Рецензент: Ш. Ш. Уәлиханов атындағы кму м.ғ. к,Турлубеков К. К. Кайникенова Г. К
Қарт және кексе адамдармен әлеуметтік экономикалық ерекшеліктері
жүктеу 3,29 Mb.
|
Баға бойынша ақпарат бақылау түрлері: Ағымдық бақылау-сабаққа қатысу, лекцияның толықтығы, практикалық сабаққа жауап беру және ОБСӨЖ тапсырмасын уақытында орындау; Аралық бақылау – тест Қорытынды бақылау – тест және билет тапсырмасы. Бақылау әдістері: сұрақ, жазба жұмыстары, тестер, баяндама және реферат қорғау.
Үлгерімді ағымдық бақылау оқу пәнінің әрбір тақырыбы бойынша жүреді және дәрісханалық және дәрісханадан тыс білімдерін бақылауды қамтиды. Ағымдық бақылауды бағалау (жіберу рейтингін бағалау) дәрісханалық сабақтағы ағымдық бақылау мен аралық бақылаудың (дәрісханадан тыс) бағаларынан құралады. Үлгерімді ағымдық бағалауда студенттің оқу жетістігі 100-ұпайлық шкаламен бағаланады, әр орындалған (сабақтағы жауабы, үй тапсырмасын тапсыруы, студенттің өзіндік жұмысы (СӨЖ), аралық бақылау) және ағымдық бақылаудың соңғы нәтижесі академиялық кезеңде алған барлық бағаларының АИС «Platonus» орта арифметикалық қосындысымен есептеледі. Аралық бақылау ағымдық бақылаудың бір бөлігі болып табылады. Аралық бақылаудың мақсаты – білім алушының пәннің бір бөлігі, оқудың белгілі бір кезеңінде өтілген тараулар (тақырыптар) бойынша жетістіктерін тексеру. Пән бойынша қорытынды баға ағымдық бақылау мен қорытынды бақылау (емтихан бағасы) бағаларын қамтиды. Студенттің оқу пәннің бағдарламасын меңгерудегі ағымдық үлгерімі қорытынды бағаның 60% құрайды. Қорытынды бақылаудың бағасы оқу пәнінің қорытынды бағасының 40% құрайды. Емтихан АИС ЖОО «Platonus» жүйесінде тестілеу түрінде өтеді. Қорытынды бақылаудың бағасы аралық бақылаудың 60% және емтиханның 40% құралады және төмендегідей есептеледі: ҚБ = 0,6 ЖР + 0,4 Е Бағалау ережелері
10. Оқу пәні мен академиялық әдеп саясаты Сабаққа қатысу – міндетті түрде дәріс және тәжірибелік сабаққа қатысу. Сабаққа қатысу ережелері - дірістік сабақта міндетті түрде дәріс жазу, дәрістің түгелдігі, СӨЖ тапсырмаларына белсенділік және шығармашылық нәтижелер көрсету, сабаққа кешікпеу, сабақ үстінде себепсіз сұранбау, ұялы телефонды дыбыссыз қалыпта ұстау. Сабақта өзін-өзі дұрыс ұстау керек. Әлеуметтік геронтология пәні бойынша дәрістер Кіріспе Соңғы 50 жыл ішінде әлемдік масштабта халықтың қартаю процессі сондай тез және жүйелі дамуда, және оның мәнің ескермеу, қандай да елдің әлеуметтік саясатына кері әсер ететімен байланысты болады. Қазіргі уакытта карт және кәрі адамдар мәні бойынша халықтың үшінші категориясы болып саналады, бұл маңызды экономикалық , әлеуметтік, медециналық мәселелерді тудырды, осы мәселелердің бар болатынын бұрын- сонды адамдардың ойына да кіріп- шықпапты. Бірінші кезекте қарт адамдарға көрсетілетін әлеуметтік қызметті кеңейту қажеттілігі туындады, оларға медециналык қызмет көрсету, шарт құрып, оларды іске асыруға қаражат бөлу. 40 жылдардың аяғыңда көптеген индустриалды дамыған елдердің денсаулык сақтау және әлеуметтік қамсыздандыру бөлімдерінде айтарлықтай мәселелер туды. Олар бұл мәселе алдында дайын болмады, ал бұл мәселелер шұғыл шешімді талап етті. Бірақ бірінші орынды халықтың қартаюының экономикалық мәселелері шықты, олар жеке академиялық дисциштинаның -әлеуметтік геронтологияның пайда болуына әсер етті – АҚШ, Жапония, Англия, Канада және Батыс Еуропа елдерінде ғылым мен практикалық жұмыс үшін арнайы дайындалды. Әлеуметтік геронтология - бұл қоғамдык дисциплина ол халыктың қартаюының демографиялык және әлеуметтік- экономикалык мәселелерді шешуге бағытталған биология, экология және әлеуметтану өзара үш бұрыш кұрайды, оның шеңберінде адамдардың денсаулығы мен ауруы және оның қартаюы, ұзак өмір мен өлімін зерттейді. Биологиялык зандылық өмір негізінде, оның жас кезеңдерінде жатыр, ал картаюды да өз ішіне енгізеді. Бірак геронтология мен геронтократия өз ғылыми жэне практикалық мәнін жоғалтар еді, егер назарда осы жайт болмаса, адам - өліміне дейін ашық жүйе, оның айналысындағы табиғат пен ол өзі табиғаттың бөлігі және адам қоғамының бөлігі" ( И.В. Давыдовский). Әлеуметік геронтология адамның биологиялық процессін зерттейді, оның мақсаты қарт және кәрі адамдарға тән дене және рухани мәңін сақтауға бағытталған. Қарт адамның өмір сүру түрі мен шарттары бұнда бірінші орынға қойылған. Әлеуметтік геронтология әлеуметтанудың, әлеуметтік психологияның, философияның, статистиканың, индустрияның, экономиканың, әлеуметтік және жеке гигиенаның кең мәселесінен бөлінбес сала. Әлеуметік геронтология ортақ мәдени сұрактармен тығыз байланысты, нақты бір деңгейде оның өлшемі болып табылады, егер де адамдарға мемлекет, қоғам мен отбасы көрсететін қамкорлық деңгейін ескерсе. 40 жылдары «Әлеуметік геронтология» терминің бірінші рет американдық ғалым Э. Стиглиц қолданды. Бүгінгі күні бұл термин жалпы қабылданған, бірақ ол нені білдіреді деген сұрақ көп уақыт бойы дискуссионды болып қалды. Бұл сөз таласы 60 ж басында шешілді, сонда әлеуметік геронтология өзіндік ғылыми дисциплина ретінде танылды. Әлеуметік геронтологиядағы ғылыми зерттеулер үш бағытта жүреді: ' 1. Әлеуметтік детерминатының биологиялык жэне психологиялык тұлга зерттеледі. Адам өмірінің циклының соңғы этаптағы картаю процессінің адамға әсерін зерттейді-» оның әлеуметтік қажеттіліктерінің, құндылык бағыттарының, қызығушылықтарының, мотивациядарының, әрекет пен қылық кұрылымдарының, белсенділігінің және т.б. өзгеруі. Жалпы бұл бағыт қарттык пен кәріліктің жеке тұлғалық ерекшеліктеріне назар аударады. 2. Кәрі және қарт адамдардың әр түрлі топтары мен қоғамдары, сонымен қатар олар мүше болатын топтар мен қоғамдары, - отбасыларды, туыстарды, таныстарды, көршілерді зерттейді. Бұл жағдай әлеуметік геронтологтардың мақсаты- осы топтарда қарт адамның рөлін және функцияларын анықтау. 3. Әр түрлі әлеуметтік процесстерге әсер ететін қоғамның әлеуметтік және демографиялық кұрылымының маңызды элементі болып табылатын қарт адамдардың ерекше жас тобын зерттейді. Бұл бағыт қарт адамдарға қызмет ету мен қорғау, әлеуметтік қамсызандырумен айналысатын ұйымдар мен институтардың функциялары мен құрылымдарын, мақсаттарын зерттейді. Сонымен, әлеуметтік аспектте геронтология зерттейді - Қарт адамдардың индивидуалды уайымдары - Қарт адамдардың қоғамдағы орны мен жағдайы - Қарт адамдарга деген әлеуметтік саясат. Әлеуметік геронтологияның назарының ортасында ерте профессионалды қартаюдың себептері болады, қарт адамның өмірінің зейнеткерлікке дейін және зейнеткерлік кезеңде , еңбекке жарамдығы, профессионалдық және әлеуметтік белсенділігі болады. Әлеуметік геронтологияның өз әрекетінің тағы бір аспектісі бар - әлеуметтік жұмыс, оның мазмұны келісіде: - Кәрі және қарт адамдарға, кәрі жас тұлғалар топтарына, немесе отбасыларына (тұрмысы төмен) накты көмек көрсету. - Кәрі және қарт адамдарды әлеуметтік қалпына келу, олардың әлеуметтік белсенділігін жоғарлауына шарттар жасау. - Кәрі және қарт адамдарға қатысты әлеуметтік саясатты калыптастыру. Мыңжылдықтар бойы адам өмір сүру ұзындығы 18-30 ж тар шекарада болған. XVIIғ басына қарай тұрмыс жағдайын жақсартумен бірге өмірдің орташа ұзындығы Еуропаның кейбір елдерінде 30 аса бастады.
