Рахымбаев а. Б

5. 
ҰЙЫМДАҒЫ
 
БАЙЛАНЫСТЫҢ
 
МƏНІ
 
МЕН
 
МАҢЫЗЫ
 
 
5.1. 
Ұйымдағы
 
байланыстың
 
маңызы
 
 
Байланыс
 
белгілі
 
бір
 
ұйымның
 
ажырамас
 
жүйесі
 
болып
 
табылады
. 
Егер
 
қандай
 
да
 
бір
 
амалмен
 
ақпараттың
 
келуін
 
тоқтатса
, 
ұйым
 
əрі
 
тіршілігін
 
жалғастыра
 
алмайды
. 
Байланыс
 
ұйымның
 
барлық
 
саласына
 
кірісетін
 
тұлғалардың
 
ұйымдағы
 
өз
 
қызметтерін
 
қабылдауды
 
қамтамасыз
 
ететін
 
жəне
 
кəсіпорын
 
бөлімдерін
 
біріктіретін
 
жұмыс
 
құралы
. 
Ашық
 
жүйелер
 
теориясы
  
тұрғысынан
 
кəсіпорын
 
сыртқы
 
орта
 
жөніндегі
 
ақпаратты
 
жинау
, 
жүйелеу
 
жəне
 
талдауға
, 
сондай
-
ақ
 
өңделген
 
ақпаратты
 
қайтадын
 
сыртқа
 
ортаға
 
беруге
 
құрылған
 
байланыс
 
салаларының
 
дамыған
 
жиынтығы
 
ретінде
 
түсіндіреді
. 
Байланыс
 
белгілі
 
бір
 
шешім
 
шығару
 
мен
 
оны
 
іске
 
асыру
 
құралы
 
ұсынады
, 
түрлі
 
жағдай
 
талаптарына
 
байланысты
 
ұйым
 
қызметінің
 
мақсаттары
 
мен
 
процедураларын
 
анықтайтын
 
кері
 
байланысты
 
жүзеге
 
асырады
. 
Байланыстар
 – 
ұйымның
 
өзара
 
байланысты
 
салаларын
 
біріктіруші
. 
Байланыс
 
тоқтасымен
 
ұйым
 
қызметі
 
де
 
тоқтатылады
. 
Оның
 
орнына
 
тұлғалардың
 
үйлесімсіз
 
қызметі
 
туындайды
. 
Байланыс
 
ұйым
 
қызметтің
 
ішкі
 
элементі
 
болып
 
қана
 
емес
 
ұйым
 
мен
 
сыртқы
 
орта
 
арасында
 
ақпарат
 
алмасудың
 
басты
 
маңызы
 
мəнін
 
атқарады
. 
Байланыс
 
жүйесі
 
ұйымның
 
өз
 
сыртқы
 
ортасына
 
қосылуының
 
құралы
 
болып
 
табылады
. 
Байланыстың
 
құрал
-
жабдықтарын
 
зерттеу
 
ұжымдық
 
мінез
 
құлықты
 
зерттеуге
 
де
 
пайдалы
. 
Егер
 
белгілі
 
бір
 
ұйымның
 
түрлі
 
салалары
 
арасындағы
 
ақпарат
 
алудың
 
көзі
 
мен
 
ұйымның
 
сыртқы
 
ортадағы
 
мінез
-
құлқына
 
əсер
 
ету
 
жолын
 
көрсете
 
алсақ
, 
біз
 
бұл
 
ұйымды
 
негізінен
 
түсіне
 
алар
 
едік
. 
Осылайша
, 
байланыс
 
ұйымның
 
маңызды
 
элементі
 
екендігін
 
көреміз
. 
Байланыс
 – 
бұл
 
кейбір
 
идеялардың
 
ақпарат
 
бастауының
 
сол
 
ақпаратты
 
алушының
 
мінез
-
құлқын
 
өзгерту
 
мақсатында
 
берілетін
 
процесс
 
болып
 
табылады
. 
Мұндай
 
мінез
-
құлық
 
білімдер
 
мен
 
əлеуметтік
 
қағидалардың
 
өзгеруіне
 
алып
 
келуі
 
мүмкін
. 
Ұйым
 
бұрын
-
соңды
 
иерархиялық
 
дəрежелер
 
мен
 
ортақ
 
мақсаттарды
 
көздеген
 
еңбек
 
бөлінісіне
 
негізделген
 
жұмысшы
 
тұлғалардың
 
біріккен
 
тұрақты
 
жүйесі
 
ретінде
 
танылады
. 
Сонымен
, 
ұйым
 
басшысы
 
бағынушыға
 
бұйрық
 
бергенде
, 
оның
 
орындалуын
 
күтеді
. 
Бұйрық
 
орындалуы
 
да
 
орындалмауы
 
да
 
мүмкін
. 
Бірақ
 
бұл
 
жерде
 
біз
 
байланыстың
 
бұл
 
амалы
 
нақты
 
бір
 
нəтижеге
 
жетуді
 
көздегендіктен
 
болғанын
 
көрсетеді
. 
 
