Практикалық сабақ №6

жүктеу 19,8 Kb.

бет	2/3
Дата	02.08.2022
өлшемі	19,8 Kb.
	#39092
түрі	Сабақ

1 2 3

Практикалық сабақққққққққққққққққdocx

Гумус (қарашірік) шіруі заттары топырақтың типіне қарай әр түрлі мөлшерде кездеседі.
Шымдыкүлгін топырақтың гектарында шамамен 70—90 тоннадай, ал қара топырақта ол 90-нан 300 тоннаға дейін барады. Егер гумуста орта есеппен 5%-тей азот бар десек, шымдыкүлгін топырақта — 15 тоннаға дейін жетеді. Топырақ гумусының құрамы түрліше. Олардың құрамындағы әр түрлі зяттар микроорганизмдердің әсерінен түрліше жылдамдықпен ыдырайтыны тәжірибеде анықталған. Гумус өте баяу ыдырай-ды. Түрлі зерттеулер, қалыпты климат жағдайында бір жылда топырак гумусының жалпы қорының 1-ден 3%-,ке дейінгі мөлшері-ыің ыдырайтынын көрсетті. Агрономиялық ғылымның негізін қалаушы В. В. Докучаев тапырақтың гумусқа баюы ондағы өсімдіктерге байланысты екенін көрсеткен. Гумус топырақта өзгеріске ұшырап, нәтижесінде одан бірнеше қышқылдар (ульмин, гумин, крен қышқылдары) түзіледі. Бүлардың әр қайсысының түзілуі микроорганизмдердің белгілі бір тобының тіршілік әрекетіне байланысты. Топырақ қүрамын жасау-да бүл ‘қышқылдардың зор маңызы бар. Гумус көбінесе шөп басқан жерлерде, микробтардың тіршілік әрекетінің нәтижесінде пайда болады. Зерттеулерге қарағанда, бүл процеске көбінесе бактериялар катысады. Топырақка ауа көп енгенде гумус жақсы ыдырайды. Бүл процес-ке негізінен актиномицеттер қатысады. Топырақтың органикалық бөлігі өте күрделі қосылыстардан тұрады. Олардың көпшілігі гумин заттарына жатады. Ал гумин қышқылдарынан басқа онда езіндік қасиеттері бар түрлі қосылыс-тар да кездеседі. Бүған ферменттер, витаминдер, ауксиндер және кейбір амин қышқылдары жатады. Осылардың барлығын қосып, топыраіқтың биотикальщ заттары деп атайды. Биотикалық заттар микроорганизмдердің тіршілік әрекетінен түзіледІ. Сонымен катар кейбір өсімдіктердің тамырлары да топы-раққа осындай заттарды бөліп шығарады. Биотикалық заттардың едәуірі жануарлардың өлекселерінен де бөлінеді.
2. Гумустың құрамы оның негізгі компоненттерін құрайтын топтар мен фракциялардың салыстырмалы арақатынасымен сипатталады. Гумустың сапалық құрамын талдауда бөлінетін заттардың маңызды топтары гумин қышқылдары, фульво қышқылдары және гумин қышқылдары болып табылады. Гумустың топтық құрамы топырақтың биохимиялық белсенділігінің функциясы болып табылады және әртүрлі типтегі топырақтағы гумификация процесінің ерекшеліктерін көрсетеді. Гумин қышқылы топтарының және фульво қышқылының топтарының мөлшеріне байланысты гумустың топырағының типі белгіленеді: гуминдік; фульват гуматы ,гумат фульваты Фракциялық құрам топырақтың гумустың белгілі бір топтарына кіретін заттардың олардың топырақтың минералды компоненттерімен байланысу формасына сәйкес таралуын сипаттайды. Гумин қышқылдары тобында келесі фракциялар ажыратылады:
фракциясы - Gk, еркін және R2O3 мобильді байланысқан;
фракция 2 - кальциймен байланысты Hc;

фракциясы - G20 кристалданған және сазды минералдармен байланысты.

Фульво қышқылдары топырақта келесі фракциялармен ұсынылған: фракция 1а - Fc, бос және жылжымалы R203 байланысқан. Бұл фульво қышқылының «агрессивті» фракциясы деп аталады;
1 фракциясы - топырақта гумин қышқылының 1 фракциясымен байланысқан Fc;
2 фракция - топырақта гумин қышқылдарының 2 фракциясымен байланысқан Fc;
3 фракция - топырақта гумин қышқылдарының 3 фракциясымен байланысқан Fc.
Гумустың пайда болуына ең қолайлы жағдайлар - қара топырақты аймақта. Черноземдерге қарашірінді қабатының қалыңдығы және гумустың жоғары мөлшері тән, оларда гумин қышқылдары күрт үстемдік етеді, оларды негізінен кальций гуматтары құрайды Чернозем аймағының солтүстігі мен оңтүстігінде гумустың пайда болу шарттары нашарлайды. Оңтүстікке қарай жылжу кезінде климаттың құрғақшылығы жоғарылайды, өсімдік топтарының сапалық құрамы өзгереді және тез еритін тұздардың қатысуы топырақ түзу процесінде белсендірек болады. Нәтижесінде гумус қабатының қалыңдығы, жалпы гумустың мөлшері және оның құрамындағы гумин қышқылдарының мөлшері топырақта азаяды, дегенмен олардың арасында кальций гуматтары әлі де басым (каштан топырағы). Гумустың айтарлықтай фульваттануы алмасатын натрийдің көп мөлшері, ортаның сілтілі реакциясы және тез еритін тұздардың көптігі нәтижесінде сортаңдарда байқалады.
3. Гумус пен азотты анықтауға арналған топырақ үлгісінен, топырақ сынаған аналитикалық немесе торзионды таразылар мен өлшеп алады. Оның мөлшері талдауға алынатын топырақтағы гумустың мөлшеріне байланысты: гумус неғұрлым көп болса, салмақ соғұрлым аз болуы керек және керісінше
2. Топырақ өлшемін шашпай сиымдылығы 100 мл колбаға қосалады. 3. Колбаға бюреткадан нақ 10мл 0,4н күкірт қышқылылда ерітілген екі хром қышқылды калий ерітіндісін құяды, колбаны ақырын айналмалы қозғалыспен шайқайды. 21 4. Колбаның аузын кішкене воронкамен жабады, ол тоңазытқыш міндетін атқарады, одан кейін колбаны электро, газ (асбест торы бао) плиткада ақырын қыздырады. Ерітінді қызған сайын одан СО2 газы бөлініп шығады, қайнауға таяған кезде газ көбікшелері ұлғаяды (ол 3-5 минуттан кейін байқалады). Бастап кайнау мерзімін белгілеп, баяу қайнауды 5 минут бойы жалғастырады. Колбаны үнемі бақылап, оның қатты қайнауына жол бермеу керек. Қатты және ұзақ уақыт қайнағанда күкірт кышқылының концентрациясы көбейіп хром қышқылы ыдырайды, ол талдаудың мағлұматын кері әсерін тигізеді. 5. Қайнатудан кейін колбаны плиткадан алып, бөлме температурасына дейін суытады. Воронканың ішкі және сыртқы беттерін сумен шайып, оны колбадағы ерітінді ұстіне құяды. 6. Колбадағы ерітіндінің үстіне 25-50 мл-ге дейін дистилденген су құйып, 6-8 тамшы фенилантранил қышқылын тамызып, оны жақсылап араластырып, 0,2 н Мор тұзы ерітіндісімен ерітіндінің түсі қоңырдан ашық жасыл түске ауысқанша титрлейді. Титрлеудің бас кезінде ерітінді күңгірткызғылт-күлгін (қоңыр) түске боялады, титрлеудің аяғына таман қоюкөк, ал ең соңында сұрғылтау ашық жасыл түске боялады. Мор тұзының мөлшері аздап артық болған ерітінді ашық-жасыл түске боялады. Қоныр түстің көк түске ауысқанша мор тұзын аз порциямен, ал одан кейін, яғни көк түстен жасыл түске ауысқанға дейін тамшылатып құяды, әрқашанда ерітіндіні араластырып отыру керек.. 7. Дифенил аминді индикатор ретіңде қолданады, фосфор қышқылы темір тотығы ионының әсерін жайып көк түстің жасыл түске өтуіне көмектеседі. Титрлеу біткеннен кейін, Мора тұзының артық қалған деңгейін хромды- қышқылды калийді титрлеуге кеткен мөлшерін мен белгілеп өлшейді. Күкірт қышкылындағы хромды қышқылды калий топырақ ұнағы гумуспен әрекеттесіп оны СО2 тотықтырады. 2К2Сr2О7+8Н2SО4+ЗС(гумус)=7Сг2(8О4)3+2К2SО4+8Н2О+ЗСО2 Мор тұзымен титрлегенде артық хромды қышқылды калий (гумусты тотықтыруға әрекеттеспеген) мен мынындай реакция жүреді. 6ҒеSО4(NН4)2SО4+К2Сг2O7+7НгSО4= Сг2(804)5+6(NНІ)2SО4+К2SО4+7Н2О 8. 10 мг күкірт қышқылды ерітіндідегі хромды қышқылды калийге канша Мор тұзы кетtтіндігін анықnайды (бос анықnау).Ол үшін 10 мл хромды қышқылды калий ерітіндісін таза колбаға құйып, үстіне 25- 50мл дистедденген су қосып, 6-8 тамшы фениантранил кышқылын тамызып колбаны шайқап, Мор тұзымен титрлейді. Сөйтіп, 10 мл хром қышқылын титрлеуге кеткен Мор түзының көлемін табады (А). 22 С а б Км К н о Х ( ) 0,0010362 100 2 Гумустың топырақтағы мөлшерін (%) төмендегі формуламен табады; Х-гумустын мөлшері (% кұрғақ топыракта) А-таза (бос анықтау) анықтауға кеткен Мор тұзының көлемі,мл. Б-Реакцияға қатыспай калған хромқышқылды калий тұзын титрлеуге кеткен Мор тұзының көлемі, мл; Км — Мор тұзының титріне,түзету коэффициенті; 0,0010362-гумусқа есептеу коэффициенті, ол 1 мл 0,2л-ды Мор тұзы 0,0010362 г гумусқа тең; Кн2о —топырактың гигроскопиялық коэффициенті; 100 — шықкан қорытыңдыны пайызға айландыру; С — талдауға алынған топырақ салмағы (гр). Мысалы: А-22,5мл, Б-13,2мл, Км-1,06; Кн2о-1,04 С=0,2г, сонда формулаға салсақ гумустық мөлшерін табамыз.
4.

жүктеу 19,8 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3