Геронтологияның тарихи даму ғылымы Кәрілік теориясы және жалпы заң Адамның онтогенезіндегі кәріліктің ролі мен орны Қартаюдың түрлері 1. Геронтологияның тарихи даму ғылымы. Геронтология (грек тілінен геронтос-шал, логос-ғылым ) – бұл ғылым ертеден келе жатқан ғылым. Ол бұрынғы жалпы биолоиялық орынның процессін сонымен қатармаңызын қарастырады және кәрілік адамның орталықта болуын етеді. Кәрілік – заңды түрде нақ соңғы қадам басатын кезең жас ерекшелігі жеке дамиды (онтогенез) Қартаю – бұзылу процессі кейде нәтижеде көрінеді, үддемелі кезеңде, зақым алған кездеішкі және сыртқы актор жеткіліксіздікке организм физиологиялық функцияны апарады. Қартаю – бұл әуелі уақыт функциясы, оны тоқтатуға болмайды, тоқтату мүмкіндігін бөлу ағым уақыты. Қартаю процессі – кәрілік және өлуі болмай қалатын нәрсе емес, қартаю процессі – тірі клетканың кері дамуы. Сол кездегі туа біткен өмірді тоқтату. Өмір планетасында бүтін шексіз мүмкіндік олардың дамуында шегі жоқ. Әрбір этапта жеке өмірдің даму процессі программаланған қартаю кілті, өмірімнің қысқару – өлімге әкеп соғады. Геронтологияға нақты түсінік – жас қартаю кезең, қартаю, көп өмір сүру,өлімсіз шағылысу ғана емес адамның өмірге ойын кеңістікпен уақыты маңызды.Советік геронтологтың ойынша И.В.Давыдовский бұл түсінік өмірге объективтік заң және субъективтік антропоморфтық адамның ойын сонымен қатар жай көңіл күй мен көп өмір сүру. Кәрілік – бұл кәрілік кезең, сипатталып аяқталатын адамдардың өмірі заңды түрде аяқтайтын процесс, кәрілік келгенде адамдар – өледі. Ағылшын геронтологы А.Комфорт кәрілікті анықтау процесс секілді уақытпен бірге өлімнің үлкейту мүмкіндігін бірте-бірте бірге төмендетіп бейімдеу ішкі және сыртқы ортадағы өнім өсуі мүмкіндігімен өнімнің келеңсіз факторы. Геронтологиялық пән – қарастырып оқу қажет, бір жағынан кәрілік организімі келесі жағынан жас ерекшелігі өзгеріссіз шаралық қарастыру процессі – кәрілік.Түрлі спецификалық өзгерістер кейбір жануарларға сайболып басқа жануарларға сай болуы мүмкін емес.Жеке тұлғалықерекшеліктер кейбір жеке адамдарға ғана анықталады . Кісілерді кәрілік қызықтырады феноменнің даңсыз уақытта. Жастық кезеңде мифтік және аңызда көп өмір сүретін адамгершілік барлық тарихта қалыптасады. Гипократ және оның оқушылары кәрілік кезеңдегі бүйрекпен өттін ауратың спецификалық симптомды анықтады, кәрілік кездегі жөтел, буындардың ауруы, бас айналуы, ұйықтай алмауы,дұрыс естімеу кәріліктің басқа да симптомдары.Ежелгі Грецияда ең бірінші рет кәрі адамдарға гигиеналық жүйесін құрды Оның негізгі принципі «барлық жағдайға қол жеткізу» ұстанужәне үйренген тәсілдерді сақтап белсенді еңбек қызметінен ақырын тоқтатады. Гипократ мектебі бірінші кезеңде адамның хронологиялық жастың шектелуін жасап шығарған:Балалық шақ(unventus) – 14 жасқа дейін Ержету (adolescentia) – 15-тен 42жасқа дейін Кәрілік (senectus) – 43-тен 63 жасқа дейін Көп өмір сүру (senium) – 63-тен жоғары Ерте римдік дәрігер және ғалым Гален қартаюмен кәрілікті зерттеді, ерте грек медициналық концепциясынан енген өмірлік мазмұны мен қарапайым дәрежелерді теңестіружылумен,суықпен,дымқылмен,құрғақпен. Гален «дискризм» қартаю феномені түсінген енгізген. Гален өзінің қараған басты ролін прафилактикалық кәрілікте тамақтану.Кәрі адамдарға ұсынылған жақсы тамақтар: майлы емес ет,балық,жеміс жидектер, өнделген ережеге байланысты жеке гигиенасы кейбір қосылатын периодтың белсенді өмірі.Кәрі адамдарға толық қамтылған бағалаған зілзала немесе апаттар ауыр әсер етеді.Галеннің бірінші көңіл аударғаны жалғыздық негізгі кәртаюдың мәселесі.Ол қарт адамдарға өзінің толық отбасында өмір сүруін айтты.Жарықта өзіндік ұсынылған Араб медицинасы ғылымы – Авиценна ұсынған қарт адамдар сүт тағамдарын көп ішу керек, үлкен дәрежедегі қызыл шарап виносы, қыдыру керектігін айтады.Ерте кезіңдегі үлкен Герокимдегі дамыған дәрігер Салермс медицина мектебі (Италия) барлық ережесі қарт елге танылған өзінің кітабында «Салермдық денсаулық ережесі» жазылған. Дәрігер бұл мектептегі шығарған шешімі дәрілері адам өмірін жалғастырмайды биологиялық нормаға сүйенсек келесі қаралған барлық мүмкіндікті көтеру бұл адам өмірі өзінің жеке ойы болса, Салермдық мекткбі дәрежесінің ұзаққа дейін өсуінің қажеттілігін қабылдау белсенді жаста ойластыру керек. Ағылшын философы 16 ғ. Ф.Бекон геронтологияның дамуының жаңа бағытына байланысты ғылым деді, өзінің фундаменталды классификациясында Ф.Бекон 2 топқа бөлген: табиғи ғылым және адам. Ол әдейі бөлген ғылымды жалғастыратын адамдар өміріне сүйенген жүйелікті қарастыру жүйесіндегі процесс кәрілер мүмкіндігін ашу мәселесін қарастырады.1796 жылы шыққан неміс геронтологы Гуфеланд өмірден Адам өмірін созу және макробиотикалық « уақытта герокима өзіне көп барлық шешімдерді қамту қадағалау процессінде қартаю барлық комплексті зерттесуде қарт адамдарды шектеген соналары. Гуфеланд кітабының шығуымен байланысты жаңа дәуірі 2 негізгі дәрежедегі фундаменталды ғылым . уақытта бірінші басталатын соналары қажетті әйелін қарт адамдардың көп өлуін қарайды симптомдары . ХХІ ғасырда Германияда, Англияда, Францияда қартаю туралы оқудың клиника бақылауларынан тұрады. Парижда қарттарды негізгі қарау қадағалау гериоториялық орталығы «Сальпетриер» және «Бисетр»қарастырады. Англияда геронтология қаралған жалпы медицина бірінші жартысында ХХ ғасырдағы жетістіктеріне байланысты биологиялық жетістіктері.Американдық геронтолог дәрігер И.Нашер кәрілік ол аурудың бір түрі деген кейбір медицинада қабілетсіз. ЖетекшісіИ.Нашер 1912 жылы Нью-Йоркта бірінші ғылыми жалпы гернотив құрылған ғылыми ауру жас адамдардың кәртаюі кәрілік жаста жалғастырғандары гериатр педиаторлық аналог деп аталған ғылым балалық шақта қажет. 2 жылдан кейін 1914 жылы бірінші студенттерге-медиктерге жәнедәрігерлерге арналып геронтология және гератрии жетекшіліг шығарылған.АҚШ-та кейбір периодтар үлкен орталық клиникасы, кейбір қажетті мәселелерді геронтология және гератрии өте көпқолданылады.Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін басты ролі облыста фундаменталды қарастыру биологиялық қартаю әлеуметтік мәселелердің бірі болып келеді.18 ғасырда Рессейден шыққан И.Фишердың «О старости, ее степенях и болезнях»атты кітабы жарық көрді.Негізгі қарастыруда кейбіреулерін атамай өткен И.Фишер денсаулық жайлы анықталған түсінік көпке жеткен,конститутционалдық фактор психикасы экологияға тәуелді. ХІХ ғасырдың басында Е.Енгалычев«Анықталған адамдар өмірі» атты кітабы шықты.ХІХ ғасырдың соңында орыс медицина ғылымына үлкен әсер ететін танымал дәрігер С.П.Боткин танытты, оның басқаруы мен үлкен қадағаланған физиологиялық және потологиялық кәрілік. Негізгі советтік геронтологияны оқытатын А.А.Богомальц. 1938 жылы жетекшілігімен болып өткен жалғыз соның ішінде І-ші әлемдік ғылыми конференция көп өмір сүру кәрілігі және кәрілік мәселесі,мұны атап өту керек.30-40 жылы СССР белсенді жұмыс істеулерінде көп өмір сүру мәселені қарады, орта есеппен алғанда адамдар өмірі 150 жыл және көп.Геронтология проблемасының зерттеуіне өз үлесін және белсенді көп жасауына қосқан ғалымдар З.Г.Френкель, В.И.Никитин, И.А.Аршавский, И.В.Давыдовский, А.В.Нагорный, М.С.Мильман және т.б.1958 жылы Киевте АМН СССР атты геронтология және гернатрии институты бірінші болып құрылды. Осы уақыттан бастап геронтологиядағы жаңа этаптың дамуы осы аттармен байланысты болды:Д.Ф.чеботарев, В.В.Фролькис, Н.Н.Сачук, В.В.Безруков, О.В.Коркшо, А.В.Токаря және .б. Бұл институт СССР-да геронтология орталығындатолығымемамандандырылған оқыған фундаменталды кәрілік мәселесі, дамыған 3 негізгі бағыт геронтологиясы:эксперименталды биологиялық клиника физиологиялық және әлеуметтік гигиена.Әр түрлі ойлардан бұл шешім қажеттілік анализдік қолдану жаңа россиялық әрекеттің бірі. 2. Кәрілік теориясы және жалпы заң. Кәрілік өзгерісіз байланыста кездесетін барлық дәрежедегі мекемелік тірі материя молекулалық,жүйелік толығымен мекемеде кездеседі. Заңды жастағыларда өзгерту организм атымен – гомеорезом.