89

Ұйымдардағы
 
жəне
 
ұйымдар
 
арасы
 
мен
 
олардың
 
ортасындағы
 
байланыс
 
ұйымдық
 
байланысты
 
құрайды
. 
Байланыс
 
моделінің
 
негізгі
 4 
компонентін
 
бөліп
 
қарауға
 
болады
, 
байланыстың
 
бастау
-
бұлағы
, 
хабар
, 
жолы
 
жəне
 
алушы
. 
Көрсетілген
 
компоненттер
 
байланыстың
 
барлық
 
əрекетінде
 
көрінетіндіктен
, 
жай
 
ИСКП
 (
источник
, 
сообщение
, 
канал
, 
получатель
) 
түрі
 
деп
 
аталады
. 
Бұл
 
байланыстың
 
жеңілдетілген
 
түрі
, 
бірақ
 
қарастырудың
 
жөнелту
 
пункті
 
ретінде
 
пайдалы
 
болуы
 
мүмкін
. 
Қайнар
 
көз
 – 
хабарды
 
жасайды
. 
Байланыстың
 
қайнар
 
көзі
 
болып
 
бірге
 
жұмыс
 
істейтін
 
тұлғалар
 
тобы
 
немесе
 
жеке
 
тұлғаның
 
өзі
, 
сонымен
 
қатар
, 
қоғамдық
 
институт
 
немесе
 
ұйымдар
 
болуы
 
мүмкін
, 
алайда
 
бұл
 
жағдайда
 
да
 
өз
 
ұйымының
 
көлемінде
 
əрекет
 
жасаса
 
да
 
тұлғалар
 
байланыстың
 
қайнар
 
көзі
 
болады
. 
Хабарды
 
дайындаудың
 
негізгі
 
міндеті
 
қайнар
 
көзде
 
жатыр
. 
Хабар
 – 
бұл
 
қайнар
 
көз
 
алушыға
 
беретін
 
ынта
. 
Дəл
 
осы
 
үшін
 
байланыс
 
əрекет
 
іске
 
алады
 
жəне
 
осы
 
əрекет
 
үстінде
 
белгілі
 
бір
 
ой
 
жеткізіледі
. 
Хабарлар
 
қайнар
 
көз
 
бен
 
алушыға
 
нақты
 
бір
 
мағына
 
беретін
 
символдардан
 (
грек
 
сөзінен
 Symbol – 
белгі
, 
тұрпат
), 
яғни
 
белгілерден
 
тұрады
. 
Кодтау
 – 
беруге
 
дайындады
 
мағыналанған
 
ойда
 
хабарға
 
айналдыру
; 
ой
 
мағынасын
 
таңба
-
белгіге
 
айналдырудан
 
тұрады
. 
Декодтау
 – 
алынған
 
ынталандырады
 
берілген
 
хабардың
 
мағынасын
 
нақты
 
түсінікке
 
айналдыру
. 
Осылайша
, 
алушылар
 
хабарды
 
таңбадан
 
мағынаға
 
айналдырып
 
декодтайды
. 
Таңбаларға
 
мəн
-
мағына
 
беру
 
үшін
 
тұлғалар
 
құбылыстарды
 
категорияларға
 
бөліп
, 
оған
 
есім
, 
яғни
 
код
 
береді
. 
Көптеген
 
хабарлар
 
тіл
 
түрінде
 
беріледі
. 
Алайда
 
таңбалар
 
вербальды
 
емес
, 
яғни
 
ым
, 
мимика
 
т
.
б
. 
дене
 
қозғалыстары
 
мен
 
графикалық
 
бейнелеулер
 
түрінде
 
болуы
 
мүмкін
. 
Тіл
 
адамды
 
басқа
 
мақұлықтардан
 
аныратады
. 
Мысалы
, 
дельфиндер
,
шимпанзелер
 
байланыстың
 
жабайы
 
жүйесін
 
меңгергенімен
, 
оларда
 
тіл
 
жоқ
. 
Мағына
 
дегеніміз
 – 
тіл
 
құралын
 
пайдалану
 
арқылы
 
таңба
-
белгілерден
 
көрінетін
 
объектілер
. 
Жалпы
, 
байланыс
 
əрекеті
 
болу
 
үшін
 
қайнар
 
көз
 
бен
 
байланысты
 
алушы
 
арасында
 
ең
 
болмағанда
 
ортақ
 
тəжірибеде
 
бар
, 
көптеген
 
біркелкі
 
мағыналар
 
болуы
 
керек
. 
