| Аналитикалық тәуелділікті кесте мен график түрінде көрсетілген статикалық сипаттаманың өлшем құралдары қалыптасқан режим қызметтерінде математикалық модель болып табылады.
Өлшем құрылғысының математикалық сипаттамасы аналитикалық немесе экспериментальдық әдіс жолымен алынады.
Қалыптаспаған жұмыс режимінде статикалық тәуелділік иннерциондық өлшем әдісінің күшімен бұзылады. Ондай жағдайда өлшем әдістері динамикалық сипаттамамен сипатталады Олар динамикалық жағдайда кіру және шығу шамаларының қызметтерінің тәуелділіктері болып табылады. Уақытқа байланысты шығу шамасының өзгерісі бірлік ауытқу кезіндегі қызмет-ауытқу қызметі деп аталады. Ауытқу қызметінің графиктері әр түрлі болуы мүмкін, олар өлшенетін құрылғы түйіні құрамы мен анықталады. Өлшем құрылғылары ақпарат көзі ретінде жиі қолданылады. Олар жиеленген сипаттама мен берілетін қызмет сияқты сипатталады.
Сондықтан осы түсініктерді пайдалану мен өлшем құрылғыларын қарастыру орынды.
Бақылау сұрақтары
Өлшеу құралы мен негізгі әдістерін атаңыз және сипатттаңыз?
Қате өлшеу дегеніміз не? Қатенің қандай түрлерін білесіздер?
Өлшеу құралының нақты дәрежесі қалай түсіндіріледі?
Өлшеу жүйесінің негізгі элементтерін атаңыз?
Өлшеу құралы мен өтпелі процестің орнатылу қасиеті қалай сипатталады?
Ұсынылған әдебиеттер.
1. Фарзане Н.Г Технологиялық аспаптар мен өлешулер:Кітап жоғары оқу орны үшін /Л. В. Ильясов, А. Ю. Азим-заде.Москва:Высшая школа,1989-456б.
2. Котов К. И. Автоматтық технологиялық процесс және бақылау,өлшеу құралы. Шағынпроцессорлық және есептеуіш техника/М.А. Шершевер.-М.:Металлургия,1989.-496б.
3. Гольцман В.А Автоматтық жылулық процесі және бақылау аспаптары. –М: Высшая школа,1980.-240б.
4. Топерверх Н.И Жылу техникасы мен реттеу аспабы/М.Я Шерман. -М.:Металлургия,1976.-510б.
СӨЖ үшін бақылау тапсырмасы (1 тақырып) [1,4].
Реферат: Өлшеу құралының статикалық және динамикалық сипаттамасы.
2-тақырып. Құрал үшін өлшеу температурасы мен әдістері (2 сағ).
Дәріс жоспары:
Жалпы мәліметтер мен әдістердің жіктелуі.
Ұлғаю термометрі.
Т е м п е р а т у р а ( латынша tempetura-қалыпты жағдай) технологиялық процестердің көпшілігінде желі болатын негізгі параметр және тең жүйелі термодинамикалық жағдайды сипаттацтын физикалық шама. Температура өлшеу құралы үшін техникалық және әдістердің әр түрлі қажетті себебін қабылдайтын,-ерекше ұстаным қатарын сипаттайтын физикалық шама.
Температура жылу жағдайын анықтайтын параметр. Бұл параметрдің белгісі дененің молекулалық қозғалысқа түсетін энергиясымен анықталады. Дененің жоғарғы температурасы орташа кинетикалық энергияның жоғарғысын иеленеді.
Температураның шкаласын әр түрлі шартта ұсынылған температураны өлшеу үшін, жүз градустағы ең көп таралу температурасының Цельсий шкаласын алады. Қалыпты атмосфералық қысымда судың қайнау нүктесі (1000С) мен мұздың балқу нүктесінде (00С) температурасының негізгі шекті интервалы, осы шкаланың негізгі нүктесі болып қабылданған. Температураның негізгі интревалында бірлік температураның жиілуі жүзге теңдігі градус деп алынған ( латын тілінен gradus-адым, баспалдақ).
Реамюра шкаласы - оR мен Фаренгейт шкаласы -оҒ цельсий шкаласының қтарындағы шартты температурасында пайдаланады. Бірдей саналып көрсетілген температураның шкалары ара қатынасы бойыеша былайша орындалады: 10С=1.8 оҒ=0.8 оR.
Негізгі термодинамиканың екінші заңында температураның төменгі шекаралық интервалы абсалюттік нөл нүктесіндегі қызметі, ал «үшайыр нүктедегі сулар» жоғарғы шекаралық сапасында термодинамикалық шкалада Кельвин температурасына мұздың еруінің жоғарғы нүктесі 0.10С жатады. Бұл нүкте сандық белгісімен 273.16К тең болады. Судың үш фазасының арасындағы тепе-теңдік температуралары: қатты(мұз), сұйық және газ күйіндегі (су буы) судың үшайыр нүктесі деп аталады. Термодинамикалық температурада бірлік кельвинмен бірге (К) градус Кельвин (0К) атауы да болады.
Абсалюттік Кельвин шкаласында кез келген температура былай анықталуы мүмкін: T=273.16K+t (мұнда t 0С-дағы температура). Бірдей реперлік точкада базалық екі шкаланың бір градус Кельвинға (1К) бір градус Цельсий сәйкес келетіні белгіленеді.
Қазіргі уақытта температураны өлшеу құралы мен пайда болуы, температураны өлшеу заты болады. Өлшеу құралына сәйкес бұл тәуліктік құрылыс принципі болып анықталады.
Температураны өлшеудің негізгі контакт әдісі болса, термометр негізгі үш топқа бөлінеді:
1)Ұлғаю термометрі.
2) Термопар немесе термоэлектрлік термометр
3) Электрлік кедергі термометрі
Термометрдің негізгі контаксыз әдісі пирометр деп аталады және жарықтық, радияциялық немесе түстілік деп бөлінеді.
Термометрдің сұйықтығы. Материалдың қабығы мен сұйықтығының ұлғаю көлемі әртүрлі коэффиценттерінің, енгізгі ұлғаю термометрінің температурасының сұйықтығымен өлшенеді. Жұмыстың сапалығына сирек кездесетін заттардың барлығы сынап және этил спирті, кездейсоқ кездесетін толуол, эфир, пентан және басқалары.
Сұықтағы шыны техникалық термометр (сур) сұйықтыққа (кәдімгі сынап) толтырылып бұрандалады, қыл-түтіктің қалыңша түтікшесіне жалғанған, оның шкаласындағы пластина, қабықшаның сыртында шыны болуы керек. Ұлғаю коэффицентті аз шыны термометрлік сорттан термометрдің қабығы дайындалады. Жоғарғы температураны өлшеу үшін кварц қабылданады. Шыны сұйықтықтағы термометр кең ассортименттен: жалпыөндірістік, медициналық, ауылшаруашылық, гидрометерологиялық және басқаларынан дайындалады. Мұндай термометрді өлшеу үшін температуралары -90-тан +7000С дейін, ал органикалық сұйықтық толтырылған термометрде -90-тан +300С дейін және 60-тан +2000С дейін қабылданады.
Олар түзуден (П және А түрі) және бұрыш иілгіштігі 900-1350 бұрышқа (У және Б түрі) дайындалады. Әртүрлі ұзындықта L=60 2000 мм төменгі бөлігі орындалады. Термометрдің шыны қабықшасы бұзылудан сақтау үшін, термометрдің сыртқы пішіні бойынша түзу және бұрышталған болаттан жасалып орындалады. Сынапты электрконтактісі (ТПК және ТЭК түрі) техникалық термометрді температураны өлшеу мен сигналдық үшін (қарапайым сызбада) қабылдайды. Термометрдің электр контактісіне қиятүтіктің түтікшесі қойылады.
Шыныдағы термометрдің динамикалық қасиеті сынапқа жеткіз функциясымен атқарылады:
W(P)=( )/(Tp+1),
Достарыңызбен бөлісу: | 