Анықталған гомеореза қамтылған кәрілік – нақты тездетілген және ұзартылған болып келеді. Кәріліктің дамуында 2 дәстүрлі көзқарас кезеңдері:1.Кәрілік – генетикалық бағдарламаланған процесс, шешімі заңды қаралған бағдарлама.Генетикалық аппараттарға салынған қоршаған факторлар әрекетімен ішкі ортада белгіленбеген кәрілікке әсер етеді.2.Кәрілік – организмдегі қаралған шешім қортындысы қарастырылған. Бұл көп мәселелі процесс, әр түрлі факторлар әсерімен әрекетін қайталау да барлық өмірі өтеді. Танымал советтік геронтолог В.В.Фролькис жазған: кәрілікке жақсы универсалды ұсыныс табиғиқадағалау;әрбір жеңіл қарастырылған әртүрлі орталықтағы жастар және кәрілер,ешкімде ғылыми кәріліктің мінез-құлқының механизіміне оның дамуына әсер етпеген.А.Комфорт 30 жыл бұрын сызған жалғыз гипотез құруын түсіндіретін кәрілік процесстің қадағалау кейбір мүмкіндігінспецификалық құру кәрілік негізгі бағытта қадағалау геронтологогиялық уақытта қаралған ғылым. Тұрақты уақыты бар 200 әр түрлі теория кейбір түсіндіретін әр түрлі өзгерісте әр түрлі дәрежедегі толық организм оның жүйесі және органдық клеткалық молекулалық дәреже. Теорияда көп танымал өзіндік тарихи мән мағынасы бар:1. орнықты тұрғындарға орын алу теориялық өткен ұсынылған теңестіруінде механизмдік өзгеріс организм қортындысына әрбір жүйеде негізгі себеп кәрілік. Өзіндік әрекетте негізгі процесс әрбір жүйеде қаралған уақыт бірте-бірте қолданып опат болуға әкеп соғады. Шешім: кәртаюдың тірі жүйесі интенсивті өмірлік процесс әрекетіне әкеп соғады. Кәрілік қысқартылу және ұзартылған заңды физикалық тәуелділік динамикалық процесстің дәреже клетка, ткань толық организмде кездеседі. 2. басқа топты оқытуға байланысты кәрілікте қаралған өмірлік матеериалық клетка, кейбір сезінген «Х-энергиясы». Жаңа жақсартылған нақты теорияда – М.Бергер аты бұл энергияға «энтелехей» оның әсері мен уақыты міңез-құлқының соңы «энтелехии» өмірде өзгеріс энергиясы кәрілерге ісер етеді. Кәрілік бұл теория қартаю әрбір организмде тұқым қуалауды әр бір халықтың анықталған саны «өмірлік фермент»кейбір уақытта өлім организімі жақындайды. 3. Мамематикалық модельдік кәртаюмен кәрілік қарауға қадағаланған кәрілік функциясы анықталған өмірлік фактордың биологиялық факторы заңды математикалық ұсынылғанөзгеріс болуы керек. 4. А.А.Богомолец организмнің физиологиялық жұқаруларыныңкәртаю дисгормония теориясын ұсынды.Ол кәртаю барысында ерекше құрастыратын тканнің ролін 5. үлкен топтағы кәрілікті теориялық түсіну өзгерістерін структуралық құрылым керек.Экспериментте ол дәлелдеген өзінің өмірінде клеткалық сақтау РНК және ДНК ны болжау мен қадағалау политекстерін қолдану керек. 6. Геронтологияның интоксианциондық теориялық қартаю елге танымал ХІХ ғ. соныңда Ч.Бухард шешім шығарады; «токсинға арналған лобараторияды әр бір адамның организімі бар» 7.Теория «дисгормония және ішкі қарама қайшлық» түсіндірілген өзін өзі іштей айта қартаю кординациялық функциясы, трофик клеткалық бастайтн дәрежедегі бастайтын организм. 8.Радиоктивтік заттың жиналун және клетканың генетикалық аппаратна кәртаюдың биофизиологиялық факторына әсерін тигізетін концепция бар.Жоғары концептрадция мен радиоактивті элементтер кәрілік процесстің клеткасымен байланысты болып келеді. Кәртаю механизімінің молекулярлық,клеткалық және нейрогуморалды геронтология және гериатрии АМН СССР институтының мамандары анықтады. Қартаюдың молекулярлық және клеткалық механизімі. Биосинтез ақуызының бағдарламасында генетикалық клетканың аппаратының бұзылуы. Өмірлік негізгі процессінің бірі ақуыздың малекуласы болып келеді. Функцияның бұзылуы регуляцилық геномның өзгеруіне байланысты ақуыз синтезінің біркелкі емес қозғалуына әкеп соғады.Кәрілікте ақуыз биосинтезінде дауыс стимуляциясының мүмкіндігі қысқарады.Клетканың биоэнергетикасының бұзылуы. Білім беру және қолдану энергетикасының клеткаларының өзгерісте болатын этаптар.Клетканың массасының азайуы. Функциалық клетканың бұзылуы және оның өлуі кәртаюдың соңы болып келеді , барлық организмдерге және органдарға әсерін тигізеді.Цитоморфолгияның өзгеруі. Кәртаю кезіңде ядролық цитоплазмалық клеткасындағ қатынас өзгереді. функционалдық өзгеріс. Кәрілікте клетканың функциясы өзгереді: бағдарламаны қабылдау қабілетінің төмендеуі; заттарды шғару және синтездеу – жасырын клетка; жүректің қысқартылу клеткаларында – жоғары дәрежеде жұмысқа қабілттілігін ұзақ мерзімде қолдау; Әр түрлі типтердің кәртаю клеткасының заңды түрде және тіркестілігі. Организмдегі кәртаюдың барлық механизімінің мағынасын түсіну үшін әр түрлі типтегі клетканың кәртаюдің тіркестілігін түсіну.Кәртаю механизімінің түрімен байланысты клетканың үш типін айқындауға болады: а)бірінші кәртаю клеткаға сай болып келедів)егуляторлық әсер және жастық өзгеру клетканың кәртаю процессіне қосылады с) ішкі организм әсеріндегі клеткалар кәртаюдың кейбір ортадағы комплекстері 3Адамның онтогенезіндегі кәріліктің ролі мен орны. Жеке тұлғаның дамуындағы болмай қалатын элементтің бірі – кәрілік.Адамның онтогенезінде балалық шақ, жатық шақ,ержету және кәрілік болып бөлінеді.Советтік геронтологияны құрған – И.В.Давыдов былай деп айтқан, кәріліктің басталуының ешқандай күнтізбелерде белгіленбеген.Жайда кәрі адамдар туралы айтқанда біз оларды зейнеткерлер деп ойлаймыз, бірақ әр мемлекеттерде ойлар бірдей емес.Ортақ қоғамда және жеке адамдардың жастарын бағалау үшін көптеген классификациялық схемалар қолданылады. Жайда келес ісхема қолданылады:Өнімделмеген жас 0-17 жас Өнімделген жас 18-64 жас – ерлер 18-59 жас – әйелдер Өнімделгеннен кейінгі жас 65 жастан жоғары – ерлер 60 жастан жоғары – әйелдер Кәрілік 65-79 жас – ерлер 60-79 жас – әйелдер Қартайғандар 80жастан жоғары 1963 жылы Киевте геронтологтар және ӘМД семинарында жастардың хронобиологиялық периодтарын құрды: жас кезең 18-44 жыл орта жас 45-59 жас егде жас 60-74 жыл қартайған уақыт 75-90 жас көп өмір сүру 90 жастан жоғары Биологиялық жаста күнтүзбеліктің түсініг бойынша геронтология түсіндіреді.Күнтізбелік жас – бұл хрорнологиялық астрономикалық жас, негізіг құжатпен бекіткенімен анықтайды. Күнтізбелік жас өзімен өзі кәртаюдың динамикасымен мінезін анықтауға жарамайды.Осы мақсатқа байланыст геронтологияда тестер қолданылады. Бұл тестер негізгі жүйедегі функционалды өзгерстерді анықтайды, кәртаю кезіңде иммунобиологиялық және психологиялық өзгерістерді бағалайды. Биологиялық жас – бұл өмірдің жалағасуына, денсаулығына, кәртаю организімінің өлшемі. Ол арнайы тестар мен байқаулар арқылы анықталады. Бұл функционалдық жас адамның өмірінде өткен жеке сапасымен шартына байланысты құрылған.Биологиялық жастың анықтауынң өте басты шектелуі –физиологиялқ кәртаю,профилактикалық тойлардыды құру, адамға әлеуметтік көмек көрсету,зейнетақы саясатының өткізу. ӘМД-ның талабы бойынша биологиялық жаст анқтау үшін оны ауруханаларда барлық органдарымен жүйелерін тексеріп бірақ анықтау керек.Кей кезде анықтауды емханаларда өткізуге болады,бірақ та рас анықтайтын тестерді қолданысқа алады деп шарт қою керек. Қарт адамдардың әлеуметтік бейімделуі және жұмысқа қабілттілігі, денсаулығын бағалау,кәртаюдың профилактикасы геронтологиядағы практикалық және ғылыми мақсаттың ең ақырғы мағынасы болып келеді. В.В.Безруков адамның онтагенездегі бейімделу мүмкіндігін бағалау үшін биологиялық жасты анықтауға қызмет етеді.Ұзақ өмір сүрген адамдарды және олардың жастық периодының зерттеген кезде ең жоғарғы жас 70-80 жасқа келеді, бұл зерттеген адамдар ешқашан ауырмаған денсаулықтары мықты адамдар болған.Адамдардың өміріне зиян келтіретін факторлар (шылым шегу, алкогол, психикалық стресстер, жаман экология және т.б.) Бірақта А.В.Токардың ойы бойынша, кейінгі онтагенез этапындағы қартаю процессінің клиникалық ұсынылымы. Биологиялық процесс – кәртаю,кәрілік аурулары.Дифференциалды көрсеткіштің нақты сапасымен санын іздестіру, онтогенездің кейінгі этаптарының ерекшелігі деп А.В.Токарь есептеген, бірақ жетістіктері орындалуы мүмкін екені белгісіз. 