ПоәК 042-14-1-05. 01. 20. 05/01-2010 №1 басылым «30» қыркүйек 2010 ж

Олардың мәндері 1-ші кестеде келтірілген.

Материал	Температура С	Қара жолақ сызығының спектрлік дәреже-сі λ=650м	Қара жолақ сызығының интегралдық дәрежесі.
Көміртекті сұйық болат	1450-1550	0,30-0,40	0,38
Қышқылданбаған
Сұйық қышқылданған хромникельдік, хромдық болат	1500-1600	0,70-0,80	0,70-0,80
Қышқылданбаған сұйық шойын	>1375	0,40-0,45	0,28
Қышқылданған сұйық шойын	>1380	0,87-0,95	0,87-0,95
Пештен шыққанда н/е ковшке құйылғандағы шойын мен болаттың ағымы	>1400	0,50-0,55	0,60
Қышқылданбаған балқытылған мыс	1075-1275	0,10-0,15	0,65-0,80
Отқа төзімді басқа материалдар	1000	0,83-0,87	0,83-0,87

Бақылау сұрақтары:

2. Оптикалық пирометрдің жұмыс істеу принципі және құрылымын көрсетіңдер?

3. Дененің жарық температурасы деп нені айтады? Оны өлшеу үшін қолданылатын пирометрдің қандай түрлерін білесіңдер?

4. Оптикалық және фотоэлектрикалық құрылғыларының шекті өлшеу температурасын атаңыздар?

5. Радиациялық температура дегеніміз не? РАПИР құрылғысының құрлымын түсіндіріңдер?

6. Дене түсінің температурасы дегеніміз не Түс пирометрінің құрлымын түсіндіріңіздер?

1. Фарзане Н.Г Технологиялық аспаптар мен өлешулер:Кітап жоғары оқу орны үшін /Л. В. Ильясов, А. Ю. Азим-заде.Москва:Высшая школа,1989-456б.

2. Котов К. И. Автоматтық технологиялық процесс және бақылау,өлшеу құралы. Шағынпроцессорлық және есептеуіш техника/М.А. Шершевер.-М.:Металлургия,1989.-496б.

3. Гольцман В.А Автоматтық жылулық процесі және бақылау аспаптары. –М: Высшая школа,1980.-240б.

4. Топерверх Н.И Жылу техникасы мен реттеу аспабы/М.Я Шерман. -М.:Металлургия,1976.-510б.
СӨЖ бақылау тапсырмалары:

Реферат: Оптикалық пирометрдің әсер принципі, құрылымы, қолдану аймағы.

Реферат: Фотоэлектірлік пирометр, жұмыс жасау принціпі, құрылғысы және пайдалану облысы.

Реферат:ЦЭП және РАПИРА жұмыс жасау принціпі, құрылғысы және пайдалану облысы.

Тақырып 6. Қысым және зарядты өлшеуге арналған құрал.(4 сағат).

Дәрiс жоспары.

1. 
   Басты мағұлматпен классификация.
   
2. 
   Сұйытқыш құралдар.
   
3. 
   Ергіш және сақиналы құралдар.
   
4. 
   Арнайы қарастырылған құралдар.
   

Сұйықтын қысымы, газдың және будың қысымы ең керекті параметрлер болып табылады, көптеген технологиялық процестерге жол мінездемелейді. Қысым күшпен мінезделеді, тепе-тең беттің үстінен орналасқан.

Абсолюттік Р_абс және артық Р_арт қысым айырады. Абсолюттік қысым жағдай параметрі болып табылады және абсолюттік нөлден алынып тасталынады, яғни қысымның мүлдем жоқ кезінде.

Артық қысым абсолюттік қысымның арасындағы айырмашылығы болып табылады, қоршаған ортаның үлкен абсолюттік қысымы және қоршаған ортаның абсолюттік қысымы.

Абсолюттік қысым қоршаған ортаның Р_атм атмосфералық қысым болып табылады, сондықтан
Р_арт = Р_абс- Р_атм
Қоршаған ортаның абсолюттік қысымның арасындағы айырмашылығы және тұйық көлемде зарядталған деп аталатын кішігірім абсолюттік қысым, немесе вакуум деп Р_вак:
Р_вак= Р_атм- Р_абс

Кесте 2. Қысымның бірлік өлшемі.

