Тапсырма №3 Ноқат дақылының ауруларына бақылау жүргізу және күресу шаралары

Ноқат әртүрлі 15–тен астам өсімдік ауруларымен зақымдалады. Олардың ішінде кең таралғандары: фузариоз, антракноз, переноспороз, бактериоз, аскохитоз, ақ және сұр шірік, мозайка, т.б. сондай –ақ ноқаттың егіс алқабында арамшөптердің 20-дан астам түрлері кездеседі. Олардың ең зияндылары: шырмауықты таран, ақ алабота. Кәдімгі қарасұлы, ошаған, егіс қышасы, жусанды ойраншөп, дала шырмауығы, т.б.

Ноқат дақылының переноспороз ауруы барлық аймақта кездеседі, әсіресе республиканың шығысындакең таралған. Ауруға негізінен өсімдіктің жапырағы, кейде басқа топырақ үсті мүшелері шалдағады. Кесел жергілікті және диффузды күйде таралуы мүмкін. Ауруға шалдыққан өсімдік жапырағының үстіңгі бетінде пішіні дөңгелек, түсі ашық-жасыл, сарғыш жайылған дақтар пайда болады. Жапырақтың астыңғы бетінде, дақтардың тұсында күлгін – сұр түсті өңез түзіледі. Дақ кейін қоңырланып, ұлпасы жансызданады. Кеселге шалдыққан жас өсімдіктер нашар жетіліп, буынаралықтары қысқарып, жапырақтары майдаланып, дәндері жетілмей семіп, биіктеп өспей қалады. Аурудың қоздырғыштары – Perenospora туысының саңырауқұлақтары. Бұл саңырауқұлақтар арнайы бейімделген өсімдіктерді залалдайды.

Аскохитоз ноқат өсімдігінің ең негізгі ауруларының бірі болып саналады. Ауру грибоктары өсімдік қалдықтарының дәнінде қыстап шығады. Оның таралуы астыңғы жапырақтан басталады. Содан кейін сарғылт теңбіл дақтар өсімдік сабағын, жапырағын, бұршаққабын қаптап басып кетеді. Сонымен аскохитоз ноқат өсімдігінің фотосинтезін төмендетеді, өсуін нашарлатып, дән құруые азайтады да жалпы түсімге кері әсерін тигізеді. Егер өсімдік түгелдей зақымдалса, ол солып, соңынан кеуіп қалады. Бұл ауру ылғалы көп жылдары мол зиян келтіреді. Кесел оған душар болған өсімдіктердің дәндері мен аңыз қалдықтары арқылы таралады. Тұқымды мұқият кептіру бұл кеселге қарсы күресте жақсы нәтиже береді. Күресу шараларына аскохитозға төзімді ноқат сорттарын егу, ауыспалы егіс енгізу, егіске аурудан таза тұқымдарды пайдалану жатады.

Фузариоз шірік кеселінен азықтық бұршақ дақылдарының және басқа кейбір бұршақты өсімдіктердің тамырындағы, тамыр сағағындағы тканьдар қоңыр тартып бұзыла бастайды. Кесел ұлғая келе өсімдіктің жапырақтары мен сабақтары қарайып, қурайды. Кесел аңыз қалдықтары және тұқым арқылы таралады. Бұған қарсы шаралары: дұрыс ауыспалы егіс енгізу, тұқымды дәрілеу, аңыз қалдықтарын жою.

Антракноз кеселі көбінесе өсімдіктің бұршақтарына түседі. Бұршақтарда дөңгелек, сәл қысыңқы, айналасы көтеріңкі қоңыр жиекті, қоңыр – қызыл кең жолақты, қоңырқай теңбілдер пайда болады. Теңбілдер көп уақытта қосылып кетеді, онда бұршақтың қапталы шұрық тесілген болады. Кесел тұқым және егіннің топырақтағы қалдықтары арқылы таралады. Мұнда фузариоз шірікке қарсы күрестің шаралары қолданылады.