Басқа
 
кезде
, 
тұлғалар
 
жұбының
 
арасында
 
ешқандай
 
сəйкес
 
тəжірибесі
 
жоқ
 
оқиға
 
бола
 
алады
. 
Соған
 
сай
, 
қолданыстағы
 
тіл
 (
таңбалар
, 
жазбалар
) 
қайнар
 
көз
 
бен
 
алушыға
 
түрлі
 
мағына
 
білдіреді
. 
Оған
 
қоса
, 
тұлғаның
 
жеке
 
тəжірибесі
 
де
 
əрқашан
 
өзгеріп
 
отырғандықтан
, 
хабардың
 
түрлі
 
таңбаларының
 
да
 
мағыналары
 
уақыт
 
өткен
 
сайын
 
өзгереді
. 
Хабар
 
 
90

берудің
 
көптеген
 
сəтсіз
 
əрекетті
 
алушы
 
мен
 
қайнар
 
көздің
 
өзара
 
алмасқан
 
таңба
 
мағыналарын
 
қате
 
түсіндіргендіктен
 
болады
. 
Мағыналар
 
салыстырмалы
 
болып
 
келеді
 
жəне
 
субъективті
 
түсіндіруге
 
жол
 
береді
. 
Бұл
 
дерек
 
Берлоны
 
мағыналарды
 
хабарларға
 
емес
 
адамдарға
 
тəн
 
екен
 
деген
 
қорытындыға
 
алып
 
келеді
. 
Оның
 
ойынша
, 
сөздер
 
өздігінен
 
мағынаға
 
ие
 
бола
 
алмайды
, 
оларға
 
қайнар
 
көз
 
бен
 
алушы
 
мəн
-
маңыз
 
береді
. 
Хабарлар
 
белгілі
 
бір
 
оқиғаның
 
кейбір
 
баламаларының
  (
альтернатива
) 
іске
 
асу
 
ықтималдығының
 
өзгеруін
 
анықтайтын
 
ақпараттан
 
тұрады
. 
Осылайша
, 
ақпаратты
 
хабарлау
 
алушының
 
белгілі
 
бір
 
құбылыстарға
 
байланысты
 
білмеген
 
нəрселерін
 
кемітеді
. 
Ақпараттың
 
мысалы
 
болып
, 
үш
 
айдың
 
ішінде
 
белгілі
 
бір
 
өнімге
 
сұраныстың
 20%-
ға
 
түскенін
 
көрсететін
 
нарықты
 
зерттеу
 
барысындағы
 
басшының
 
қолына
 
түскен
 
есеп
 
бола
 
алады
. 
Байланыстың
 
жолы
 
дегеніміз
 – 
қайнар
 
көзден
 
алушыға
 
хабар
 
берілетін
 
құрал
, 
яғни
 
хабардың
 
физикалық
 
жолымен
 
берілетін
 
құралы
. 
Байланыс
 
құралдары
 – 
бұқаралық
 
ақпарат
 
құралдары
 
жəне
 
тұлғааралық
 
жолдар
 
деп
 
бөлінеді
. 
Бұқаралық
 
ақпарат
 
құралдары
 
арқылы
 
таралатын
 
əдіс
 – 
көптеген
 
алушылар
 
үшін
 
ақпарат
 
таратуға
 
мүмкіндік
 
беретін
 
газет
, 
журнал
, 
кинофильмдер
, 
радио
, 
телевидение
 
сияқты
 
хабар
 
беру
 
құралдары
. 
Тұлғааралық
 
тəсілдер
 
дегеніміз
 – 
бір
 
қайнар
 
көз
 
бен
 
алушының
 
арасындағы
 
өзара
 
тікелей
 
хабар
 
алмасу
 
жолы
. 
Бұқаралық
 
ақпарат
 
құралдары
 
мен
 
тұлғааралық
 
тəсіл
 
арасының
 
негізгі
 
айырмашылығы
 – 
соңғысында
 
кері
 
байланыс
 
жеңілдетілген
. 
Алушы
 – 
байланыс
 
процесіндегі
 
басты
 
элемент
. 
Таратушылар
 
(
қайнар
 
көз
) 
оны
 
жиі
 
ұмытады
. 
Олардың
 
кейбірі
, 
қайнар
 
көзге
 
бағыт
 
береді
. 
Мысалы
, 
өздерінің
 
шəкірттері
 
ғана
 
емес
, 
қызметтестерін
 
де
 
еске
 
алатын
 
кітап
 
