Радиоэлектроника

Электрондық эмиссия деп әртүрлі факторлардың әсерінен металдардан электрондардың бөлініп шығу құбылысын айтады. Бұл факторлар электронға металдан шығу жұмысынан артық энергия береді.

W= A+ mv²/2

Бұл факторлардың түріне қарай эмиссия түрлері: электростатикалық эмиссия, термоэлектрондық эмиссия, фотоэлектрондық эмиссия, екінші ретті электрондық эмиссия. Біріншісі - өте қуатты электр өрісінің әсерінен, екіншісі- металды қыздыру нәтижесінде, үшіншісі - металға ультракүлгін, рентген, гамма сәулелерді түсіру нәтижесінде электронға қосымша энергия беріп, ал соңғысы - металл бетіне басқа бір электрондардың соқтығысуы-ның нәтижесінде пайда болатын электрондық эмиссия.

Электрвакуммдық шамдар деп электрондық эмиссия құбылысының көмегімен вакуумде электрондар ағынын туғызып, оны басқаруды қамтамасыз ететін аспаптарды айтады. Электрвакуммдық шамның негізгі бөліктері: корпус, катод, анод, торлар, шықпалар. Электрвакуммдық шамдардың атаулары электродтардың санына байланысты.

Диод токты бір бағытта ғана өткізеді. Катоды - қыздырмалы, аноды-салқын. Кері бағытта шам ток өткізбейді. Диод - айнымалы токты түзету үшін қолданады. Триодта - анодпен катодтың ортасында тор орналасты-рылған. Тордың қызметі потенциалымен электрондар ағынын реттеп, басқару. Бұл үшін торға шамалы ғана потенциалды беру қажет. Триод- әлсіз сигналдарды күшейту үшін қолданылады. Тетродта – электрондар-дың үлкен энергияға ие болып, екінші реттік электрондық эмиссия құбылысын туғызады (динатрондық эффект). Бұл зиянды құбылыс, оны тордың пішінін таңдап, не тағы бір торды қосып, болғызбайды.

Өзін - өзі тексеруге арналған сұрақтар

- Электрондық эмиссия дегеніміз не?

- Электрондық эмиссия түрлері қандай?

- Электрвакуммдық шамдар деп нені айтады?

- Сиганалды күшейту мақсатында қандай электрвакуммдық шамдар қолданылады?

- Газразрядты аспаптарда қандай физикалық құбылыс болады?

Әдебиет: Силлабусты қара.
4 – дәріс

Тақырыбы: Электронды сәулелі түтіктер

Дәрістің мазмұны:

1. Электронды- сәулелі түтіктер.

2. Комбинацияланған және арнайы электрон шамдары.

Мақсаты: Электрвакуммдық аспаптардың арнайы түрлерімен таныстыру.

1. Электронды- сәулелік түтіктер.

Электронды – сәулелік аспапта - термоэлектрондық эмиссия арқылы металдан электрондар бөлініп,электродтар жүйесі арқылы жіңішке ағын – сәуле түрінде қалыптастырыладыда, басқарушы электродтар арқылы экранның белгілі бір нүктелерге түсіріледі. Экран люминофор қабатпен қапталғандықтан, электрондардлың түскен жері жарық дақ түрінде көрінеді.басқарушы электродтарға түсірілген кернеуді өзгерту арқылы,үдеткіш электродтарғатүсірілетін кернеуді өзгерту арқылы, экранда әртүрлі кескіндер қалыптастыруға болады. Электронды- сәулелік түтіктер осциллографта, теледидар қабылдағыштарында қолданылады.

Комбинацияланған деп бірнеше шамды 1 корпусқа біріктірген жағдайда пайда болатын аспаптар.Диод- триод,триод-триод т.с .с.Бұл шамадағы процестер бір-бірінен тәуелсіз жүреді.Арнайы шамдар дегеніміз бұл көп электродты шамдар болуы мүмкін. Гептод- 5 торы бар,октод және т.с.с және кішкентай етіп жасалған шамдар. Мысалы: Нувисторлар.

- Электронды сәулелі түтіктер туралы не білесің?

- Комбинацияланған және арнайы электрон шамдары.