4Кәртаюдың түрлері. Геронтолгияның ең басты мәселесінің бірі келесіден тұрады: кәртаю процессін қалай деп ойлауға болады – физиологиялық және ауыртпалы, патологиялық па? Бұл сұрақ ерте кезеңнен бастап келе жатқан пікір талас. «Кәрілік ол ауру» деп Римдік филосов Теренций Публий ең алғаш өз ойын айтты, ал Сенеканың ойы бойынша кәрілік – «емделмейтін ауру». Гален кәрілік – бұл ауру емес ол организімдегі ерекше құбылыс және біржақтан ол денсаулық емес деп есептеген.Ол кәрілікті ауру мен денсаулықты орта жолында шатастырды. Френсис Беконның ойы бойынша кәрілік бұл ауру және оны емдеу керек деп есептеген. И.В.Давыдовтың ойы бойынша кәрілік биологиялық мақсатпен ерте және кеш пайда болады деп есептеген, бірақ ереже бойынша ол өз уақытында келеді. Румындық геронтолог К.Парзон «... біз қарастырған және «физиологиялық» кәртаю потологиялық процесс өзіндік образ ретінде» деп ұсынған. Табиғи (физиологиялық, жай) кәртаю – жастың өзгеруіне байланысты нақты бір темппен және тіркестікпен мінезделеді, адамның популяциясының биологиялық,бейімделу-регуляторлық мүмкіндіктерінің өзгерісіне сай. Ақырындатылған (ретардировтық) кәртаю – жастың өзгеруінің темпімен өте баяу дамуымен ерекшеленеді.Күні бұрын (потологиялық,тездетудің) кәртаю – ерте жастың өзгеруіне байланысты мінезделеді. Күні бұрын кәртаю жеке бағдарламаларды ғана құруға көмектеспейді олар әр түрлі комплекстік прафилактикалық мерекелер, эндогенді (ішкі) және экзогенді (сыртқы) механизімдер және олрадың құрылуын анықтайды.Күні бұрын кәртаю синдромының әдісі биологиялық жасты анықтау болып келеді Күні бұрын кәртаю 4-5 онжылдықтарда шығад, осы ойда геронтологияда бәрі бір ойға келеді. Такырып №2. Кәрілік проблемалары және оларды шешудегі геронтология ғылымының орны 1. Кәрілік проблемасында әлеуметтік геронтологиянын орны 2. Кәрілік проблемаларын шешу жолдары 1. Соңғы 50 жыл ішінде әлемдік масштабта халықтың қартаю процессі сондай тез және жүйелі дамуда, және оның мәнің ескермеу, қандай да елдің әлеуметтік саясатына кері әсер ететімен байланысты болады. Қазіргі уакытта карт және кәрі адамдар мәні бойынша халықтың үшінші категориясы болып саналады, бұл маңызды экономикалық , әлеуметтік, медециналық мәселелерді тудырды, осы мәселелердің бар болатынын бұрын- сонды адамдардың ойына да кіріп- шықпапты. Бірінші кезекте қарт адамдарға көрсетілетін әлеуметтік қызметті кеңейту қажеттілігі туындады, оларға медециналык қызмет көрсету, шарт құрып, оларды іске асыруға қаражат бөлу. 40 жылдардың аяғыңда көптеген индустриалды дамыған елдердің денсаулык сақтау және әлеуметтік қамсыздандыру бөлімдерінде айтарлықтай мәселелер туды. Олар бұл мәселе алдында дайын болмады, ал бұл мәселелер шұғыл шешімді талап етті. Бірақ бірінші орынды халықтың қартаюының экономикалық мәселелері шықты, олар жеке академиялық дисциштинаның -әлеуметтік геронтологияның пайда болуына әсер етті – АҚШ, Жапония, Англия, Канада және Батыс Еуропа елдерінде ғылым мен практикалық жұмыс үшін арнайы дайындалды. Әлеуметтік геронтология - бұл қоғамдык дисциплина ол халыктың қартаюының демографиялык және әлеуметтік- экономикалык мәселелерді шешуге бағытталған биология, экология және әлеуметтану өзара үш бұрыш кұрайды, оның шеңберінде адамдардың денсаулығы мен ауруы және оның қартаюы, ұзак өмір мен өлімін зерттейді. Биологиялык зандылық өмір негізінде, оның жас кезеңдерінде жатыр, ал картаюды да өз ішіне енгізеді. Бірак геронтология мен геронтократия өз ғылыми жэне практикалық мәнін жоғалтар еді, егер назарда осы жайт болмаса, адам - өліміне дейін ашық жүйе, оның айналысындағы табиғат пен ол өзі табиғаттың бөлігі және адам қоғамының бөлігі" ( И.В. Давыдовский). Әлеуметік геронтология адамның биологиялық процессін зерттейді, оның мақсаты қарт және кәрі адамдарға тән дене және рухани мәңін сақтауға бағытталған. Қарт адамның өмір сүру түрі мен шарттары бұнда бірінші орынға қойылған. Әлеуметтік геронтология әлеуметтанудың, әлеуметтік психологияның, философияның, статистиканың, индустрияның, экономиканың, әлеуметтік және жеке гигиенаның кең мәселесінен бөлінбес сала. Әлеуметік геронтология ортақ мәдени сұрактармен тығыз байланысты, нақты бір деңгейде оның өлшемі болып табылады, егер де адамдарға мемлекет, қоғам мен отбасы көрсететін қамкорлық деңгейін ескерсе. 40 жылдары «Әлеуметік геронтология» терминің бірінші рет американдық ғалым Э. Стиглиц қолданды. Бүгінгі күні бұл термин жалпы қабылданған, бірақ ол нені білдіреді деген сұрақ көп уақыт бойы дискуссионды болып қалды. Бұл сөз таласы 60 ж басында шешілді, сонда әлеуметік геронтология өзіндік ғылыми дисциплина ретінде танылды. Әлеуметік геронтологиядағы ғылыми зерттеулер үш бағытта жүреді: ' 1. Әлеуметтік детерминатының биологиялык жэне психологиялык тұлга зерттеледі. Адам өмірінің циклының соңғы этаптағы картаю процессінің адамға әсерін зерттейді-» оның әлеуметтік қажеттіліктерінің, құндылык бағыттарының, қызығушылықтарының, мотивациядарының, әрекет пен қылық кұрылымдарының, белсенділігінің және т.б. өзгеруі. Жалпы бұл бағыт қарттык пен кәріліктің жеке тұлғалық ерекшеліктеріне назар аударады. 2. Кәрі және қарт адамдардың әр түрлі топтары мен қоғамдары, сонымен қатар олар мүше болатын топтар мен қоғамдары, - отбасыларды, туыстарды, таныстарды, көршілерді зерттейді. Бұл жағдай әлеуметік геронтологтардың мақсаты- осы топтарда қарт адамның рөлін және функцияларын анықтау. 3. Әр түрлі әлеуметтік процесстерге әсер ететін қоғамның әлеуметтік және демографиялық кұрылымының маңызды элементі болып табылатын қарт адамдардың ерекше жас тобын зерттейді. Бұл бағыт қарт адамдарға қызмет ету мен қорғау, әлеуметтік қамсызандырумен айналысатын ұйымдар мен институтардың функциялары мен құрылымдарын, мақсаттарын зерттейді. Сонымен, әлеуметтік аспектте геронтология зерттейді - Қарт адамдардың индивидуалды уайымдары - Қарт адамдардың қоғамдағы орны мен жағдайы - Қарт адамдарга деген әлеуметтік саясат. Әлеуметік геронтологияның назарының ортасында ерте профессионалды қартаюдың себептері болады, қарт адамның өмірінің зейнеткерлікке дейін және зейнеткерлік кезеңде , еңбекке жарамдығы, профессионалдық және әлеуметтік белсенділігі болады. Әлеуметік геронтологияның өз әрекетінің тағы бір аспектісі бар - әлеуметтік жұмыс, оның мазмұны келісіде: - Кәрі және қарт адамдарға, кәрі жас тұлғалар топтарына, немесе отбасыларына (тұрмысы төмен) накты көмек көрсету. - Кәрі және қарт адамдарды әлеуметтік қалпына келу, олардың әлеуметтік белсенділігін жоғарлауына шарттар жасау. - Кәрі және қарт адамдарға қатысты әлеуметтік саясатты калыптастыру. Мыңжылдықтар бойы адам өмір сүру ұзындығы 18-30 ж тар шекарада болған. XVIIғ басына қарай тұрмыс жағдайын жақсартумен бірге өмірдің орташа ұзындығы Еуропаның кейбір елдерінде 30 аса бастады. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін бұл өзгерістер дамыған елдерде пайда болды. Қазіргі өмірдің орташа ұзындығы Ұлыбритания мен АҚШ-та 76ж жетті, Францияда- 77ж, Канадада-78 ж, Жапонияда-80ж. Ер мен әйелдердің өмірдің орташа ұзындығындағы айтарлықтай айырмашылықтары туралы айтып кеткен жөн. 1880-1970ж экономикалық дамыған елде Еуропа мен Солтүстік Америкада бұл көрсеткіш ер адамдарда 25ж, ал әйел адам ЗОж өсті. Қазіргі кезде бұл айырмашылық 10 және одан жоғары жасқа жетеді. Бұл айырмашылықтардың себептері бірінші кезекте әлеуметтік фактілерде жасырылады: еңбек сипатында, еркектерде ол жауапкершілікте, жылдамдырақ және қиынрақ болып келеді, еркек арасында алкоголизм, шылым шегу жэне жарақат алу кең тараған. Қазіргі заманғы Ресейдің әлеуметтік-демографиялык мәселесі. Демофафиялық кәрілік процессі, бастапқыда Франция мегі Финляндияда ХІХғ басында байқалған, бара келе Еуропаның барлық экономикалық дамыған елдерін жаулап алды. Бұл жағдайда КСРО аталған елдерден айтарлықтай артта қалған. Халықтың тез қартаюы КСРО-да екінші дүние жүзілік соғыстан кейін басталды, бірақ бұл процесс елдің әр түкпірінде бірдей болған жоқ. КСРО-да өмірдің орташа ұзындығы 70жас болатын. РСФСР демографиялық жағдай қиын болды. Ол 1939-1989ж арасында өзгерістерді бастан кешірді. Ресейдің сан үлесі әлемнен кенет артта калды. Кіші жас топтарының 0-19 саны кенет төмендеді де, 60ж асқандар жеті есе өсті. "Көп адамды" және "аз адамды" ұрпақтарының ауысып келуі Ресейге тән еді. 1939ж оның халкы демогрфиялык жас болып келді. 1989ж ол терең кәрілікке келді. Бұндай халықтың кең ауқымды қартаюы 60ж басты демографиялык "кемістігі" соғыс салдары емес, нақты туу үрдісінің төмендеуінің нәтежиесі. Бұл жылдары соншама маңызды туу үрдісі ата-аналар үшін қажетсіз болып қалды. Зейнеткердік заңнама бойынша 1956ж көпшілік халык бірінші рет зейнетақыға құқық алды. Балалар емес, осы зейнетақы кәрілік кезді қамтамасыз етті. Сонымен қатар балалар материалдық ауыртпалық салды. Осы жылдары әйел адамдардың еңбек ету, білім алу дамыды, оларда жаңа қызығушылықтар пайда болды, оны 2-3 бала жүзеген асыруға қиындады. Мемлекет болып жатқан өзгерістерге мән бермеді, өйткені Ресейде бұл жандай туындағанымен, КСРО-ның Азия жағындағы Қазақстан мен Азербайджанда жоғары туу деңгейі болды. Мемлекет демографиялық саясатты тек 1980ж белсендеді. 1981 ж туу деңгейін көтеру мақсатында біршама шара қолданылды, және ол көзге түсетін жетістіктерге әкелді. Өкінішке орай, Ресейде бұл шаралар тым кеш іске асырылды. 1988ж жыл сайынғы туу саны азая бастады. Аса назарды белсенді және енжарлы қоғамдық топтарға аударған жөн. Бәріне мәлім, осы топтардың "біріне жату денсаулық жағдарына, өлім көрсеткішіне, өмір ұзактығына ісер етеді. Белсенді халық- еңбекпен айналысатын, сол үшін жалақы алатын тұлғалар. Енжарлы халық - еңбекпен айналыспайтын тұлғалар. Екі топтың өлімінің себептері ауру түрлеріне байланысты. 20-45ж ер адам мен 20-50ж әйелдерде енжарлы халық арасында, белсенді халыққа Қараганда өлім жағдайы жоғары екендігі анықталған. Осы жаста адамдар ауыр ауру , жарақат, мүгедектік салдарынан енжарлы болуын ескермесе, бұл факт әдеттен тыс болып көрінеді. Тақырып №3. Қарт адамдармен әлеуметтік жұмыстың ерекшеліктері. Халықтың қартаюының негізгі көрсеткіштері Қоғамдағы қарт адамдарды әлеуметтік қорғаудың негізгі мәселері Қарттармен әлеуметтік жұмыстың негізгі формалары Қоғамдағы қартаю мәселесі ХХ ғасырдың жаңа әлеуметтік феномені, әсіресе кейінгі 10 жылдың ішінде қартаю әлеуметтік процесінің макроқұрлымдық деңгейдегі жеке дамудың ұзақ және маңызды этапы. Егер батыс елдерінде 1990 жылдары зейнеткерлік жастағы адамдардың саны 18% болса, 2030 жылға дейін ол сан 30%-ке дейін көбейеді. БҰҰ-ның классификациясы бойынша мемлекет жас болып есептеледі, егер қарт адамдардың саны 4%-ің құраса, ал кәрі мемлекет егер қарттардың саны 7%-нен жоғары болса. Еңбек ететін халыққа үлкен экономикалық жүктеме салынады, өйткені олар еңбек етпейтін халықты асырауы тиіс. Қазіргі күні бір зейнеткерге 1,8 жұмыс істейтін адам келеді. Жоғары дамыған елдерде 65-тен жоғары жастағы адамдар 4-5 адам келеді. Сондықтан 1991 жылы БҰҰ қарт адамдарға арналған 2001 жылға дейінгі қартаю мәселесі жөніндегі глобальды мақсаттар атты стратегиясын қабылдады. 1999 жылдары БҰҰ қарттардың халықаралық жылы деп белгіленген. Қазіргі қартаю туралы ғылымның дамуында 3 негізгі бағытты атап айтуға болады: Қартаюды биологиялық, психологиялық процестер ретінде зерттеу. Иниституционалдық бағыт- қарттардың әлеуметтік рөлдерін, социоэкономикалық статусының мәселерін қарастырады. Қартаю туралы әр түрлі тарихи мәдени көзқарастарын талдау, әртүрлі елдерге сай сипаттамаларын зерттеу. Бұл бағыттың нәтижесінде социогерантологиялық білімнің әр түрлі модельдері құрылады. Қазіргі кезде қартаю туралы пікірлер өзгеріп жатыр. Жастық щеңбері де өзгеруде. 1962 жылы геронтологтардың симпозумы келесі жас мерзімін бекіткен: 40-60 жасқа дейін орта жас 60-75 жасқа дейін егде 75-90 жас кәрілік 90- жастан жоғары ұзақ өмір сүрушілер. Орта өмір сүру деңгейін 70 жас деп белгіленген. Қоғамның қартаю мәселері геронтология ғылымы айналысады, ал қартаюды биологиялық, психологиялық және әлеуметтік жағынан қарастырады. Биологиылық деңгейде қартаюдың физиологиялық жақтарын қарастырады. Психологиялық жағында қартаюдың ақыл-ой, психикалық аспектілерін қарастырылады. Әлеуметтік деңгейде әлеуметтік конспектіндегі қартаю. Бұл деңгейлер 3 бағытқа бөлінеді: Қарт адамдардың өзіндік жеке өз-өздерін сезінулері. Қоғамдағы қарттардың өз орындарын табуға ұмтылады. Қартаю мәселесінен әлеуметтік саясат деңгейін де шешуге тырысады. Қартаю кезеңіндегі әлеуметтік экспентациялар кедейлікпен, тұрмысы төмен жағдай нашар медициналық қамсыздандырумен, денсаулық нашарлауы және әлеуметтік изоляциямен, ассоционады. Бұндай қалыптасқан стеротиптер қарт адамдардың өзіндік қартаюды сезінулеріне әсер етеді. Белсенді қартаб кезеңі юолмайтын нәрсе ретінде қабылданады. Осыған байланысты Винтор қарт адамдар туралы бірнеше стеротиптердің жиынтығын атап көрсеткен. Барлық қарттар бір-біріне ұқсас. Қарт адамдар әлеуметтік изоляцияланады. Қарттардың көбінде нашар денсаулық. Жұмыстан босау әйелдерге қарағанда ер адамдар үшін ауыр түседі. көптеген қарт адамдар өз отбасынан изоляцияда болады. Қарт адамдардың оқуға қабілеті жоқ. Ойлау қабілеттері, жасы келгеніне байланысты нашарлайды. І. Қарттардың қазіргі мәселері 4 топқа бөліп қарастыруға болады: Ол демографиялық және макроэкономикалық көрсеткіштер (туудың көрсеткіштері, өмір сүрудің ұзақтығы). Әр түрлі буындардың материалдық рессустарын бөлу. Қарттардың, зейнеткерлердің өмірлерінің сапалы болу үшін коллективті жауапкершілік. Өндірістік еңбектің деңгейі. ІІ. Әлеуметтік қатынастар саласындағы өзгерістерге байланысты: Отбасылық және туысқандық тқарым-қатынас саласындағы өзгерістер. Әр түрлі мамандардың бір-бірін қолдауды. Потенциалдық еңбекпен қамту құрылымындағы өзгерістерге. ІІІ. Демографиялық құрылымдағы өзгерістерге еңбек нарығына әсер етеді. Қартаю кезіңдегі мамандарға қайта квалификация алу мәселесін туындайды. Кәсіби орлинтация сұрағын туындай бастайды. Жұмыссыздық мәселері жаңа шеңберлері жоғарлайды. Зейнеткерлікке шығудың жастық шеңберлері жоғарлайды. ІV. Қарт адамдардың денсаулығының және қабілетінің жағдайлары әлеуметтік қызметкер үшін үлкен зардаптар әкеледі: Қарт адамдар еңбек нарығында қажетті ресурстар болады. Қарттарға қызмет көрсету қажеттілігі туындайды. Нәтижелі интенсивті медициналық және әлеуметтік қамсыздандыру мәселеріне байланысты өзгерістер туындайды. ІІІ. Қарттар әлеуметтік жұмыстың әлеуметтік саясатының стратегиялары үш элементтен құрылады: Силекция Оптимизация компенсацция Силекция (немесе тандап алу)- қарттардың жасына байланысты іс-әрекеттерінің негізгі элементтерін жоғалтуына байланысты жаңа түрлерін іздестіру. Мұнда қарттардың жеке сұранымдары өмірдегі ақиқаттық сұранымдарға сәйкес келу тиіс. Бұл қарт адамдарға өз өміріне бақылау жүргізу және қанағаттануына себеп болады. Оптимизация- әлеуметтік жұмыс мамандары бірге қарт адамдар өздері үшін жаңа мүмкіндік табады және өз өмірлерін оптимизацияландырады. Компенсация- адаптациялық процестерге қосымша жағдай жасау және қазіргі жаңа технологияларды пайдалана отырып, естерін жақсарту, есту қабілетін жоғарлату және т.б. соны егер қоғам әлеуметтік практиканың бұндай стратегияларын қабылдаса, қарттардың қоғамдық қажеттіліктері өсуі мүмкін. Қарттар әлеуметтік жұмыстың мәні оларға әлеуметтік қамсыздандыру мекемелерін құрастыру, пайдалы контактыларды орнату, қарт адамдардың қажеттілігін өтеуге тырысу, олардың қабілетін қолдауға жақсы атмосфера құру. Әлеуметтік жұмыс қарттардың оң потенциалдарын көрсетуге әсер етеді. Әлеуметтік жұмыста әлеуметтік қамсыздандыру мекемелеріне баса назар қойылады. Қазіргі күнде халыққа әлеуметтік қызмет көрсету орталықтар функция атқарады. Олар келесілерден құрылады: күндізгі уақыт өту бөлімі, үйде әлеуметтік қызмет өткізу, жедел әлеуметтік көмек береді. Үйдегі әлеуметтік көмек бөлімі келесі қызмет түрлерін ұсынады. Қарттардың үйіне ыстық тамақ, азық-түлік, бірінші қажеттілік тауарларын жеткізу. Коммуналдық және басқа төлемдерді төлеуге көмектеседі. Тұрмыстағы заттарды, киімдерді, химчискаға, жөндеуге, жууға өткізуге көмектеседі. Медициналық көмекті алуға көмектесу. Соны қоса емдік профилактикалық мекемелер стационарларға жеткізу. Медико-әлеуметтік экспертиза өтуге көмектесу, санаторлық курорттық путевкаларды алуға көмектесу. Зейнетақылық төлемдерді және басқа да әлеуметтік жәрдемақыларды төлеу сұрағы бойынша консультация беру. Тұрмыстық жөндеу жұмысына су жеткізу, жанармай жеткізу жұмысың ұйымдастыру. Кітаптар, газеттер, журналдармен қамтамасыз ету, концерттерге, киносеанстарға, көрмеге апаруға көмектесу. Тақырып №4. Қартаюдың жылдамдығы және биологиялық жас шамасы: норма мен потология 1. Халықтың қартаюының негізгі көрсеткіштері 2.