авторлары
 
болып
 
табылады
. 
Басқа
 
қайнар
 
көздер
, 
«
хабарға
 
бағытталған
». 
Олар
 
өз
 
пəнін
 
жетік
 
меңгерген
, 
бірақ
 
алушыға
 
толықтай
 
түсінікті
 
көрсетпей
, 
терминдермен
 
кодтайды
. 
Үшінші
 
қайнар
 
көздер
  «
тəсілге
 
ғана
 
бағытталып
», 
алушыны
 
ұмытады
 
да
, 
белгілі
 
бір
 
байланыс
 
құралына
 
тəуелді
 
болады
. 
Бұл
 
қайнар
 
көзге
 
мысал
 
ретінде
 
өз
 
алушыларына
 
тек
 
құжаттарды
 
тарату
 
арқылы
 
хабарды
 
беретін
 
ұйым
 
басшысы
 
көрінеді
. 
Ол
 
жұмысшылармен
 
нəтижелірек
 
болуға
 
мүмкіндік
 
ашатын
 
жиналыс
 
та
 
өткізбейді
. 
Кері
 
байланыс
 – 
бұл
 
қайнар
 
көзден
 
түскен
 
алушының
 
хабарға
 
реакциясы
. 
Қайнар
 
көз
 
хабарлар
 
тізбегі
 
өзгергендегі
 
кері
 
байланысты
 
есепке
 
алады
. 
Осылайша
, 
байланысты
  (
Байланыс
) 
серпінді
 
екіжақты
 
процесс
 
ете
 
түседі
. 
Кері
 
байланыс
 
алдыңғы
 
байланыс
 
əрекетінің
 
əсерлігін
 
көрсететін
 
қайнар
 
көзге
 
түскен
 
хабар
 
ретінде
 
қарастырылады
. 
Жағымды
 
кері
 
 
91

байланыс
 
қайнар
 
көзге
 
хабардан
 
күткен
 
нəтиженің
 
шыққанын
 
айтады
. 
Жағымсыз
 
кері
 
байланыс
, 
керісінше
, 
нəтижесіз
 
болғандығын
 
хабарлайды
. 
Осы
 
мағынада
 
жағымсыз
 
кері
 
байланыс
 
қайнар
 
көз
 
бен
 
алушының
 
арақатынасына
 
теріс
 
əсерін
 
тигізіп
, 
жанжалдың
 
тууына
 
себепкер
 
болады
. 
Байланыстың
 
нəтижелігін
 
алу
, 
мағынасында
 
жағымсыз
 
кері
 
байланыс
 
жағымдыға
 
қарағанда
 
маңызды
. 
Алайда
 
оның
 
бүлікшілік
 
əрекетінен
 
бұл
 
байланысты
 
бастаушы
 
ынталдырылмақ
 
түгел
 
жазаланады
. 
Бастығыңызға
 
оның
 
ұсынған
 
жəне
 
кадр
 
тұтатын
 
ой
-
идеясы
 
əсер
 
етпейді
 
деп
 
айтып
 
көріңізші
. 
Жалпы
 
алғанда
, 
Байланыс
 
процесінде
 
кері
 
байланыс
 
белсенді
 
пайдаланылған
 
сайын
, 
ол
 
нəтижелі
 
болады
. 
Кері
 
байланысқа
 
деген
 
көңіл
 
ақпарат
 
алушыға
 
қарай
 
бағытталады
, 
яғни
 
хабардың
 
оған
 
«
жетуін
» 
көздейді
. 
Мұндай
 
бағыттың
 
іске
 
асуы
 
белгілі
 
бір
 
тарату
 
жолын
 
қажет
 
етеді
, 
яғни
 
байланыс
 
əрекеті
 
жасалмай
 
тұрғандағы
 
жиналған
 
қайнар
 
көз
 
болып
 
табылатын
 
алушылар
 
жөніндегі
 
ақпарат
 
барынша
 
əсерлі
 
хабарды
 
қалыптастыруда
 
қолданылады
. 
Өз
 
аудиторияңызда
 
біліп
 
алған
 
маңызды
. 
Егер
 
қайнар
 
көзде
 
алушылар
 
жайында
 
теріс
 
пікірі
 
болса
 
онда
 
оның
 
байланыс
 
күші
 
соншалықты
 
əсерлі
 
болып
 
шықпайды
. 

жүктеу 1,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: