35
ларының бҥтін мән қабылдайтынын, float тҥйінді сӛзі p, s айнымалыла-
рының нақты мән қабылдайтынын сипаттап тҧр.
Келесі жол ҥшбҧрыш қабырғаларын енгізуді талап ететін сӛз тіркестерін
экранға шығарады, мҧндағы \n таңбалары сӛз тіркесі алдында және одан кейін
курсор бір жол тӛмен тҥсетінін кӛрсетеді. Scanf сӛзінен басталатын жол
a,b,c мәндерін пернелерден қабылдайды, сонан кейін жарты периметр
есептеледі, 2 санын 2.0 тҥрінде жазу бӛлу нәтижесінің нақты сан болатындығын
білдіреді, әйтпесе бӛлінді бҥтін сан тҥрінде болады. Одан кейін аудан мәні
анықталады да, соңғы нәтиже экранға шығарылады.
Бақылау сұрақтары
1. С тіліндегі программа қандай бӛліктерден тұрады?
2. Анықтаулар мен жариялаудың айырмасы қандай?
3. С тілінде атқарылатын программа жасау кезеңдері.
4. Препроцессор дегеніміз не?
5. Препроцессор директивасы деген не? Препроцессор директиваларына мысал-
дар келтіріңдер.
6. «Менің С++ тілінде жазған программам» деген мәтінді экранға шығаратын
программа жазыңдар.
2.2 С тілінің қарапайым элементтері
Кез келген табиғи тіл мәтіндерінде негізгі тӛрт элементті атауға болады:
символдар, сӛздер, қҧрама сӛздер және сӛйлемдер. Алгоритмдік тілдерде де
осындай элементтер бар, бірақ мҧнда сӛздер – лексем (қарапайым конструк-
циялар), қҧрама сӛздер – ӛрнек, сӛйлемдер – операторлар деп аталады. Лексем-
дер символдардан, ӛрнектер лексемдер мен символдардан, ал операторлар
ӛрнектер мен лексемдерден тҧрады (2.4-сурет)
2.4 сурет. Алгоритмдік тіл қҧрамы
Енді С тілінің элементтерін, оның қолданылатын символдары мен негізгі
тҥйінді сӛздерін толығырақ қарастырайық.
Пайдаланылатын символдар. С тілінің символдарын бес топқа бӛлуге
болады.
1. Тілдегі тҥйінді сӛздер (ключевое слово – keyword) мен идентифика-
торларды қҧрастыру ҥшін қолданылатын символдар (2.1-кесте).
Операторлар
Ӛрнектер
Лексемдер
Символдар
36
Бҧл топқа ағылшын әліпбиінің бас және кіші әріптері мен астын сызу сим-
волы кіреді. Басқа Паскаль, Бейсик тілдеріндегі тәрізді бір символды ӛрнектеу
ҥшін қолданылатын бас әріп пен кіші әріп бірдей болып саналмайды, мысалы, А
және а айнымалылары екеуі екі тҥрлі болып есептеледі.
С тілінің әріптері
2.1 кесте
Латын әліпбиінің бас
әріптері
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
Латын әліпбиінің кіші
әріптері
a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z
Астын сызу символы
_
Араб цифрлары
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
2. Қазақ (орыс) әліпбиінің бас және кіші әріптері (2.2-кесте) сӛз тіркестері
мен тҥсініктеме мәтін жазуда ғана пайдаланылады.
С тіліндегі тҥсініктемелер ҥшін қолданылатын ҧлттық әріптер 2.2 кесте
Қазақ әліпбиінің бас
әріптері
А Ә Б В Г Ғ Д Е Ж З И К Қ Л М Н Ң О Ӛ П Р С Т У Ҧ Ҥ Ф Х Ц
Ч Ш Щ Ъ Ы І Ь Э Ю Я
Қазақ әліпбиінің кіші
әріптері
а ә б в г ғ д е ж з и к қ л м н ң о ӛ п р с т у ҧ ҥ ф х ц
ч ш щ ъ ы і ь э ю я
Ескерту. Кӛптеген трансляторлар қазақ әріптерін қабылдамайды, оларды
латын (немесе орыс) әріптері арқылы жазу қолданылады.
3. Операциялар таңбалары, айыру белгілері, қатынас таңбалары және арнайы
символдар (2.3-кесте).
4. Басқару және айыру символдары. Бҧл топқа: босорын, табуляция сим-
волы, жаңа жолға кӛшу, жаңа бетке кӛшу таңбалары жатады. Бҧлар тҧтынушы
анықтаған объектілерді – константалар мен идентификаторларды бір-бірінен
айыру ҥшін қолданылады.