Қысымды өлшеуге арналған құрал және зарятталу негізінде жұмыс жасау принціпінде классифицирланады және өлшемнің өлшенуі арқылы.

Жұмыс жасау құралы негізінде қысым өлшеу арқылы, зарятталады және қысымның төмендеуі келесі негізгі группаларға бөлінеді.

1.Сұйытқыш.

2.Ауырпорштық.

3.Деформациялдық құралдар.

4.Электірлік құралдар.

5.Құралдар, қысымның өлшемін негізінде арнайы қолданылатын (жылулы, электрозарядты, қоюлы және басқалар)

Өлшемді өлшеу құралы негізінен бөлінеді.

А)Абсолюттік және артық өлшемнің монометр құралына арналған және де қысымның айырмашылығы.

Б) Вакууметр- құралы зарядты (вакуум) өлшеу үшін.

В) Мановакууметр- құралы артық қысым өлшеу үшін, және де вакуумда.

Г)Қысымөлшегіш(микроманометр) –құралы қысымның кіші өлшемі үшін (40кПа-ға дейін)

Д) Тартукүшінөлшегіш (микромонометр) – құралызарядтың кіші өлшемі үшін (40кПа-ға дейін)

Е)Тартуқысымын өлшегіш (микромонометр)-құралы қысымның және зарядтың кіші өлшемі үшін. (20кПа-ға дейін)

Ж) Дифференциалды монометр- құралы, қысымның төмендеуінің өлшемі үшін арналған (екі қысымның айырмашылығы)

З) Барометр –құралы, атмосфералық қысымның өлшеуі үшін.
Сұйытқыш құралы өзінің қарапайым құрылғысымен ерекшелінеді, пайдалану және жоғарғы дәлділік және зерттқаналық ретінде қолданылады, техникалық және тексерілген жұмысшы зат ретінде әртүрлі жасырын сұйықтар қолданылады: сынап, су, спірт, трансформаторлы май және де т.б.

Екіқұбырлы құрал. Екіқұбырлы (U-тәрізді) монометр және мановакууметр кең таралым алды және шыны трубкадан құралған,плата шегінде орналастырылған (сызбада)

Олардың іс-әрекеті ыдыстың ақппаратты заңына негізделген. Трубканың бір колені көлеммен қосылған, сондағы артық қысымның өлшенуі Р₂, егер Р, тең Р_атм –ға. Жүйенің тепе-теңдігі мына моментте басталады, егер гидростатикалық қысым сұйық бағаналы қысымды теңестіреді Р_абс . Осы бойынша былай жазуға болады:

Р_атм –атмосфералық қысым, Па;

Ғ-трубканың алаңы, м²

Һ- деңгейдің айырмашылығы (бағана биіктігі), м;

ρ-сұйықтын тығыздығы,кг/м³

g- еркін құлаудың лездігі, м/с²

теңдіктен кейін Р_абс= Р_атм- hgρ, н/с
Р_арт = Р_абс- Р_атм =hgρ,
Деңгейдің айырмашылығы шектің оң жақ және сол жақ коленнің шешімі сияқты анықталады.

Өлшеу кезінде қысымның айырмашылығын сұйық дифференциялын екіқұбырлы мономермен үлкендеу (оң) қысым трубканың бір коленіне құлайды, кішірек (теріс) –екіншісіне. Сұйықтың деңгей айырмашылығы оң болған кезде және теріс болған кезде колен пропорционал болады, өлшенген қысымның төмендеуіне:

Артық қысымның іс-әрекеті үшін ыдыста сұйықтын деңгейі төмендейді, а трубкада жоғарлайды.Ол жағдай үшін:

Трубканың иілгіштігінен , сұйықтын биіктік бағанасы, қысымның бірқалыпты өлшенді,

Ыдыс, қысым көп түсетін, оң деп аталатын ыдыс қысым аз түсетін- теріс. Оң жаққа әкелгенде ыдыс қысымы Р₁>Р₂, онда деңгей төмендейді, ал терісте үлкейеді.

Тепе-теңдік жүйе шарттары:
∆P=P₁-Р₂ =h*(ρ-ρ₁)*g,
мұндағы , d және D-оң және теріс ыдыстың диаметрі,м;

Һ₂-Қалқыманың ауысуы,м;

Т₁=0,8-3 с;

Т₂=0,2-1 с;

Сақиналы дифманометр. Қысымның төмендеуін өлшеу үшін арналған, және үлкен емес қысым және заряд алынуды. Бұл құралдардың жұмыс істеу негізі «сақиналы таразылар» (сызба).
M_в=∆P*R*F
мұндағы, ∆P- қысым әртүрлілігі, Па;

R-сақиналы орташа радиусы,М;

F-қарама-қарсы сақина қиылысудың ауданы, м².

Кері әсер ететін жүгінің моментін φ бұрышына сақинаны бұрған кезде.

a-G ауырлығының центрлігінің арақашықтығы, сақинаның көмекші нүктесінен,м.

Тепе-теңдік қалпында:
M_в=M_Г, және яғни,
∆P*R*F=mga*sinφ, және sinφ=(∆P*R*F) mga.
Алынған функция, сақиналы дифманометрдің мынадай түрі бар:
W_(p)=k/(T₂²P²+T_1P+1),
мұндағы, k=(2-6)*10^-3,B*м²/Н;

Т₁=0.7-1.5,c;

Т₂=0.4/0.6,c.

Сақиналы дифманометр қысымның төмендеуі 250 Па –дан 1,6 кПа және қысым ортасы 25 кПа және 0,1 мПа-ға дейін шығарады, нақтылығы құралдың 1 және 1,5.

Барлық өндірісті практикада және зертханаларда кеңінен қолданады, өндірісте деформациялық құралдар алған. Сезімтал құралдар ретінде құбырлық құралдар (сызба) серітпесі.

Құбырлы-серіппе құралдарының жұмыс істеу принціпінің негізі өлшенетін қысымның бірқалыптылығы қатаң күш деформация бір манометрлік серіппе.

Алынған функция құбырлық серіппе құралының теңдеуі көрсетіледі.
W_(p)=k/(T₂²P²+T_1P+1).
Тапоөлшем туралы К коэффициентке тәуелділігі, статикалық мінездеме мнездейтін, К=(0,11,0)*10^-3B*м²/Н, шешімін қабылдайды, тұрақты уақыт Т₁және Т₂ , солайда типоөлшем құралына тіуелді және Т₁=(0,01-0,5)*10 ^-2c; шегінде өлшенеді Т₂=(0,8-3,2)*10 ^-2,c..

Тағы кең гаммада құбырлық-серіппе құралдарын шығарады, унифициралық жүйені шығару, ол пневматикалық және электірлік ауыстыру ГСП дачигінде және екінші текті құралдардың жиындығында қолданылатын арнайы құрылғылармен, стандартты пневатикалық немесе бұл құралдардың көпшілігі зкрттеу, тексеру жұмыстарына арналған, бұл жұмыстарды жүргізгенде қысымды кең диапазонда және жоғары дәлдікпен өлшеу қажет.

Бақылау сұрақтар.

1.СИ жүйесінде қысым бірлігі деген не?

2.15,5 кгс/см² қысымда Па көрсетіндер?

3.Атрық қысым абсолюттік қысымнан қалай ерекшелінеді?

4.Жұмыс принціпі мен пайдалануына байланысты қандай мономерді білесіздер?

1. Фарзане Н.Г Технологиялық аспаптар мен өлешулер:Кітап жоғары оқу орны үшін /Л. В. Ильясов, А. Ю. Азим-заде.Москва:Высшая школа,1989-456б.

2. Котов К. И. Автоматтық технологиялық процесс және бақылау,өлшеу құралы. Шағынпроцессорлық және есептеуіш техника/М.А. Шершевер.-М.:Металлургия,1989.-496б.

3. Гольцман В.А Автоматтық жылулық процесі және бақылау аспаптары. –М: Высшая школа,1980.-240б.

