Дәріс 13, 14 Теміржол транспортының даму тарихы

Дәріс 13, 14 Теміржол транспортының даму тарихы

1788 ж. инженер А.С.Ярцев Петрозаводсктегі Александровск пушка заводында Ресейдегі алғашқы шойын рельсті теміржолды салды. Жол жеке бөліктерге бөлінді. Жүктерді транспорттау орташа дөңгелектері бар вагондармен жүзеге асты, олар адам күшімен қозғалтылды.

1806-1809 ж.ж. Колывано-Вознесенс заводтарында тау инженері П.К.Фроловтың жетекшілігімен кендерді тасымалдау үшін 1867 м. Ұзындықтағы шойын рельсті аттық теміржол салынды. Бұл жолда көпір, жол құбыры, выемка, айналу бұрылысы, бункерлік жүктеу жүйесі сияты күрделі құрылыстар жүргізілді.

18 ғ шахталар мен заводтарда көптеген рельс жолдары болды, бірақ олардың өткізгіштік қабілеті аз болды, себебі негізгі қозғалыс күші жануарлар болды. Кейінірек паровоздардың алғаш жобалары мен үлгілері шықты. Дж.Стефенстің «Ракета» моделі эффективті машина болды.

Алғашқы коммерциялық теміржол (26 км) 30.10.1837 ж. Петербург пен Царское Село аралығында ашылды. Оның құрылысы 1836 ж. көктемде басталды, 1836 жылдың қыркүйегінде сынақтан өтті. Поездар паровоз көмегімен қозғалды.

Урал механигі Черепанов 1833 ж. Нижнее-Тагилдегі Демидов заводында шойын рельстерімен 200 пуд (3,3 т) 13-16 км/сағ. жылдамдықтағы паровоз құрастырды. 1835 ж. Черепановтың ұлымен құрылған екінші паровоз 16 т жүк тасыды .

Помещиктер теміржол жобаларына қарсы болды. Мәскеу мен Петербург арасындағы теміржол құрылысы 1843 жылы басталып, 1851 ж аяқталды. Жол жоғарғы техникалық параметрлерімен ерекшеленді: көпірлер, станциялар, бекеттер, деполар, ол үшін отандық паровоздар мен вагондар дайындалды.

Кейінірек бүкіл дүние жүзінде теміржол желісі қарқынды өсе бастады. 1900 жылға қарай теміржолдар барлық индустриалды және әкімшілік орталықтарды өзара байланыстырды, бірақ олар ұзаққа созылмады.

Темір жол транспортының даму тарихы

Ғасырдан астам тарихы бар қазақ темір жолында өшпес із қалдырған асыл азаматтар елімізде көптеп саналады.

Олар сол кездегі қажырлы еңбегімен өзіндік қол таңбасын темір жол саласында қалдырып қана қоймай істеген еңбектері қазіргі таңда өз жалғасын табуда.

Осындай асылдардың қатарына Джакенов Қуаныш Абылқасымұлы ағамызды да қосуға болады.

Бүгінгі таңда нарық заманына бейімделіп, құрылғанына 10 жылға таяу болған «қазкөлікқызмет» Ақ-ның ірі салмақты контейнерлер жүйесінің қалауына алғашқылардың бірі болып өз үлесін қосты.

1990 жылы «қазкөлікқызмет» Ақ-ның ірге тасы қаланғанда Қуаныш ағамызды маман, ардагер темір жолшы ретінде өзімізге шақырып, ақыл кеңесін алуға тура келді.

Қазақ темір жолының сол уақытта барлық станцияларды атап айтқанда, Алматы, Жамбыл, Шу, Ақтөбе, Көкшетау, Өскемен, Ақмола жүк қабылдап жөнелту аландарының іске қосылуында еңбегі зор.

Джекенов Қуаныш Абылқасымұлы 1928 жылы Жамбыл облысы Қордай ауданындағы Ақтекер аулында темір жолшылар әулетінде дүниеге келген. 1936 Отар станциясындағы №29 темір жол мектебіне барып, 7 сыныптық білім алып, темір жолда еңбек жолын бастаған.

Темір жол саласындағы елу жылға таяу еңбек жолында сан қилы мамандықты игеріп, басшылық қызметтерде болды. Еңбек жолында поезд диспетчері, маневр диспетчері, станция қызметшісі Алматы бөлімшесінің жүк бөлігінің бастығы, станция қызметшісі, қозғалыс бөлімінің бастығы, қазақ темір жолының, жүк және коммерция қызметінің бірінші орынбасары, 1972 жылы СССР жол қатынас министрлігінің бұйрығымен Қазақстан Орталық комитетінің келісімімен жаңадан құрылған қазақ темір жолының «Дортрансконтейнер» ұйымына басшылыққа тағайындалады. Осы себепті Қуаныш ағамызды контейнерлік жүк тасымалдаудың негізін қалаушыларының алғашқы көш бастаушысы десе артық болмас еді.

1975-1976 жылдары Қарағанды Жамбыл бөлімшелерінің бастығының орынбасары қызметің атқарады.