Қоғамдағы қарт адамдарды әлеуметтік қорғаудың негізгі мәселелері 3. Қарттармен әлеуметтік жұмыстын негізгі формалары Қоғамдағы қартаю мәселесі ХХ ғасырдың жаңа әлеуметтік феномені, әсіресе кейінгі 10 жылдың ішінде қартаю әлеуметтік процесінің макроқұрлымдық деңгейдегі жеке дамудың ұзақ және маңызды этапы. Егер батыс елдерінде 1990 жылдары зейнеткерлік жастағы адамдардың саны 18% болса, 2030 жылға дейін ол сан 30%-ке дейін көбейеді. БҰҰ-ның классификациясы бойынша мемлекет жас болып есептеледі, егер қарт адамдардың саны 4%-ің құраса, ал кәрі мемлекет егер қарттардың саны 7%-нен жоғары болса. Еңбек ететін халыққа үлкен экономикалық жүктеме салынады, өйткені олар еңбек етпейтін халықты асырауы тиіс. Қазіргі күні бір зейнеткерге 1,8 жұмыс істейтін адам келеді. Жоғары дамыған елдерде 65-тен жоғары жастағы адамдар 4-5 адам келеді. Сондықтан 1991 жылы БҰҰ қарт адамдарға арналған 2001 жылға дейінгі қартаю мәселесі жөніндегі глобальды мақсаттар атты стратегиясын қабылдады. 1999 жылдары БҰҰ қарттардың халықаралық жылы деп белгіленген. Қазіргі қартаю туралы ғылымның дамуында 3 негізгі бағытты атап айтуға болады: Қартаюды биологиялық, психологиялық процестер ретінде зерттеу. Иниституционалдық бағыт- қарттардың әлеуметтік рөлдерін, социоэкономикалық статусының мәселерін қарастырады. Қартаю туралы әр түрлі тарихи мәдени көзқарастарын талдау, әртүрлі елдерге сай сипаттамаларын зерттеу. Бұл бағыттың нәтижесінде социогерантологиялық білімнің әр түрлі модельдері құрылады. Қазіргі кезде қартаю туралы пікірлер өзгеріп жатыр. Жастық щеңбері де өзгеруде. 1962 жылы геронтологтардың симпозумы келесі жас мерзімін бекіткен: 40-60 жасқа дейін орта жас 60-75 жасқа дейін егде 75-90 жас кәрілік 90- жастан жоғары ұзақ өмір сүрушілер. Орта өмір сүру деңгейін 70 жас деп белгіленген. Қоғамның қартаю мәселері геронтология ғылымы айналысады, ал қартаюды биологиялық, психологиялық және әлеуметтік жағынан қарастырады. Биологиылық деңгейде қартаюдың физиологиялық жақтарын қарастырады. Психологиялық жағында қартаюдың ақыл-ой, психикалық аспектілерін қарастырылады. Әлеуметтік деңгейде әлеуметтік конспектіндегі қартаю. Бұл деңгейлер 3 бағытқа бөлінеді: Қарт адамдардың өзіндік жеке өз-өздерін сезінулері. Қоғамдағы қарттардың өз орындарын табуға ұмтылады. Қартаю мәселесінен әлеуметтік саясат деңгейін де шешуге тырысады. Қартаю кезеңіндегі әлеуметтік экспентациялар кедейлікпен, тұрмысы төмен жағдай нашар медициналық қамсыздандырумен, денсаулық нашарлауы және әлеуметтік изоляциямен, ассоционады. Бұндай қалыптасқан стеротиптер қарт адамдардың өзіндік қартаюды сезінулеріне әсер етеді. Белсенді қартаб кезеңі юолмайтын нәрсе ретінде қабылданады. Осыған байланысты Винтор қарт адамдар туралы бірнеше стеротиптердің жиынтығын атап көрсеткен. Барлық қарттар бір-біріне ұқсас. Қарт адамдар әлеуметтік изоляцияланады. Қарттардың көбінде нашар денсаулық. Жұмыстан босау әйелдерге қарағанда ер адамдар үшін ауыр түседі. көптеген қарт адамдар өз отбасынан изоляцияда болады. Қарт адамдардың оқуға қабілеті жоқ. Ойлау қабілеттері, жасы келгеніне байланысты нашарлайды. І. Қарттардың қазіргі мәселері 4 топқа бөліп қарастыруға болады: Ол демографиялық және макроэкономикалық көрсеткіштер (туудың көрсеткіштері, өмір сүрудің ұзақтығы). Әр түрлі буындардың материалдық рессустарын бөлу. Қарттардың, зейнеткерлердің өмірлерінің сапалы болу үшін коллективті жауапкершілік. Өндірістік еңбектің деңгейі. ІІ. Әлеуметтік қатынастар саласындағы өзгерістерге байланысты: Отбасылық және туысқандық тқарым-қатынас саласындағы өзгерістер. Әр түрлі мамандардың бір-бірін қолдауды. Потенциалдық еңбекпен қамту құрылымындағы өзгерістерге. ІІІ. Демографиялық құрылымдағы өзгерістерге еңбек нарығына әсер етеді. Қартаю кезіңдегі мамандарға қайта квалификация алу мәселесін туындайды. Кәсіби орлинтация сұрағын туындай бастайды. Жұмыссыздық мәселері жаңа шеңберлері жоғарлайды. Зейнеткерлікке шығудың жастық шеңберлері жоғарлайды. ІV. Қарт адамдардың денсаулығының және қабілетінің жағдайлары әлеуметтік қызметкер үшін үлкен зардаптар әкеледі: Қарт адамдар еңбек нарығында қажетті ресурстар болады. Қарттарға қызмет көрсету қажеттілігі туындайды. Нәтижелі интенсивті медициналық және әлеуметтік қамсыздандыру мәселеріне байланысты өзгерістер туындайды. ІІІ. Қарттар әлеуметтік жұмыстың әлеуметтік саясатының стратегиялары үш элементтен құрылады: Силекция Оптимизация компенсацция Силекция (немесе тандап алу)- қарттардың жасына байланысты іс-әрекеттерінің негізгі элементтерін жоғалтуына байланысты жаңа түрлерін іздестіру. Мұнда қарттардың жеке сұранымдары өмірдегі ақиқаттық сұранымдарға сәйкес келу тиіс. Бұл қарт адамдарға өз өміріне бақылау жүргізу және қанағаттануына себеп болады. Оптимизация- әлеуметтік жұмыс мамандары бірге қарт адамдар өздері үшін жаңа мүмкіндік табады және өз өмірлерін оптимизацияландырады. Компенсация- адаптациялық процестерге қосымша жағдай жасау және қазіргі жаңа технологияларды пайдалана отырып, естерін жақсарту, есту қабілетін жоғарлату және т.б. соны егер қоғам әлеуметтік практиканың бұндай стратегияларын қабылдаса, қарттардың қоғамдық қажеттіліктері өсуі мүмкін. Қарттар әлеуметтік жұмыстың мәні оларға әлеуметтік қамсыздандыру мекемелерін құрастыру, пайдалы контактыларды орнату, қарт адамдардың қажеттілігін өтеуге тырысу, олардың қабілетін қолдауға жақсы атмосфера құру. Әлеуметтік жұмыс қарттардың оң потенциалдарын көрсетуге әсер етеді. Әлеуметтік жұмыста әлеуметтік қамсыздандыру мекемелеріне баса назар қойылады. Қазіргі күнде халыққа әлеуметтік қызмет көрсету орталықтар функция атқарады. Олар келесілерден құрылады: күндізгі уақыт өту бөлімі, үйде әлеуметтік қызмет өткізу, жедел әлеуметтік көмек береді. Үйдегі әлеуметтік көмек бөлімі келесі қызмет түрлерін ұсынады. Қарттардың үйіне ыстық тамақ, азық-түлік, бірінші қажеттілік тауарларын жеткізу. Коммуналдық және басқа төлемдерді төлеуге көмектеседі. Тұрмыстағы заттарды, киімдерді, химчискаға, жөндеуге, жууға өткізуге көмектеседі. Медициналық көмекті алуға көмектесу. Соны қоса емдік профилактикалық мекемелер стационарларға жеткізу. Медико-әлеуметтік экспертиза өтуге көмектесу, санаторлық курорттық путевкаларды алуға көмектесу. Зейнетақылық төлемдерді және басқа да әлеуметтік жәрдемақыларды төлеу сұрағы бойынша консультация беру. Тұрмыстық жөндеу жұмысына су жеткізу, жанармай жеткізу жұмысың ұйымдастыру. Кітаптар, газеттер, журналдармен қамтамасыз ету, концерттерге, киносеанстарға, көрмеге апаруға көмектесу. Қолданылған әдебиеттер: 1. Апе. В. «Социальная геронтология» Ростов на -Дону. 1997. 2. Бурлиев «Старение и старост»М.92. З.