Copy  (кӛшіру)  Ctrl+Іns    –    белгіленген  бӛлікті  буферге  кӛшіреді  (бҧрынғы  орнында сақталады).   Paste

 
189 
Copy  (кӛшіру)  Ctrl+Іns    –    белгіленген  бӛлікті  буферге  кӛшіреді  (бҧрынғы 
орнында сақталады).  
Paste  (кірістіру)  Shіft+Іns  –  курсор  орналасқан  жерге  буфердегі  ақпаратты 
кірістіріп қояды, яғни енгізеді.  
Clear (ӛшіру) Ctrl+Del – белгіленген бӛлікті ӛшіру.  
Copy Examples – мысалды  кӛшіру. 
Show Clіpboard (буферді ашу) – редактор терезесінен буферге алынған мәтінді 
сақтайтын терезені ашады.  
Search  менюінің ішкі командалары: 
 Fіnd (табу) – табуға қажетті сӛзді енгізу мҥмкіндігін    беретін сҧхбат терезені 
ашады.  
Replace  (орын  алмастыру)  Alt+S+R  –  іздейтін  мәтін  мен  оны  алмастыратын 
мәтінді енгізу мҥмкіндігін беретін сҧхбат терезені ашады.  
Search  Agaіn  (қайтадан  іздеу)  Ctrl+L  –  Fіnd  немесе  Replace  командаларының 
соңғы әрекетін қайталайды.  
Go to lіne number (нӛмір қатарына бару) – курсорды нӛмірі кӛрсетілген қатарға 
орналастырады.  
Previous error Alt+F7 – алдыңғы қате орнына бару. 
Next error Alt+F8 – келесі қате орнына бару. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
12.3-сурет. Edit менюінің ішкі командалары 
Run  менюінің ішкі командалары: 
Run (орындау) Ctrl+F9 – орнатылған параметрлерді қолдана отырып, редактор 
терезесіндегі екпінді программаны орындайды. 
Program  reset  Ctrl+F2  (сброс  программы)  –  жӛндеушінің  орындап  жатқан 
әрекетін  тоқтатып,  программаға  бӛлінген  орынды  босатып,  барлық  ашық 
файлдарды жабады.  
Go to cursor (курсорға ӛту)  F4 – екпінді терезедегі программаны курсор тҧрған 
орындағы қатарға дейін орындайды. 
Trace  іnto  (қосалқы  программаға  кіріп,  қадамдық  орындау)  F7  –  програм-
мадағы операторларды қадам бойынша кӛрсете отырып орындайды.   

 
190 
Step over (программаны қадам бойынша орындау) – программа  мәтінінің 
бір жолына сәйкес келетін кезекті операторды біртіндеп орындайды.  
Compіle менюінің ішкі командалары (12.4-сурет): 
Compіle  Alt+F9  –  екпінді  терезедегі  программаның  қатесін  тексереді. 
Снтаксистік қате жӛнінде хабарлама береді де, курсор қате жіберілген орынға 
орналасады.  Қате  жоқ  болса,  компилляцияның  сәтті  болғаны  жӛнінде 
хабарлама береді. 
Make  (программаны  жинақтау).  Егер  негізгі  программада  немесе  негізгі 
модульде  қолданылатын  жеке  модульдердің  мәтінінде  объектілік  файлды 
алғаннан  кейін  ӛзгеріс  болса,  соған  сәйкес  модульдер  қайта  тексеріледі,  одан 
кейін  негізгі  программа  немесе  негізгі  модульден  тҧратын  файл  қайта 
қҧрылады. 
Buіld all (Программа қҧру) – бҧл команда орындалғанда, негізгі программа 
және негізгі модульде қолданылатын барлық модульдер қайта компиляциядан 
ӛткізіледі. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 12.4-сурет. Compile менюінің ішкі командалары 
 