- Видикондар дегеніміз не?

1. 
   Шала өткізгіштердің өткізгіштігі
   
2. 
   Электрондық- кемтіктік өтулер. Диодтар
   

1. 
   Шала өткізгіштердің өткізгіштігі
   

Донорлық және акцепторлық шала өткізгіштерді жанастырғанда, арасындағы шекара аймақта пайда болады. Осы өтудің маңызды қасиеті: Бір жақты өткізгіштігі. Ондай құрылғыларды диодтар деп атайды. p-n -өтуі – электрндық – кемтіктік өту деп атайды. Бұл аймақта заряд тасымалдаушылар аз болып, кедергісі үлкен болуы мүмкін. Шала өткізгіш диодтар: түзеткіш диод, стабилитрон, варикап деген түрлері бар.

• 
  Шала өткізгіштер деп қандай заттарды айтады?
  
• 
  p-n - өту дегеніміз қандай зат?
  
• 
  Шала өткізгіш диодтардың маңызды сипаттамасы қандай?
  
• 
  Түзеткіш диодтың маңызды қасиеті қандай?
  
• 
  Стабилитронның маңызды қасиеті қандай?
  
• 
  Варикаптың маңызды қасиеті қандай?
  

1. Шала өткізгіш аспаптардың басқа түрлері.

2. Шала өткізгіш аспаптардың арнайы түрлері

3. Фотоэлектрлік аспаптар

Транзисторлар мен тиристорлар

Биполярлы транзистордың үш шала өткізгіш қабат,екі p-n өтуі болады.3 контактісі – эмиттер(Э), база(Б), коллектор-(К). Базадағы ток электрондық тізбегінен өтетін қуатты токтың өтуіне елеулі әсерін тигізеді. Сондықтан Э- Б – тізбегінен өтетін әлсіз токтар. Электрондық тізбегінде күшейтіледі деп айтуға болады.

Тиристорды үш p-n - өту болады. Тиристордағы токтың өту- өтпеуі оның арасындағы шала өткізгіш қабаттардың потенциалдарына және алдыңғы моменттердегі токқа байланысты. Тиристор электр сұлбасында айырып-қосқыш қызметін атқарады. Тиристордың екі электроды болса, оны динистор деп атайды, үш электроды болса - тринистор. Вольтамперлік сипаттамасы координат басына қатысты симметриялы болса - симистор деп аталады.

Шала өткізгіш аспаптардың техникада көптеген ерекше түрлері қолданы-лады. Бұлар: 1)айналдырылған шала өткізгіш диодтар. 2)туннелдік диодтар, 3)варикап, 4)Ганн-диодтары, 5)Шоттка диодтары, 6)варистор 7)терморезисторлар.

Фотоэлектрлік аспаптар деп оптикалық сәуле энергиясын электрлік энер-гияға айналдыратын аспаптарды айтады. Олардың жұмысы сыртқы және ішкі фотоэффектіге негізделген. Ішкі фотоэффектіге негізделгендер: фоторезисторлар, фотодиод, шала өткізгіш фотоэлементтер. Сыртқы фото-эффектке негізделген: электрвакуумдық фотоэлементтер және фотоэлект-рлік көбейткіштер.

• 
  Шала өткізгіш аспаптардың қандай түрлері бар?
  
• 
  Транзисторлар мен тиристорлар
  
• 
  Үш электродты шала өткізгіш аспапты қалай айтады?
  
• 
  Үш p-n –өтуі бар шала өткізгіш аспапты қалай атайды?
  
• 
  Тиристордың қандай түрлерін білесің?
  

- Фотоэлектрлік аспаптар деп қандай аспапты айтады?

1. 
   Интегралдық микросұлбалардың негізгі ерекшеліктері, классификациясы
   
2. 
   Орташа және үлкен цифрлік интегралдық микросұлбалар
   

1. 
   Интегралдық микросұлбалардың негізгі ерекшеліктері, классификациясы
   

Микросұлбалардың түрлері: шала өткізгіш, қабыршақты және (немесе үлдірлі) және гибридтік микросұлбалар. Интегралдық микросұлбалар элементтерінің санына қарай маңызды сипаттама: интеграция дәрежесі. Микросұлбалардың 1-ден 5–ке дейін интеграция дәрежелері бар. Осы сипаттамасына сәйкес олар ИС (интегралдық сұлба), СИС (орта ИС), БИС (үлкен ИС ), СБИС(аса үлкен ИС). Шала өткізгіш пен қабыршақты микросұлбалардың өзіндік кемшіліктері бар. Гибридтік микросұлбалар осы екі түрінің артықшылықтарын қосып, кемшіліктерін азайтады. Өңделетін сигналдың түріне қарай микросұлбалар цифрлік және аналогтік болып бөлінеді.

2. 
   Орташа және үлкен цифрлік интегралдық микросұлбалар
   

БИС-тердің жаңа класы –микропроцессорлық БИС-тер. Ал бір немесе бірнеше микропроцессоры бар, басқарушы программаларды және интерфейстік сұлбаларды сақтайтын жады бар құрылғыны Микроэвм деп атайды.

- Интегралдық микросұлбалардың құрылысына қарай қандай түрлері бар?

- Интегралдық шала өткізгіш микросұлбалардың құрылысы қандай?

- Интегралдық қабыршақты микросұлбалардың ерекшелігі қандай?

- Комбинациялық интегралдық микросұлбалардың ерекшелігі не?

- Микро ЭВМ дегеніміз қандай құрылғы? Құрылысы қандай?

1.Электрондық кілттер.Триггерлер.

2.Интегралдық микросұлбалардың негізгі логикалық элементтері.

Мақсаты: Импульстық техниканың технологиясымен таныстыру.

1.Электрондық кілттер.Триггерлер.

Импульстық сигналдарды қалыптастыру үшін электрондық аспап тек екі жұмыстық режимде жұмыс істей алуы керек: "ашық" не "жабық". Бұл режимдер - кілттік режим деп аталады. Ең көп қолданылатыны: транзис-торлық кілт. Оның екі режимі бар: "қиылу" режимі,"қанығу" режимі. Триггерлер деп екі орнықты күйі бар құрылғыны айтады. Триггерлердің түрлері: RS - триггерлер, Д- триггер, JK – триггер, Т- триггер.

Негізгі логикалық функцияларды орындайтын логикалық интегралдық сұлбалар – базалық логикалық элементтер деп аталады. Олар қолданыла-тын схемотехникалық элементердің түрлерімен, өндірістік технологиясы-мен, конструкциясымен, тұтыну қуатымен, кернеуімен және т.б көрсеткіш-термен ерекшелінеді. Басты топтары: РТЛ, ДТЛ, ЭСЛ, ТТЛ солардың ішін-де МДПТЛ, КМДПТЛ.

- Электрондық кілттер.

- Триггерлер туралы не білесің?

- Интегралдық микросұлбалардың негізгі логикалық элементтері.

- Санауыштар дегеніміз не?

Әдебиет: Силлабусты қара.
9-дәріс

Тақырыбы: Тербелмелі жүйелер.

Дәріс мазмұны:

1. 
   Тербелмелі контурлар.Еркін тербеліс.
   
2. 
   Тербелмелі контурдың сипаттамалары.
   

1. 
   Тербелмелі контурлар. Еркін тербеліс.
   

Нақты тербелмелі контурда реактив элементтермен бірге актив элемент-тер болады, сондықтан еркін тербелістер өшетін сипатта болады. Тербелістердің ұзаққа созылуын сипаттайтын параметр- контур сапалылы-ғы Q және контурдың характеристикалық кедергісі

Тербелістер өшпейтін болуы үшін энергия көзі жалғануы керек. Бұл ток көзінен электромагниттік энергия тербелмелі контурда L және C элементтеріндегі энергия қорларын толықтырып тұруы керек. Яғни актив элементі арқылы болатын энергия шығынының орнын толтыруы керек.

- Реактив элементтер деп конденсатор мен катушканы атайтыны неліктен?

- Актив элемент деп қандай элементті атайды?

- Контур сапалылығы деп қандай шаманы айтады?

- Тербелмелі контурлардың түрі қандай?

Әдебиет: Силлабусты қара.