Дементьев. Устименка «Роль и места социального работника в обслуживание, инвалида и пожилых людей» М.95. Тақырып № 5. Геронтологиядағы қартаюдың болжаулары 1. Республикадағы геронтологиялық болжаулар мен жоспарлар 2 Гериатрикалық мүмкіндіктерді пайдалану Жоғарыда біз қарастырған проблемалардан геронтологиялық және гериатрикалық мәселелер әлеуметтік қамсыздандыру денсаулық сақтау, заңдық қорғау, білім беру жұйесінде тиісінше дамымағаны көрініп отыр Дегенмен геронтологиялық жоспарды әзірлеудің маңыздылығы туралы мәлімдеме дер кезінде дүрыс болар еді. Геронтологиялық жоспар дегеніміз - бул мәнісі бойынша егде адамдарға қатысты мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын. қоғамдық өмірдің барлық салаларында олардың белсене қатысуына ықпал ететін қуқыктары дамыту мен іске асыруға қолайлы жағдай жасауды білдіретін багдарламалық құжат Республиканың стратегиялық жоспарларында геронтологиялық жоспарды әзірлеу көзделмеген. Біздің көзқарасымызша, егде адамдар, ана мен бала, жастар, құқық тық еркін ашық қоғам басымдық болып табылатын әлеуметтік бағдардағы мемлекетті қуру ісінде жіберілген олқылық болып табылады. Дегенмен аға ұрпаққа көмек көрсету және қолдау саласында әлеуметтік қоғамдастық едәуір қужаттар жасады. Біз 2002 жылғы қартаю проблемасы жөніндегі Мадрид халықаралық іс-қимыл жоспары, Қартаю проблемалары жөніндегі Б¥¥ Декларациясы. Егде адамдарға қатысты Б¥¥ қағидаттары туралы бірнеше мәрте еске салдық. Осы құжаттар ұлттық стратегияны әзірлеуде әдістемелік негіздеме бола алар еді ТМД бойынша көршілерге қарасақ, Ресей Федерациясында 1997 жылдың тамызында «Старшее поколение» федералды мақсатты бағдарлама қабылданды Қырғызстанда 2005 жылдың қыркүйегінде «Қырғыз Республикасында Қартаю проблемалары жөніндегі Мадрид халықаралық іс-қимыл жоспарын жылжытуда мемлекеттік органдардың, азаматтық қоғам мен халықаралық уйымдардың өзара іс-қимыл тетіктерін жетілдіру» тақырыбында халықаралық конференцияда Бішкек декларациясына қол қойылды Молдовада 2006 жылы тамызда «Бельцтің егде жастағы және тұрмысы төмен адамдары үшін екінші тыныс» қоғамдық ұйымы денсаулық сактау және әлеуметтік қолдау минстрліктерімен және бейіндік ұйымдармен бірлесе отырып, Молдовадағы қартаю және егде жастағы адамдарды қорғау мәселесі жөніндеп әрекеттер жоспарын әзірледі Әзірбайжанда еңбек және халыкты әлеуметтік қолдау министрліп Егде жастағы адамдарды әлеуметтік қолдауды күшейту жөніндеп мемлекеттік бағдарламаны қабылдады. Мадридтегі жоспардың ілгерілеуіне, ең алдымен өкімет ықпал жасауы тиіс. Сонымен қатар Мадрид жоспарын орындау жөніндегі іс-шараларды іске асыруды, бағалауды және жүзеге асыруды кушейтудеп өкіметтің ісін қолдауда мемлекетік емес уйымдардың рөлі аса ұлкен маңызға ие [13] қ Сонымен, Мадрид жоспарының ұсынымы, егер кажет болса қартаю мәселелерімен айналысатын агенттіктер мен ұлттық комитеттерді құруды қамтиды. Қартаю мәселелері жөніндегі ұлттық комитеттердің құрамына азаматтық қоғамның тиісті секторларының өкілдері кіретін әсіресе егде жастағы адамдар ұйымдары үлкен үлес қосып, қартаю мәселеле бойынша ұлттық кеңесші және үйлестіру тетіктері ретінде қызмет жасауы мумкін (118 т ). Басқа іс-шаралар • егде жастағы адамдарға тиімді ұйымдар құру; • қартаю мәселелері бойынша ағартушылық оқу және зерттеу қызметі; • қарттар мәселелері бойынша ұлттық мәліметтерді жинау және талдау болып табылды Сондай-ақ жоспарды жүзеге асыру барысын тәуелсіз әрі мүлтіксіз бақылау аса үлкен маңызға ие және оны тәуелсіз мекемелер жұзеге асыра алады. Үкімет сондай-ақ азаматтық қоғам егде жастағы адамдарға көмек беретін немесе жеңілдіктер беру арқылы қолдау жасайтын ұйымдардың әлеуетін жұмылдыруға ықпал жасай алады (119 т ) Оған қоса, 2006 жылдың ішінде республиканың азаматтық секторы Мадрид жоспарының өзектілігін арттыру мен ілгерілету бойынша шаралар қабылдады. Қаңтарда «Ардагер» акционерлік қогамы Астана қаласының қоғамдық бірлестіктерін қатыстырумен «Қарттыктың кемел жолымен» атты дөңгелек стол ұйымдастырды. Онда Мадрид жоспарын іске асыру жөніндеп әрекеттердің ұлттық жоспарын әзірлеу қажеттіп мәселесі көтерілді. Осы мақсатта жұмыс тобын құру да ұсынылды. Алайда шешім қорытындысы бойынша ол қабылданбады, Ағымдағы жылдың қазан айында Алматы қаласында «Қазақстанда қартаю мәселелері жөніндеп әрекеттердің мадрид жоспарын ілгерілетудегі мемлекеттік органдардың, азаматтық қоғамның және халықарылық ұйымдардың өзара іс-қимыл жасау тетіктерін жетілдіру» атты халықарылық конференция өткізілді Конференцияның ұйымдарстырушылары Қырғызстан мен Тәжікстаннан келген «Эйджнет Центральная Азия без границ» геронтологиялық ұйымдар желісі болды. Олардың қызметінің мақсаты Орта Азия елдерінде Мадрид жоспарының іске асырылуына ықпал ету болып табылады. Конференцияның қорытындысы бойынша меморандумға қол қойылып, тараптардың өзара әрекет жасауы жөніндеп Алматы декларациясы қабылданды. Өткізілген іс-шаралардың маңыздылығын ескере отырып, елімізде Мадрид жоспарын іске асыруға жауапты негізгі ұйымдар болып табылатын өкімет құрылымдары тарабынан ілгерілеудің жоқтығын атап өту қажет. Мадрид жоспары қабылданғаннан соңғы өткен төрт жылда бұл мәселе не өкіметте не қоғамдық ортада не егде жастағы адамдар арасында кеңінен талқыланбады. Бұл құжат тек құқық қорғау бағытындағы өкіметтік емес ұйымдәрдың тар шегіне ғана танымал. Мадрид жоспары 159 елдің өкілдерімен қабылданған. Ол әрбір елде іске асыруға егде адамдардың қоғам дамуына қатысуын арттыруға бағытталған, саясаты жүзеге асыруға. Олардың құқыктарын іске асыруға және қартаю кезеңіне қауіпсіз әрі лайықты енуге мүмкіндік беруге бағытталған. Ел өкіметі егде адамдарды қолдау қажеттігін әлі терең тұсінбеген, сондай-ақ республика халықының құрамындағы демографиялық өзгерістері бағаланбайды. Белгілі болып отыргандай батыс еуропа елдері осыдан көп бұрын өздерінде халықтың қартаю проблемасын бастан кешірді және өкімет тарапынан кешеуілдетпей, атап айтқанда, геронтологиялық жоспарларды әзірлеу сынды шешімді қадамды жасады. Мәселен 1992 жылы Испанияда қабылданған геронтологиялық жоспар өзінде қоғамдық мінез-қүлыктың нормасын көрсетті және Испанияның барлық өңіріндегі әлеуметтік қызмет саясатының негізгі бағыты болды. Геронтологиялык жоспарды Испанияның Әлеуметтік қамсыздандыру министрлігінің бөлімшесі - ¥лттық әлеуметтік қызмеі институты әзірледі Жоспар 5 бөлімді қамтиды, олар: экономикалық мәселелер денсаулық және медициналық көмек, әлеуметтік көмек, мәдениет, демалыс және оған қатысу. Испандық сарапшылар сипаттай отырғанындай, жоспар - өңірлер қызметінің негізгі бағытын қамтитын жасы ұлғайған адамдарға қатысты әлеуметтік саясатты дамыту туралы Жоспардың құрылымы туралы қысқаша айта отырып, мәселен «Экономикалық мәселелер» бөлімі қолдағы бар зейнетақыны қайта қарау қажеттіпн жалпы сипатта ашатытын атап өтейік. «Денсаулық және медицинәлық көмек» бөлімі медицина қызметін әлеуметтік қызметпен үйлестірудг сондай-ақ ақысыз медициналық қызмет керсетудің маңыздылығын атап өтеді «Әлеуметтік кемек» денсаулық сақтау мен әлеуметтік қамсыздандырумен салыстырғанда әлеуметтік қызмет көрсету бойынша әлеуметтік заңнын жоқтығын көрсетеді. Қарттайған, егде тартқан науқас адамдарға қамқоршылық, отбасылық қолдау жасауға арналған тұрыгын үй желісін құру, үй-жай беруге техникалық көмек жасау, сондай-ақ үйге әлеуметттік кемек керсету мәселелерін кетереді Қорытынды бөлімде қызметтер арасындағы үйлесімдіктің жоктығы атап өтіледі. «Әлеуметтік бағдарламәлардың артып отырғандығын айтуға болады. Әлеуметтік және медицина салаларында біруактылы түбегейлі өзгерістерді жүзеге асыруға талпыныс болған емес Оған қоса адресат- бір адам». Сондай-ақ «Жасы ұлкен толқын» атты Ресей федералдық бағдарламасы да бес бөлімнен түрады» Бірінші бөлім «жасы үлкен азаматтардың әлеуметтік қорғалуын күшейту жөніндегі қызмет негізі», екіншісі - «Жасы үлкен азаматтардың денсаулығын бекіте түсу жөніндегі шаралар», үшінші - тыныс-тіршілік ортасын оңтайландыру шаралары», төртінші - «Жасы үлкен азаматтардың зияткерлік және мәдени қажеттіліктерін іске асыру үшін қолайлы орта құру жөніндегі шаралар», бесінші - «Жасы үлкен азаматтардың әлеуметтік қорғалуын бекіту жөніндегі қызметті қамтамасыз ету». Геронтологиялық жоспарлар құрылымы бойынша әрбір мемлекеттің ұлттық ерекшеліктеріне қарай бір-бірінен ажыратылады, алайда геронтологиялық жоспарлардың негізгі мәселелерін құрайтын егде жастағы адамдардың ұсынылған құқыктарының мәні бойынша бірдей Гериатрикалық мүмкіндіктер мәселесі геронтологиялық жоспарларға қосуға тұратын заңды нәрсе. Өйткені егде жастагы адамдардың денсаулығына қолдау жасау, олардың ауруларының алдын алу мен емдеу әдістері егде адамдардың құқыктырын іске асыруға жағдай жасаудың жалпы жүйесінде маңызды рөлге ие. Алайда, әзірге республикамызда гериатрикалық емханалар және осы мамандықтағы дәрігерлер жоқ. Егде жастағы адамдарды емдеудің, балаларды емдегендей өзіндік елеулі ерекшелігі болатындығы айқын, ол дәлелдеуді қажет етепейді Гериатр және педиатр - ұқсас мамандықтар, олардың әрбір емделушісі олардың жас мөлшері ерекшеліпн есепке алуды талап етеді. Кәрілік - ауру емес, физиологтар нақты кәріліктің өлімі 100 мың жылда бір реттен артық кездеспейді деп тұжырымдайды. Геронтолог И.