Debug (жӛндеу) менюі ішкі командалары: 
Inspect…  (Alt+F4)  –  Inspector  терезесін  ашады,  ол  объектілер  мәнін  талдауға 
кӛмектеседі. 
Evaluate/modify… (Ctrl+F4) ҥш ӛрісі бар терезе ашады: Expression, Result, New 
value — олар айнымалы мәндерін кӛріп, оларды ӛзгерту мҥмкіндігін береді. 
Call  stack  (Ctrl+F3)  –  программада  қолданылған  функциялар  тізбегін  –  стекті 
кӛрсететін қосалқы программа терезесін кӛрсетеді. 
Watches  8  суырылып  шығатын  менюді  ашып,  жаңа  ӛрнектер  енгізіп,  оның 
нәтижесін кӛрсете алады. 
Breakpoints...  –  тҥзету  режимінде  тоқтау  нҥктесімен  жҧмыс  істеу  мҥмкіндігін 
беретін терезе ашады.    
Project    командалары  қажет  болғанда,  жобалар  ашу, толықтыру  және  жабу 
ісін атқарады.  

 
191 
Жоба  —  бір-бірімен  байланысты  файлдар  жиыны,  бірнеше  объектілік 
файлдар бірден компиляциядан ӛткізіліп, атқарылатын бір программа жасайды. 
Жоба  кӛп  файлды  программалар  кезінде  керек.    Кейде  бір  файлмен  жҧмыс 
істегенде де қолданылады.  
Модульдіқ программалау барысында кӛпфайлдық компиляциялаусыз жҧмыс 
істеу  мҥмкін  емес.  Кӛлемі  ҥлкен  программалармен  жҧмыс  істеу  кезінде  ол 
программаның бӛліктерін бірнеше файлдарға сақтау анағҧрлым ыңғайлы. Әрбір 
файл  бҥтіндей  бір  немесе  бірнеше  функцияны  қосуға  тиіс.  Ол  файлдардың 
аттары арнайы файл-жобаға жазылады, IDE ол ақпараттан мәтіндік файлдардың 
қайсысын  орындалатын  файлға  (.ЕХЕ)  біріктіру  керек  екендігінен  хабардар 
болады. 
Файл-жобалармен  жҧмыс  істеуге  қажетті  бҧйрықтардың  барлығы  Project 
мәзіріне қосылған.  
Файл-жобаларды  ҧйымдастыру  ҥшін  ол  файл-жобаны  ашу  керек.  Ол  ҥшін 
Project\Open  Project…  командасы  орындалады  және  IDE  экранның  тӛменгі 
жағындағы  арнайы  Project  терезесін  іске  қосады.  Қажетті  файл-жобаны 
жҥктейтін  немесе  берілген  атпен  жаңа  файл-жоба  қҧратын  диалог  терезесі 
ашылады.  Жаңа  файл-жоба  қҧрылған  болса,  Project  терезесі  бастапқыда  бос 
болады. Жобаға файлдарды қосу немесе оларды жою Project\Add item… және 
Project\Delete  item  бҧйрықтарымен  орындалады.  Меңзер  (курсор)  Project 
терезесінде  орналасқан  жағдайда  осы  мақсатта  Ins  және  Del  батырмаларын 
басса  да  жеткілікті.  Файлдарды  жобаға  қосу  кезінде  қажетті  файлды  таңдауға 
мҥмкіндік  беретін  диалог  терезесі  ашылады.  Project  терезесі  жобаға  қосылған 
бір файлдан оларды редакциялау барысында келесісіне кӛшуді жеңілдетеді. Ол 
ҥшін  Project  терезесіндегі  қажетті  жолға  меңзерді  (курсорды)  апарып  ENTER 
пернесін  басса  жеткілікті.  Borland  C++  ортасында  жҧмыс  істеу  кезінде  прог-
рамма бір ғана файлдан тҧрғанның ӛзінде жобаны қолданған ыңғайлы. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
12.5-сурет. Option менюінің ішкі командалары