдері мен әртүрлі құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды талап
етеді. Қазіргі күнде оқу – бұл жекелеген құбылыс немесе дағды емес, ол
оқушылардың мүмкіндігін немесе оқуға деген қабілеттіліктерін жақсартуға
мұғалімдер тарапынан ұсынылатын педагогикалық тетіктердің біртұтас
кешенді жиынтығы екендігі баршамызға аян.
Оқыту – мұғалімдердің оқушыларға жасаған сыйы емес, бұл
құзіреттіліктер білім алу үшін оқушылардың ӛздері де оқу үдерісіне белсенді
қатысуын талап етеді. Оқу үдерісіне толыққанды қатысу үшін оқушылар қалай
оқу керектігін білу керек. «Қалай оқу керектігін үйренудің қозғаушы күші
метатану болып табылады». «Қалай оқу керектігін үйрету» немесе метасана
оқушыларға оқуды ӛз бетінше жалғастыра алатын білім жинау жауапкершілігін
түсінуге және оны ӛз мойнына алуға қалай кӛмектесуге болатынын кӛрсетеді.
Оқушылар білімдері мен сенімдері туралы ойлануға , сұрақтар қоюға, жаңа
білім алуға , ӛз түсінігін тереңдетуге сыни тұрғыдан ойлауға үйренеді. Осыдан
туындайтын нәрсетоптың кӛшбасшы оқушылары қабілеті тӛмен оқушыларды
ЖАДА (Vygotsk, 1978)ілімі негізінде оқытып, басқа топтардан артта қалып
қоймас үшін барынша әрекеттенді. Осы тұста оқытуды басқара алатын
кӛшбасшы оқушылар алға озып кӛріне алды.
Қалай оқу керектігін үйрету – бұл біздің қалай оқып жатқанымыз туралы
ойлайтынымызды сезінбейтіндігімізге қарамастан, біздің бүкіл ғұмырымыз
бойы санамызда орын алатын үдеріс. Біз уақытымыздың кӛпшілігін оны қалай
оқып - үйреніп жатқанымыздан гӛрі, нені оқып-үйреніп жатқанымызға бӛлеміз.
Мен
бірінші
(ілгері)
деңгей
бағдарламасын
аяқтаған
соң
оқушылармен«Қалай оқыту керектігі модулі» негізінде тізбектелген тӛрт сабақ
құрдым. Мысалы, оқушылардың жоғарыда айтылған метатану үрдісі арқылы
түсінуін бірінші, үшінші, тӛртінші сабақтарда жаңа тақырыпты ӛткенде мен
Блум таксономиясы бойынша бағыт - бағдар ретінде сұрақтар қойып, сол
сұрақтарға оқушылар ӛздері топта бірлесіп, жұмыс жасап жүзеге асырып, алған
білімді түсіну мақсатында бір тапсырма орындады. Алған түсінікті қолдануға
жол ашты. Метатану үрдісі арқылы бақылау және оқу тәжірибесіне қадағалау
21
жүргізу қабілеттерін оқушыларда үшінші, тӛртінші сабақтан байқауға болады.
Үшінші сабақтағы тақырып «Наймандар, керейіттер, жалайырлар» тақырыбы
бойынша мен алдын ала оларды топқа бӛліп, сол тақырып бойынша әр топ
берілген мемлекеттер туралы біраз мәлімет жинап әкелу туралы тапсырма
берген болатынмын. Сабақта тӛрт топ болып жұмыс атқарды және зерттеуге З
және М есімді екі оқушы алынды. Сонымен қатар бақылаушы тобын құрылды.
Бұл жерде бұрын менің сабағыма ешқандай қызығушылық танытпайтын
Соқушы бақылаушы рӛліне ӛзін ұсынды. Топ тапсырма орындап жатқанда
бақылаушы топ әр топқа барып, сырттай жұмыстарын қадағалап отырды. Осы
жерде қадағалау, бақылау үрдісі жүзеге асқанын байқауға болады. Топтар
жұмыстарын орындап болғаннан кейін, тақтаға кезекпен жұмыстарын қорғап,
бір –бірлерін стикер арқылы бағалады. Бір ұсыныс, бір жұлдызша беріп
отырды. Метатану үрдісі бойынша бағалау жүзеге асты. Бірінші сабақта
қызығушылық танытпайтын З оқушы үшінші, тӛртінші сабақтарда ашылып ӛзін
–ӛзі реттеп, метатату үрдісі бойынша ӛзгергенін байқауға болады. Бала
тапсырманы мұқият талқылауға үйренеді, соңында абстрактілі ойлау мен іштей
сӛйлеуін пайдалана отырып, ӛзін толық реттей алады.Балалардың ӛзін-ӛзі
тануы және ӛзін-ӛзі оқыту туралы білімін жетілдірумен айналысатындығын
кӛрсетті.
Метатану үрдісінің ӛзін - ӛзі реттеуі бойынша мен екі оқушыны зерттеуге
алып, ӛзін ӛзі реттеу бойынша зерттеу парағын жүргіздім. Сондағы шыққан
кӛрініс тӛмендегідей:
Нәтижесінде: екі оқушыны салыстыра келе, мен мынаны байқадым.
Тарих сабағына ешқандай қызығушылық танытпайтын З оқушы қалай
ӛзгергенін кӛруге болады. З оқушы басында жаңа тапсырманы сеніммен
орындаса, қазір тапсырманы ӛздігінен шешкенді ұнатады. Алға басуды
қаламайтын М оқушы, жаңа іс – әрекетті ұсына алады. Сұрақтар қояды және
жауаптар ұсынады және ең бастысы құрдастарымен бірлескен жұмысқа
қатысады, тек ӛзімшілдік қабілетін танытатын оқушы топпен бірлескен жұмыс
жасау арқылы ӛзін ғана емес, топты да алып шығып нәтижеге жетті.
Екінші сабақта жеке оқушылармен жұмыс жасаған кезде сыныптағы оқып
- үйрену үрдісіне кӛбірек кӛңіл бӛлу үшін, мен маршрут картасын енгізуді
шештім. Алдын ала бес қағидатты (дайындық, тапқырлық, икемділік,
жауапкершілік, рефлексия) негізге ала отырып, келесі сұрақтарды дайындадым;
сабаққа қандай мақсатпен келдің?
кӛңіл – күйің қандай?
Саған сабаққа керектінің бәрі бар ма? т.б
Тақырыпты мұқият оқып, негізгі ережелер мен анықтамаларға
сүйеніп, кӛңіл бӛл. Ойлан!
Сұрақтарды талқылап, сыныпта ойыңмен бӛліс, түсінбеген
жағдайда мұғалімнің кӛмегіне жүгін
«Жарайсың сен ӛте тапқыр оқушысың!» деген соңында рефлексия
жүргіздім.
Картаны сабақтың басында әр оқушының үстеліне қойдым. Оқушылар