Басқару және айыру символдары
2.3-кесте
Символ
Атауы
Символ
Атауы
,
ҥтір
}
оң жақтағы жҥйелі жақша
.
нҥкте
{
сол жақтағы жҥйелі жақша
;
нҥктелі ҥтір
<
кіші белгісі
:
қос нҥкте
>
ҥлкен белгісі
?
сҧрақ белгісі
<=
кіші немесе тең белгісі
'
апостроф
>=
ҥлкен немесе тең белгісі
!
леп белгісі
[
сол жақтағы тік жақша
|
тік сызықша
]
оң жақтағы тік жақша
/
қиғаш сызық
#
нӛмір белгісі
\
кері қиғаш сызық
%
қалдық табу (пайыз) белгісі
~
тильда
&
амперсанд белгісі
*
жҧлдызша
―
қостырнақша
+
плюс
=
меншіктеу белгісі
–
минус
= =
тең (қатынас таңбасы)
^
логикалық ―емес‖ таңбасы
!=
тең емес (қатынас таңбасы)
)
оң жақтағы жай жақша
&&
конъюнкция (ЖӘНЕ)
(
сол жақтағы жай жақша
||
дизъюнкция (НЕМЕСЕ)
37
5. Кӛрсетілгендерден басқа С тілінде басқару тізбектері деп аталатын
мәліметтер енгізу мен шығаруда қолданылатын арнайы символдар тіркесі бар.
Басқару тізбектері кері бӛлу сызықшасы белгісінен (\) басталатын латын
әріптері мен цифрлар тізбегінен тҧрады (2.4 кесте).
Басқару тізбектері
2.4-кесте
Басқару тізбектері Атаулары
Он алтылық кодтары
\a
Қоңырау
007
\b
Бір орынға кері қайтару
008
\t
Горизонталь табуляция
009
\n
Жаңа жолға кӛшу
00A
\v
Вертикаль табуляция
00B
\r
Сырғыманы (каретканы) қайтару
00C
\f
Форматты жылжыту
00D
\"
Қостырнақша
022
\'
Апостроф
027
\0
Нӛл-символ
000
\\
Кері қиғаш сызық
05C
\ddd
Сегіздік жҥйедегі кодтар жиыны
\xddd
Он алтылық жҥйедегі кодтар жиыны
Кестеде кӛрсетілген \ddd и \xddd (мҧндағы d цифр тҧрғанын кӛрсетеді) тҥрін-
дегі тізбектер компьютердегі кодтар жиыны арқылы ӛрнектелетін символды
сәйкесінше сегіздік және он алтылық цифрлар тізбегімен бейнелей алады.
Мысалы, каретканы қайтару символы бірнеше тәсілмен ӛрнектеле алады:
\r – жалпы басқару тізбегі,
\015 – сегіздік сандардан тҧратын басқару тізбегі,
\x00D – он алтылық сандардан тҧратын басқару тізбегі.
Мысалы, жеке мынадай \n (жаңа жолға кӛшу) басқару тізбегін \010 немесе
\xA тҥрінде де жазуға болады.
Тілдің қарапайым объектілеріне сан, идентификатор, константа, айны-
малы және функция, ӛрнек ҧғымдары кіреді.
Программадағы негізгі амалдардың орындалуына керекті мәліметтердің
сандық, логикалық немесе символдық (литерлік) мәндері болады. Олармен
жҧмыс істеу қолайлы болуы ҥшін алгебра курсындағы белгілеулерге ҧқсас
шартты атаулар пайдаланылады. Бҧл атаулар әртҥрлі мәндерді (сандық мән,
символдық мән, т.с.с.) қабылдауы мҥмкін, сондықтан оның типі деген ҧғым
енгізіледі.
Сандар. Сандар мен айнымалылар бҥтін және нақты болып екіге бӛлінеді.
Бүтін сандар: +4, -100, 15743, 0 т.с.с. Қазіргі дербес компьютерлер ҥшін
қолданылатын бҥтін сандар (ағылшынша ІNTEGER) -32768 бен +32767
аралығында ғана жазылады, бҧдан ҥлкен сандар нақты сандарға
айналдырылады.
Нақты сандар кәдімгі табиғи аралас сандар тәрізді санның бҥтіні мен
бӛлшегін нҥкте арқылы бӛлген кҥйде жазылады. Мысалы: 2.65, 0.5, -0.862, -6.0.
Достарыңызбен бөлісу: |