4. Топерверх Н.И Жылу техникасы мен реттеу аспабы/М.Я Шерман. -М.:Металлургия,1976.-510б.

СДЖ-ға арналған бақылау тапсырмалар (тақырып 6) [1,4]

Реферат: Қалқымалық, дөңгелек, деформацияланған құралдар, ерекше міндеттегі құралдар, жұмыс принціпі, құрылысы және пайдаланатын орталары.

Тапсырма 7 Газ қоспаларын өлшеу тәсілдері мен құралдары.(4 сағат)

Дәріс жоспары:

1.Классификция және негізгі бағдарлама.

2.Механикалық және газоанализаторлар.

3. Магниттік және газоанализаторлар.

4.Электірлік газоанализаторлар.

5.Оптикалық газоанализаторлар.

6.Ультродыбыстық және ионизациялық газоанализаторлар.

7.Газ қоспаларының хромотографиясы.

Газоанализатор өнеркәсіптің әр саласында, газ құрамын анықтауда, көптеген ғылыми зерттеулерде технологиялық процестер үстінде , өрт сөндіретін, қопрағыш жұмыстар атқаратын жерлерде рұқсат етілуге болатын газ көлемін бақылау үшін, жымысшылардың денсаулығына зиян келтіретін жабық бөлмелердегі газ көлемін бақылау үшін, қоршаған атмосфераның құрамын зерттеу үшін қажет.

Газоанализаторлардың жұмыс негізіне газдың жылу өткізгіштік принціпі алынған. газдардың катализаторлардың қатысуымен жануы, инфрақызыл шоқтардың сіңірілуі , термомагниттік конвекция, газдардың хроматографиясы.

Зерттелетін газ қоспалрының түріне байланысты газоанализаторлық құрылымдардың түрлері де өте әртүрлі оларға қойылатын талаптарда әрбасқа : таңдамалылығы, сезгіштігі, дәлдігі, өлшемдерді көрсетуі т.б. Соңғы уақыттарда зерттеудің әртүрлі тәсілдері кезінен қоданылып жүр: қарапайым химиялық әдістен, ең күрделі оптикалық, электроникалық, ультродыбыстың жетістіктерін қолдануға дейін.

Жартылай және толық автоматтандырылған газоанализаторлер 2 топқа бөлінеді: үздіксіз және цикілды. Бұдан басқа да зерттеліне қарай газоанализаторлар механикалық, жылу, магниттік, электрохимиялық, оптикалық, дыбыстық, ультродыбыстық, ионизациялық т.б. болып бөлінеді.

Газоанализаторлық прибордың шкалалары құрамның көлемін, және салмақтық өлшемін көрсетеді.

1.Жұту әдісі( адсорбция) бұл реакцияда газдың компонентік химиялық реактив қосып алып, тазартады.Мәселен: едкий калиндік ерітіндісінен өткізгенде ол көмір қышқыл газын толығымен сіңіріп алады.

2.Жағу тәсілі. Жанғыш компоненттердің азаюынан. Бұл тәсіл арқылы оттегінің қоспасы пештен өткенде сутегінен ажырап қалады.Қызған уақытта пайдв болған су буы конденсирленеді, ал азайған көлем газ қоспасының құрамындағы оттегінің құрамындағы оттегінің көлеміне тең.

3.Комбирленген тәсіл –бұл жану мен сіңіру тәсілін біріктіре қолдану. Мәселен: көмірқышқыл окисін табу үшін газ қоспасын 300^оС температурада катализатор қосып қыздырады, содан соң газды едкий калий ерітіндісінен өткзіп көмірқышқылдан тазартады. Бұл жағдайда газ қоспасы көлемі соның көлеміне азаяды.

Жылжымалы химиялық газоанализаторлардың көптеген түрлері бар. Қазіргі уақытта көп пайдаланып жүрген автоматты газоанализаторлар үлгілерді таңдау, оларды сіңіргіш реактивтерден өткізу, олардың көлемінің азаюын өлшеу процестерін автоматты түрде өлшейді.

Жылу газоанализаторлар кейбір газдардың бір-бірінен жылу өткізгіштігі бірдей еместігі негізінен алынған. Мәселен ауаның жылу өткізгіштігі хлордан 3 есе жоғары, бірақ сутегінің жылу өткізгіштігінің 1/7 бөлігіндей. Бұл процесс өте күрделі де көп жұмысы қажет етеді. Сондықтан зерттелмекші газдың жылуөткізгіштігі эталон жылу өткізгіштікпен салыстырып, айырмасын табады. Өлшегіш құралдар тепе-теңдіктегі не тепе-теңсіздіктегі көпірлер принціпіне құралған. Тепе-теңдік тегі көпірлердің иықтары бірдей қарсылықтағы терморезисторлар R₁ –R₄, плптина, вольфрам, не вольфрам-молибден сымдардан жасалған, d -0,02-0,05мм ,қарсылығы 5-600м.н

Жетімсіздігі өлшеу тізбегінің тұрақты көректенуі және өлшеу схемасын термостаттандыру қажеттігі.

Бұдан гөрі компенсациялық түр жетілдірілген. Мұның схемасы өлшеуіш және салыстырғыш көпірлерден тұрады. Термокондуктометрлік газоанализаторлар H₂,He, CO_2, SO₂, NH_3, Ar, Cl₂ қоспаларын өлшеуге және газды хроматографтарда детектор ретінде қолданылады. Бұлардың газоанализаторлары 0-1ден 0-100% дейін, нақтылығы 1,5-2,5, реакция уақыты 60-120сек.

Термохимиялық газоанализатор өндірістік, қаймалық үйлердегі газ қоспаларының құрамындағы метан, эфир, субегі, спирт булары , бензин сияқты жанғыш және қопарғыш заттарды өлшейді. Бұл газоанализатордың жұмыс принціпі жанғыш газдардың және буардың жылу эффектін өлшеуге құрылған.

Ультрадыбыстың және газоанализатордың қолданылуын ионизациялық күтіп тұр, үйткені, олардың копжағдайда жоғарғы саналы қортынды беруі мүмкіндіктері бар.

Олар өлшеуіне көпірдің схемасына қосылады.Газ қоспаларын әр түрлі жағдайда зерттейтін көптеген жылу газоанализаторлар бар.

Магнитті газоанализатордың жұмысының негізіне зерттелуге тиісті газ қоспасының магнит өрісіне ара қатысына байланысты әр түрлі құбылысқа ұшырауы алынған.

Магнит өрісіне тартылатын газдар парамагнитті газдар деп, ол өрісінен тебілетін газдар диамагнитті газдар деп аталады. Парамагнитті қасиеті бар отегініңзот оксиді, оттегі магнитке қабылдағыштығы жағынан басқа газдарға қарағанда 100 есе жоғары.

Газ қоспасының магнитті қабылдағыштығы оның құрамындағы оттегінің көлеміне байланысты болады. Магнит қабылдағыштық газдың t^о –на да байланысты: паромагнитті газдың t^о неғұрлым жоғары болса, оның паромагнитті қасиет соғұрлым көрініс береді.

Термомомагниттық газоанализатордың жұмыс принціпі белгілі бір t^о –да әршекті магнит өрісінде пайда болған құрамында қышқылы бар газ ағысын пайдалануға құрылған.

Термомомагниттық газоанализатордың өте көп түрлері қолданылысқа берілген. Олардың диапазондары 0-0,5-тен 90-100% дейін, ±0,5-10% өлшеу диапазоны барлық оттегі концетрациясының әртүрлі қоспаларын зерттейді.

Сұйық электролиттегі анализ жасалмақшы газ қоспаларының компоненттерінің әсерімен болған құбылыстар электрохимиялық газоанализаторлардың жұмыс істеу принціпін құрайды. Олар зертейтін қоспаларды жоғары сезімталдықпен ажыратады. Диапазоны көлемінің 1-10% құрайды. Қазіргі уақытта электрохимиялық газоанализаторлар отегін және күкірт ангидридтіңк құрамын анықтайды. Бұл анализдердің негізі боп гальваникалық, кулонометрлік және деполяциялық өлшеу әдістері жатады.