5
1. АЛГОРИТМДЕУ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Алгоритм, программа ұғымдары
Алгоритм ҧғымы информатикада ақпарат сияқты іргелі ҧғымдардың
қатарына жатады
. Бҧл атаудың мағынасын тҥсіну ҥшін оған жан-жақты талдау
жасаған жӛн
.
Алгоритм атауы атақты араб математигі абу Жапар Мҧхаммед ибн Мҧса әл-
Хорезми (763-850 ж
.) есімінің латынша Algorіthmі (Алгоритми) болып жазы-
луынан шыққан
. Ол санаудың ондық жҥйесінде кӛпорынды сандармен ариф-
метикалық амалдардың орындалу ережесін ҧсынған
. Бҧл ережелер қосынды
мен кӛбейтіндіні табуға арналған амалдарды орындауға қажетті тізбектен
қҧрылған
. Сол ереже осы кҥнге дейін қолданылып келеді
.
Оған дейін де арифметикалық амалдарды орындаудың кӛптеген ережелері
болған
. Онда негізінен сандардың ерекшеліктеріне кӛп кӛңіл бӛлінген
. Ал әл-
Хорезми кӛп орынды сандардың бәріне ортақ және барлық сандарға жарамды
ереже ҧсынған
. Әл-Хорезмидің ҧсынған тәсілін жақтаушыларды алгоритм-
діктер деп, алгоритм ҧғымын
бірқатар қасиеттері бар ережелер жүйесі деп
атаған
.
Қазіргі кезде алгоритм ҧғымы тек математикалық есептерді шешу
әдістерімен ғана шектелмейді
. Оның мағынасы одан әлде қайда кең
. Әрбір
компьютер алдын ала берілген алгоритммен, яғни жоспармен жҧмыс істейді
.
Алгоритмді заңдылық, реттелген амалдар жиыны, кезекпен орындалатын
операциялар тізімі деп ҧғынған жӛн
. Бҧл ҧғым қазіргі кезде кеңінен
қолданылып жҥр
. Оның кӛптеген анықтамалары да бар
. Соның бірін келтіре
кетейік
.
Алгоритм –
берілген есептің шығару жолын реттелген амалдар тізбегі
түріне келтіру. Кез келген есепті қарапайым амалдарды тізбектей орындау
арқылы шығаруға болады
. Алгоритмді компьютерде орындау ҥшін оны
программа тҥрінде
жазып шығу керек.
Программа – алгоритмді машинаға түсінікті нұсқаулар тізімі ретінде
жазу. Программа машинаға тҥсінікті командалардан тҧрады
. Осы командалар
тізбегі орындалу барысында есептің нәтижесі шығады
. Әрбір компьютер алдын
ала жазылған программамен жҧмыс жасайды
. Программа дегеніміз – белгілі бір
нәтиже алу ҥшін орындалатын амалдардың айқындалған тізбегі
. Процессор
программаның қҧрамындағы командаларды кезекпен орындап отырады
.
Командалар тізбегін программа деп қарастыруға болады
. Команда бір ғана
қарапайым амалды орындау ҥшін берілген бҧйрық ретінде беріледі
.
Командалар: арифметикалық немесе логикалық амал; ақпаратты тасымалдау
командасы; берілген сандарды салыстыру командасы; нәтижені экранға, қағазға
басып шығару командасы; келесі командаларға кӛшу тәртібін орындау т
.с
.с
.
Компьютердің жҧмысы программалық принципке негізделген, яғни ол ӛзінің
жадында сақталатын командалар тізбегін автоматты тҥрде орындау арқылы
есеп шығарады
.
6
Кез келген компьютер жадында берілген мәліметтермен қоса оны қандай
жолмен, қандай нҧсқауларды орындағанда шығатынын кӛрсететін програм-
маны сақтайды
. Компьютер берілген тапсырманы орындауға дайын тҧрған
техникалық аспап болғандықтан, әрбір тапсырманы тҥсінікті тҥрде қысқаша
жаза білу қажет
. Тапсырма жоғарыда айтылған жекеленген командалардан
тҧрады
. Машинаға тҥсінікті тҥрде жазылған тапсырмаларды немесе командалар
жиынын да программа деп атауға болады
. Программа – арнайы мәтін арқылы
компьютерге тапсырманың ретті кезегін хабарлайтын ережелер мен нҧсқаулар
тізбегінен тҧрады
.
1.2 Алгоритмдердің орындалуы
Алгоритмді орындаушының рӛлін, негізінен, адам немесе автоматтанды-
рылған аспап, яғни компьютер, робот, т
.б
. қҧралдар
атқарады
.
Сонымен, алгоритмнің орындалу кезінде оны орындаушыға келесі жолы
қандай нҧсқау орындалатыны белгілі болуы қажет
. Ал орындаушының жҥзеге
асыра алатын командалар жиыны – компьютердің командалар жҥйесін
қҧрайды
.
Алгоритмді машинаға енгізу ҥшін оны белгілі бір заңдылықпен мәтін
тҥрінде жазып, компьютердің жадына енгізу қажет
. Ал алгоритм мен оның
орындалуын компьютерде жҥзеге асыру ҥшін қолданылатын бірыңғай және дәл
жазуға арналған ережелер жҥйесі
программа болып табылады
.
Алгоритм мен программаға байланысты компьютердің мынадай жҧмыс
ерекшеліктері болады:
1) есепті шығару жолы алгоритм тҥрінде ӛрнектелуі қажет;
2) алгоритм программаға
айналдырылуы тиіс;
3) программа
машина жадына енгізіліп, ретімен орындалуы керек
.
Кҥнделікті тҧрмыстан алып алгоритмге бір мысал келтіре кетейік
. Студент
болу ҥшін алгоритмнің мынадай қадамдарын орындау керек:
.
1
. орта
мектепті бітіріп, Бірыңғай ҧлттық тестен ӛту;
.
2
. керекті қҧжаттарды аттестаттың тҥпнҧсқасымен бірге белгілі бір жоғары оқу
орнына (университетке, институтқа) ӛткізу;
.
3
. конкурстан ӛту
.
Бҧл кӛрсетілген пункттердің орнын ауыстыруға болмайды
. Олар кӛрсетілген
ретпен кезектесіп орындалуы тиіс
. Сонда ғана керекті нәтижеге (студент болу)
қолымыз жетеді
.
Алгоритм – информатика мен есептеу техникасының іргелі ҧғымдарының
бірі
. Квадрат теңдеудің тҥбірін табу ережесі, ҥшбҧрыштың ауданын есептеу
жолдары алгоритмдердің мысалдары болып табылады
. Сонымен, алгоритм
есептерді шығару тәсілі, яғни белгілі бір нәтижеге жету ҥшін қолданылатын
амалдардың реттелген жиыны
.
Адам баласы кҥнделікті ӛмірде алгоритмдер теңізінің ішінде жҥзіп жҥр деу-
ге болады
. Әрбір адам кҥнделікті ӛмірде кӛптеген мәселерді шешу барысында
бірсыпыра ережелерді ӛзі ӛмірден алған тәжірибесі бойынша ойланбай-ақ