1977 жылдан 1989 жылға дейін Батыс Қазақстан темір жолының жүк және коммерциялық контейнерлік тасымалдау қызметін, құрметті демалысқа шыққанша атқарады. Темір жолдағы ұзақ та жемісті еңбегі үшін бірнеше мемлекеттік өнерлермен марапатталды. Атап айтқанда «сталиндік үндеудің үздігі (1953 жыл Сәуір), екі рет құрмет құрмет белгісі орденімен (1966 ж, 1974 ж) Ерен еңбегі үшін ( 1970), Еңбек ардагері, құрметті темір жолшы (1978 ж), халықтар достығы орденімен (1986), қазақ темір жолына 100 ж (2004) медальімен марапатталуы Қуаныш ағайдың. темір жолдағы қажырлы еңбегінің жемісі.

Осымен бірге Қуаныш ағайдың республикалық дәрежедегі зейнеткер, Жезқазған облыстық советінің депутаты болуы (1975) айқын еңбегінің жемісі десе болады.

Осыдан 20-25 жыл бұрын контейнерлік жүк тасымалдауда жаңа бетбұрыс жасау үшін станциялардың техникалық мүмкіншіліктерін арттыру қажет еді. Осы қызметтің ортасында жүрген Қуаныш ағамыз сол кездің өзінде көрегендік танытып, қазақ темір жолының маңызды станцияларының дамуына үлес қоса білді.

Осы еңбегімен ол темір жол тарихына өшпес із қалдырды десе болады.

Темір жол саласында 40 жылдан аса контейнерлік жүк және комерциялық қызметінде ұзақ еңбек еткен, бүгінгі дербес зейнеткер Хлебунова Зинайда Михаиловна былай деп емке алады. 1972 жылы жолдық «Дортрансконтейнер» ұйымы құрылып, баршылығына Джекенов Қуаныш Абдықасымұлы тағайындалады. Ұйымның негізгі міндеті контейнерлік жүк тасымалдаудың маңызын контейнерлердің санымен, сапасын жетілдіру жүк алаңдарын техникалық соңғы үлгісімен жабдықтау еді. 1974 ж Алматы І станциясында алғашқылардың бірі болып ССР одағының қатынас жол көлемінде қалалық жүк станциясы ашылып, жүк қабылдап - жөнелтудің барлық түрлері енгізілді. Жүк көлемі 3 есе ұлғайды. Алматы І станциясының өзінде 21 жол іске қосылып, және бұрмалардың бір орталықтан басқару жүйесі іске қосылды. Өндірістік – транспорттық темір ұйымы ашылды.
Дәріс 15, 16 Су транспортының пайда болуы және дамуы

Ресейдегі мемлекеттік флотының басталуына 1694ж Архангельсктегі Петр 1 кезіндегі желкен негіз болды. 1701 ж. Мәскеуде Петр1 в Москве Петром 1.«Математикалық және навигациялық ғылымдардың алғаш мектебінің» негізі салынды. 18 ғасырдан бастап су құрылысы қарқынды дами бастады. Орыс желкенді флоты тек ішкі мақсаттарда ғана емес, сонымен қатар мұхит кеңістігіне шықты. 18 ғ 1-жартысында В. Беринг басқаруымен екі Камчатка экспедициясы жүргізілді. 18ғ екінші жартысында В.Я.Чичагов екі экспедициясын жүзеге асырды. Басқа да саяхаттар болды.

19ғ 1-жартысында зерттеушілер 39 дүниежүзілік саяхат жпсады және олардың бірі И. Ф. Крузернштерн басқаруымен «Надежда» және «Нева» шлюпкалары болды. Кейінірек екі дүниежүзілік саяхатты М.В. Головнин /1807-1813 жж және 1817-1819 жж/ жасады. Соңғы Жердің алтыншы континенті Антарктида 1820ж Ф.Ф.Белингаузен және М.П.Лазарев теңіз жүзушілерімен ашылды.

Теңіз асуда жолдарының салынуына порттардың салынуы әсер етті. Олардың ең ескісі 16ғ салынған Архангельск порты болып саналады. Кейәнәрек Балтика, Азов және Қара теңіздерде порттар пайда болды.

Бірінші пароход (Елизавета) Петербургтегі Берта(Адмиралтейский) заводында жасалынды. Оның қуаттылығы 4 л.с.болды және 3.11.1815 ж. Петербург-Кронштадт бағыты бойынша жолаушылар тасымалдай бастады. Ол 8,75 км/сағ жылдамдықты құрады.

Шетелдегі алғашқы пароход 1816ж теңізге шықты, ал 1819ж «Саванна» пароходы Америка-Европа бағытымен Атлант мұхитын кесіп өтті, оған 29,5 тәулік жұмсады.20 жылдан кейін Атлантика бойынша хабарлама ашылды.

Ертедегі тарихи дәуірлерде сумен серуендеуді іске асырған. Ол Қайырлардың білімінде өзен сарқырамаларында рульмен басқаруды мұқтаж етпейді. Ол үшін онда капитан, штурман экипаж болды.