В Давыдовский былай деп жазған: «Кәрілік бүгінгі сөз ұғымында сырқат болып табылмайды. Кәріліктің өтуі әдетте ауыр келеді. Бұл ауырлық қарттық науқасқа шартталған қарттыктың табиғи мәнін көрсетеді». Бұл жастағы аурулардың болуы сезімталдықтың төмендеуімен, тәндегі әлеуеттік мүмкіндіктердің азаюымен және жұқпалы ауруларды тез қабылдаушылық мүмкіндігінің артуымен кідірісті және боямаланған сипатқа ие. Егде жастағы адамдардың диагностикасы, емдеу және оңалту процестерінің маңыздылығын түсінбеу осы мәселелерді елемеуге әкеледі, соның салдарынан гериатрия саласындағы отандық ғылыми зерттеулер жасалмай, сондай-ақ мамандар дайындалмай отыр. КСРО құрамында болғанымызда бірқатар нгеронтологиялық қоғамдардың кең желісі және геронтолог және гериатр мамандардың елеулі санына ие болатынбыз. КСРО-да егде жастағы адамдарға медициналық көмек көрсету ұйымдарының қажеттігі 60-80 жылдары ақ бірқатар стационарлар мен емханаларда гериатрикалық бөлімшелердің құрылуына әкелген болатын. 1989 жылы еліміздегі ең алғашқы облыстық Нижегород геронтологиялық орталығы құрылған болатын. Алғашқы гериатирия кафедрасы 1980 жылы терапия кафедрасы жанындағы гериатрия циклы ашылған. 1986 жылы Ленинград ГИДУВ-ында 1986 жылы ұйымдастырылды. Қәзір республикамызда геронтологтар мен гериатрларды дайындау жүргізілмейді, бұл тиісінше егде жастағы адамдарға медициналық көмек көрсету деңгейіне теріс әсер жасап отыр. Осыған байланысты гериатрияны дамыту саласындағы мәселелерді шешу геронтологиялық жоспарға міндетті түрде енуі қажет. Республикамызда жеке геронтологиялық жоспардың болмауы негізінде, сонымен қатар өкімет мемлекеттік саясаттың қандайда бір саласының салалық бағдарламалары әзірленуде және іске асырылуда. Сонымен әлеуметтік қауіпсіздікті қамсыздандыру және егде жастағы адамдардың құқыктарын іске асыруға жалпы қолайлы жағдайлар жасауға қатысты мәселелердің біраз бөлігі елдің мынадай бағдарламалық құжаттарында көрсетілген, атап айтқанда: 2001 жылғы 27 маусымда Қазақстан Республикасының Үкіметінің № 886 қаулысымен қабылданған Қазақстан Республикасының Халыкты әлеуметтік қорғау тұжырымдамасы; Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 13 қыркүйектегі № 1438 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының денсаулық сактау ісін реформалау мен дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы; Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 11 қазандағы № 1459 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы; Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 30 қарашадағы№ 1241 Қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында әлеуметтік реформаларды одан әрі тереңдетудің 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 24 желтоқсандағы № 1359 Қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының жинактаушы зейнетақы жүйесін дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы; Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 27 қаңтардағы № 68 Қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының халқын жұмыспен қамтудың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы; Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 6 қаңтардағы № 17 Қаулысымен бекітілген Мүгедектерді оңалтудың 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 24 сәуірдеп № 317 Қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының медициналық және фармацевтикалық білім беру ісін реформалау тұжырымдамасы; Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 15 маусымдағы № 553 Қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында тұрғын үй-коммуналдық саланы дамытудың 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасы. Осы бағдарламаларды талдау негізінде егде адамдардың құқықтарын толық іске асыруға кедергі келтіретін көптеген негізді проблемалар қамтылмай отырғаны айқын, нақтырақ айтқанда: республика заңнамасындағы геронтологиялық сезімталдықтың жоқтығы, әлеуметтік қызмет керсетудің, егде жастағы адамдарға арналған тұрғын ұй құрылысының болмауы, әлеуметтік қызметкерлермен, геронтология және гериатрия мамандарының қамтамасыз етудің нашар дамуы, қартаю проблемалары жөніндегі ғылыми базаның нашар дамуы, егде жастағы адамдарға демалыс және мәдени қызмет керсету жағдайларының болмауы, әлеуметтендірудің темендігі және т.б. Осылайша, осы мәселелердің көлемділігі мен ауқымды жоспарлылығын ескере отырып, республикада кешенді түрде жүйелі қадам жасамайынша және геронтологиялық жоспар әзірлемейінше оларды шешу неғұрлым күрделі болып табылады (Қартаю мәселелері жөніндегі әрекеттердің ұлттық жоспары). Оның үстіне қазіргі кезде ел дамуының стратегиялық жоспарлау бөлігінде салалық бөліну бойынша бұрында болған қағидалардың қолданылуы байқалады. Қазір республикамыз өз кезегінде дамудың жаңа кезеңіне қадам жасауда және жан-жакты стратегиялық багдарламаны әзірлеу (іске асыру) өзін күттірмейтіні анық. Инновациялық бағдарламалардың қатарына 2006 жылы тамызда Қоршаган ортаны қорғау министрлігіндегі еткен деңгелек столда талқыланған орныкты даму мемлекеттік багдарламасын жатқызуға болады. Орнықты даму бағдарламасы экономикалық, әлеуметтік және экологиялық көрсеткіштерге бағытталған және жақын жылдарда қазақстанның әлемнің неғұрлым дамыған елдерінің қатарына кіруіне мұмкіндік беретін бірқатар кешенді шараларды қамтиды. Тұжырымдаманың бірінші мақсаты табиғат ресурстарын пайдаланудың тиімділігі көрсеткішін арттыру, екінші - 1000 адамға шаққанда шамамен емірге келетін 20 баланың туылу деңгейін ұстаумен халық өмірінің орташа ұзақтығын ұлғайту болып табылады. Үшінші мақсат экологиялық орныктылық индексін әсіруден тұрады. Осы мақсаттарды іске асыру «жолдағы, тұрмыстағы және өндірістегі жарақаттануды азайту жөніндегі халықты қолайлы физиологиялық өлшемдерге сәйкес келетін сапалы ауыз сумен толық қамтамасы етуге, кенеулі тамақтану стандарттарын ынталандыруға, отбасын нығайтуға, бала тууға деген экономикалық ынталандыру жасау» және т.б. шараларды қамтамасыз етуді талап етеді. Қазақстан Республикасының ҚОҚМ департамент директору Орнықты даму жөніндегі кеңес хатшысы Болат Бекниязовтың айтқан мәліметтері бойынша халық өмірінің орташа ұзактығын 2012 жылға қарай 68 жасқа, 2018 жылға қарай 70 жасқа, 2024 жылға қарай 80 жасқа дейін ұлғайту жоспарланып отыр Қәзіргі кезде әлемдегі халыктың өмір суру сапасы индексі бойынша 1,05 [6] коэффициентпен Қазақстан 78-орында тур Өмір суру сапасы индексі бойынша рейтинг көшбасшысы Норвегия 3,83, коэффициентке ие Дамыған 50 мемлекеттің құрамына кіру жөніндегі жоспар Қазақстанның дамуын жаңаша көзқараста қаруды талап етеді. Бұл жөнінде республиканың орнықты дамуға өту тұжырымдамасында жазылған. Бұл Тұжырымдама Премьер-министрдің төрағалық етуімен 2006 жылы маусымда Орныкты даму жөніндеп кеңестің отырысына ұсынылды және оны өкімет басшысы мақұлдады. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының 2007-2024 жылдарға арналған орнықты дамуға көшу тұжырымдамасы Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 14 қарашадағы № 216 Жарлығымен мақулданды Геронтологиялық жоспарлаудың жұйесін талдау осы саладағы саясатты жүзеге асыру үшін жауапты мемлекеттік органдар тарабынан бұл мәселеге тиісінше көңіл бөлінбей отырғанын. республика халқы құрамынының демографиялық өзгерісі қозғалысы дұрыс бағаланбауын көрсетеді. Осы мәселеге көңіл бөлетін жекелеген іс-шаралар бұл саланың мәселелерін шешуде тиісті нәтиже бермей отыр. Осылардың барлығы шешілуі қажет бірқатар мәселерді алға қояды. 1 Егде жастағы адамдарға қатысты мемлекеттік негізгі саясаттың геронтологиялық жоспарының жоқтығы; 2 Гериатрия саласындағы ғылыми зерттеулердің мүлдем жоқтығы, сондай-ақ осы саладағы дайындалған мамандардың болмауы.
жүктеу 3,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау