Список использованной литературы

1. 
   Алехин А.П. Административное право. / А.П. Алехин, А.А. Кармолицкий, Ю.М. Козлов. – М.: ЗЕРЦАЛО, ТЕИС, 1996. С. 244-245.
   
2. 
   Бабаев В.К. Теория права в схемах и определениях: учебное пособие / В.К. Бабаев, В.М. Баранов, В.А. Толстик. – М.: Юристь, 1998. С. 213.
   
3. 
   Байтин М.И. О формах осуществления функций социалистического государства / Байтин М.И. // Ученные записки Саратов. юрид. ин-та. – Саратов, 1969. – Вып. 18. С.223, 267.
   
4. 
   Байтин М.И. Сущность и основные функции социалистического государства / М.И. Байтин. – Саратов: Изд-во Саратов. ун-та, 1979. С 228.
   
5. 
   Голунский С.А. Теория государства и права / С.А. Голунский, М.С. Строгович. – М., 1940
   
6. 
   Горшенев В.М. Способы и организационные формы правового регулирования в социалистическом обществе / Горшенев В.М. – М.: Юрид. лит., 1972. С. 112.
   
7. 
   Общая теория государства: Академический курс: в 2 т. Т. 1. Теория государства. / отв. ред. М.Н. Марченко. – Зерцало, 1998. С. 209.
   
8. 
   Теория государства и права: / учебник под ред. проф. В.В. Лазарева. – М.: Новый юрист, 1997.
   
9. 
   Толстик В.А. Теория права и государства в определениях и схемах: учебное пособие / В.А. Толстик. – Н.Новгород: Нижегородск. юрид. ин-т МВД РФ, 1996. С 125.
   

Қазақ Гуманитарлық Заң Университетінің ізденушісі

Жалпы заңды тұлғалардың, соның ішінде акционерлік қоғамның қызметін құқықтық тұрғыдан реттеудің өзіндік ерекшеліктері бар. Мысалы, С. Могилевскийдің пайымдауынша заңды тұлғалар қызметін құқықтық реттеу жөнінде мәселе көтерілгенде сырт көзге қарағанда, түкке тұрғысыз ештеңені өзгертпейтін құбылыстар болуы мүмкін. Мүмкін, бұл айналымның «жасанды субъектілері» - заңды тұлғалар жөнінде болғандықтан болар. Бұдан әріде, ол мынадай екі жағдайды қарастырады. Бірінші жағдайда, бір акционер барлық дауыс беру акцияларын иеленсе, ал, екінші жағдайда біреуі 99%, ал, екіншісі 1% иеленеді. Ешқандай өзгеріс жоқ сияқты болып көрінуі мүмкін. Өйткені, екі жағдайда да шешімді бірінші акционер қабылдайды. Дегенмен, бұл жерде айырмашылық үлкен. Егер, бірінші жағдайда «Акционерлік қоғамдар туралы» ҚР Заңының 35-бабының 4-тармағына сәйкес жалпы жиналыстың құзіретіне жататын мәселелер бойынша шешімді осы жалғыз қатысушы өзі қабылдайтын және оны жазбаша рәсімдейтін болса (осы ретте, Заңдағы жалпы жиналысты өткізу, шақыру тәртіптері қолданылмайды), ал, екінші жағдайда жалпы жиналыстың құзіретіне жататын барлық мәселелер бойынша шешім қабылдауда заң талаптары сақталуы тиіс [9, 64].

Қазіргі заманауи акционерлік қоғамның негізін салушылар ретінде 1600 жылғы ағылшындардың Ост-Үнді компаниясы мен 1602 жылғы голландиялық Ост-Үнді компаниялары аталады. Сондай-ақ, Голландиялық Ост-Үнді компаниясы өз акциялары бойынша дивиденд төлеген алғашқы акционерлік қоғам болып саналады. Компания акционерлеріне жылына орташа есеппен 18% дивиденд төленіп отырған. Голландиядағы экономикалық алғышарттар Англиядағы акционерлік қоғамдардың да туындауына әсер етті. Дегенмен, ағылшындық Ост-Үнді компаниясын құру бастамасы үкіметке қарағанда, жеке тұлғаларға көп тиесілі болды. XVII ғ. бері акционерлік қоғам нысаны кеңінен тарала бастады. 1843 жылы Англияда тіркелген 994 акционерлік қоғам болса, ал, 1844-1856 жылдар аралығында олардың саны 4409 жетті. Алайда, В.В. Долинскаяның пайымдауынша Англияның көрсеткен қызметі онда құрылған акционерлік қоғамдар санында емес, акционерлік құқықты дамытуға қосқан үлесінде болып табылады [4, 13-17].

Заңи әдебиеттерде акционерлік қоғамдар мен олардың қызметін реттейтін заңнаманың даму тарихына қатысты екі ұстаным қалыптасты. Бірінші ұстанымдағы зерттеушілердің еңбектерінде заманауи, қазіргі біз қабылдайтын түсінік пен мағынадағы акционерлік қоғамдардың дамуы және жұмыс істеу дәуірі сипатталған. Ондай зерттеушілер қатарына И.Т. Тарасовты, М.И. Кулагинді, М.Г. Ионцевті жатқызуға болады. Екінші ұстанымды шартты түрде кеңейтілген деп алса болады. Өйткені, ол бүгінгі күнгі акционерлік қоғамдарға тән белгілерге тоқталып, заманауи интерпретациясымен шектеліп қалмай, аталған заңды тұлғаның даму эволюциясын саралауға, акционерлік қоғамдардың тарихи жүріп өткен жолына үңілуге тырысады. Ондай зерттеушілер санатынан А.И. Каминканы, Г.Ф. Шершеневичті, Л.Е. Шепелевті, В.В. Долинскаяны атауға болады [2, 1-2].

Сонымен, Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 13 мамырдағы «Акционерлік қоғамдар туралы» №415-II Заңының (бұдан әріде – Акционерлік қоғамдар туралы Заң) 3-бабына сәйкес өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам деп танылады. Сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әріде – ҚР АК) 34-бабының 3-тармағы бойынша акционерлік қоғам коммерциялық ұйым болып табылғанымен, отандық заңнамаға сәйкес коммерциялық емес ұйымдарда акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылуы мүмкін. Дегенмен, коммерциялық емес ұйымдарға акционерлік қоғам нысанында құрылуға мүмкіндік беретін құқықтық нормалар отандық зерттеушілер тарапынан әділ сынға ұшырауда. Мысалы, М.К. Сүлейменов коммерциялық емес ұйымдардың акционерлік қоғам нысанында құрылуына мүмкіндік беретін нормалардан бас тарту керектігін айтады және уәж ретінде акционерлік қоғамдар жөніндегі заңнаманың көптеген нормалары коммерциялық ұйымдарға арналғандығын алға тартады [3, 242].

В.В. Долинская өзінің еңбегінде соңғы бес жылда құрылған жеті ұйымдық-құқықтық нысандағы коммерциялық заңды тұлғалардың 17% акционерлік қоғам нысанында құрылғандығы жөнінде деректер келтіреді. Аталған автордың пайымдауынша акционерлік қоғам нысанында құрылу келесідей артықшылықтар ұсынады: - меншік иелері мен басқаруды ажыратуға мүмкіндік береді; - капиталды біріктіру арқылы олардың тиімділігін арттыруға қол жеткізуге болады; - қор нарығында акцияларды орналастыру арқылы инвестиция тартуға болады; - акцияны иеліктен шығарудың еркіндігі; - жауаптылықтың шектеулі болуы; - қоғамның, ұжымның, меншік иелерінің, басқарушылардың, жалдамалы жұмысшылардың мүдделерінің үйлесуі; - ұйымдық-құқықтық нысанның тұрақтылығы [4, IV].

Ал, В.В. Лаптев болса өз еңбегінің алғысөзінде акционерлік қоғамдарға келесідей екі ерекшеліктің тән екендігіне назар аударады: біріншіден, акционерлік қоғамдар капитал концентрациясына мүмкіндік береді және осыған байланысты көбінесе бұл нысанда ірі кәсіпорындар құрылады; екіншіден, акционерлік қоғамның міндеттемесі бойынша акционерлердің жауапты болмауы және осының нәтижесінде бұл нысан өз жауаптылығын шектегісі келетін кәсіпкерлер үшін аса тартымды болып табылады [5]. Сонымен бірге, В.В. Лаптев акционерлік қоғамның қызмет етуі барысында туындайтын сұрақтардың көп жағдайларда локальді нормативтік актілермен реттелінетіндігіне назар аударады. Сондай-ақ, ондай нормаларды кейде, «корпоративтік құқық» деп те атайтындығын жеткізеді. Бұдан әріде, аталған автор локальді актілерді екіге жіктейді: қоғамды құру барысында құрылтайшылар бекіткен актілер және қызмет етуі барысында қоғамның органдары бекіткен актілер. Бірінші топтағы актілерге, жарғы жатқызылса, екінші топқа мысалы, дивиденд төлеу туралы шешім, қоғамның бөлімдері жөніндегі ережелер енгізілген [5, 17-18].

Осы секілді пікірлерді өз еңбегінде В.В. Долинскаяда білдіреді. Мысалы, аталған автор локальді нормативтік актілерді акционерлік қоғамдардың құрылуы мен қызмет етуін құқықтық тұрғыдан реттейтін қайнар көздердің санатына жатқызады. Сондай-ақ, заңи деңгейде олардың еңбек құқығының қайнар көзі ретінде мойындалатынын, дегенмен, локальді актілердің жеке құқық саласында да өз орнын таба бастағанын назар аударады. Ұйым қызметін тиімді ұйымдастыру және жарғылық міндеттерді шешу мақсаттарында кез-келген заңды тұлға өз қатысушыларына және (немесе) еңбек ұжымының мүшелеріне белгілі-бір іс-қимыл ережелерін бекіте алады. Ондай ережелер корпорация құқығы, корпоративтік нормалар, ұйымның ішкі заңға сәйкес актілері атауларына ие болуда. Локальді актілерге келесідей белгілер тән болады: нормативтілігі (жекелеген оқиғаны немесе нақты бір қоғамдық қатынасты емес, қайталанып отыратын, әдеттегі оқиғаларды реттейтін жалпы сипаттағы іс-қимыл ережелерінен тұрады); жүйелілігі (келесідей етіп жіктеуге болады, азаматтық-құқықтық, қаржылық-құқықтық, еңбек және әкімшілік-құқықтық нормалар); заңды тұлғаның өз қатысушыларына және (немесе) еңбек ұжымының мүшелеріне міндетті сипатта болады; жазбаша нысанда болады; орындалмаған ретте мәжбүрлеу механизмінің болуы. Заңды тұлғаның өз қатысушыларына және (немесе) еңбек ұжымының мүшелеріне міндетті күші бар, орындалмаған ретте мәжбүрлеу механизмі арқылы қамтамасыз етілетін жазбаша нысандағы нормативті және жүйелі мазмұнға ие және үшінші тұлғаларға заңи маңызы бар құқықтың қайнар көзін В.В. Долинская заңды тұлғаның локальді актілері деп атайды. Акционерлік қоғамның локальді актілерінің арасында бірінші орын жарғыға тиесілі. Бұл заңды тұлғаның құқықтық мәртебесін айқындайтын статуттық құжат болып есептеледі [4, 167-168].

Осы ретте бұл сауалдың реттелуіне байланысты көршілес Ресейдің тәжірибесіне назар аударсақ. Ресей Федерациясының 1995 жылдың 24 қарашасында қабылданған «Акционерлік қоғамдар жөніндегі» №208-ФЗ Федералдық Заңының 78-бабында ірі мәміленің анықтамасы бекітілген. Жалпы мазмұны ірі мәміленің отандық заңнамада бекітілген анықтамасымен ұқсас. Дегенмен, бір өзгешелігі ол, ресейлік заңнамада қоғамның әдеттегі шаруашылық қызметі барысында жасалған мәмілелері, бекітілген талаптарға жауап бергенімен ірі мәміле деп танылмайды. Отандық заңнамада мұндай ереже жоқ. Біздің пайымдауымызша отандық заң шығарушының жоғарыдағы өзгешелікті бекітпеуі дұрыс қадам болып саналады. Сонымен, «Акционерлік қоғамдар туралы» ҚР Заңының 68-бабындағы «нәтижесінде құны қоғам активтер құнының жалпы мөлшерінің 25 және одан да көп проценті болатын мүлікті қоғам сатып алатын немесе иеліктен шығаратын (сатып алуы немесе иеліктен шығаруы мүмкін) мәміле немесе өзара байланысты мәмілелердің жиынтығы» делінген мазмұндағы ереже қоғам жасасатын мәміле ірілігін көрсететін бір негіз болып есептеледі. Осы көрсетілген негіздегі өзара байланысты мәмілелер ұғымына назар аударсақ. Өкінішке орай, «Акционерлік қоғамдар жөніндегі заңнаманы қолдану туралы» Нормативтік Қаулыда бұл сауал назардан тыс қалған. В.И. Добровольский сот тәжірибесінде өзара байланысты мәмілелердің келесі белгілер бойынша айқындалатынына назар аударады: 1) мәмілелердің бірдейлігі; 2) мәмілелердің бір тұлғамен немесе өзара байланысты тұлғалармен жасалуы; 3) мәмілелердің қысқа бір уақыт аралығында жасалуы; 4) жасалынған мәмілелердің кәсіпорынның біртұтас технологиялық циклін бұзуы; 5) мәмілелерді жасасу нәтижесінде (әртүрлі тұлғалармен жасалған болса да) қоғам мүлкі басқа бір тұлғаның немесе өзара байланысты тұлғалар тобының иелігіне ауысқандығын көрсететін мән-жайлар; 6) иеліктен шығарылыған мүлік тұтастай өндірістік кешен болғандықтан, мәмілелердің жасалуы қоғам қызметінің тоқтатылуына әкелді; 7) дауланатын мәмілелер қоғамның бұрын жасаған шарттарының негізінде және оларды орындау үшін жасалса; 8) мәміле жасалуы барысында барлық тұлғалар (сатушы – қоғамда, барлық сатып алушыларда) бір мақсатты көздеген болатын яғни, нәтижесінде барлық иеліктен шығарылатын мүліктер бір тұлғаға немесе өзара байланысты тұлғалар тобына өтуі керек [7, 286-287].

«Акционерлік қоғамдар туралы» ҚР Заңының 14-бабында акционерге тиесілі құқықтар көрсетілген. Сондай құқықтардың бірі ол, акционердің дивиденд алуға деген құқығы. Қоғамның акционерлерге дивиденд төлеуіне қатысты сұрақтар «Акционерлік қоғамдар туралы» ҚР Заңының 22-24 баптарында айқындалған. Мысалы, 22-баптың 1-тармағында артықшылықты акцияларды қоспағанда, қоғамның акциялары бойынша дивидендтер төлеу мәселесі акционерлердің жалпы жиналысында қоғамның дауыс беретін акцияларының жай көпшілік даусымен шешілетіні бекітілген. Осы ретте, В.А. Гуреев дивидендтер төлеу мәселесінің жалпы жиналыста шешілуі әдетте, ірі акционердің еркіне тәуелді болатынын және соңғыларының көп жағдайларда қарапайым акционерлермен табысты бөлісуге асыға қоймайтынын айтады. Осыған байланысты аталған автор, әрбір қаржылық жылдың соңында табыс болған ретте акционерлердің дивиденд алуға деген сөзсіз құқығын бекітуді ұсынады [2, 95-97].

Қорытындылай келгенде, жоғарыда сипатталған мәселелерден акционерлік қоғамдар қызметін реттейтін құқықтық нормаларды жетілдіре түсу қажеттігі айқын көрінеді.

1. Кулагин М.И. Избранные труды. М., 1997, - 330 парақ.

2. «Проблемы защиты прав и интересов акционеров в Российской Федерации» / В.А. Гуреев. – М.: Волтерс Клувер, 2007. – 208 парақ.

3. Сулейменов М.К. «Становление и развитие гражданского законодательства Республики Казахстан» - Алматы, 2006. – 356 парақ.

4. Долинская В.В. «Акционерное право: основные положения и тенденции» // Монография. М.: Волтерс Клувер, 2006. – 736 с. – ISBN 5-466-00178-3 (пер.).

5. Лаптев В.В. «Акционерное право». – М.: Юридическая фирма «Контракт»; Инфра.М, 1999. – 254 с.

6. Покровский И.А. «Основные проблемы гражданского права». Изд. 4-е, испр. М.: «Статут», 2003. – 351 с. (Классика российской цивилистики.) ISBN 5-89398-01508 (в пер.)

7. Добровольский В.А. «Проблемы корпоративного права в арбитражной практике» - М.: Волтерс Клувер, 2006. – 448 с. – ISBN 5-466-00203-8 (в пер.)

8. Бутрина Е. «Портрет компании» // Панорама. 22 января 2010 года. №2 (867).

9. С. Могилевский «Понятие и порядок образования органов управления акционерного общества» // Хозяйство и право. 2006. №1.

Соискатель Университета имени Д.А. Кунаева

Соблюдение конституционных норм является обязанностью всех граждан, должностных лиц, и соответственно данная деятельность является предметом отраслью надзора прокуратуры. Так, в ст.4 Закона РК «О Прокуратуре», указано, что прокуратура «…в целях обеспечения верховенства Конституции и законов, защиты прав и свобод человека и гражданина выявляет и принимает меры к устранению нарушений Конституции…, осуществляет надзор за законностью оперативно-розыскной деятельности, дознания и следствия, представляет интересы государства в суде, опротестовывает законы и другие правовые акты, противоречащие Конституции и законам Республики» [1].

Закономерно, что возникающие какие-либо правовые отношения, подлежат регламентации, и являются реакцией на совершающиеся правонарушения. Подобной регламентации не избежали нормы Конституции РК. В этой связи законодатель в Уголовном кодексе РК, предусмотрел, в главе 5 «Преступления против основ конституционного строя и безопасности государства», ряд составов преступлений, а именно: ст.ст. 165. Государственная измена; 166. Шпионаж; 167. Посягательство на жизнь Президента Республики Казахстан; 168. Насильственный захват власти или насильственное удержание власти либо осуществление представителями иностранного государства или иностранной организации полномочий, входящих в компетенцию уполномоченных органов и должностных лиц Республики Казахстан; 169. Вооруженный мятеж; 170. Призывы к насильственному свержению или изменению конституционного строя либо насильственному нарушению единства территории Республики Казахстан; 171. Диверсия; 172. Незаконное получение, разглашение государственных секретов; 173. Утрата документов, предметов, содержащих государственные секреты; 174. Уклонение от призыва по мобилизации [2].

Указанные составы преступлений, в той или иной мере посягают, на нормальное действие Основного закона, в этой связи с чем, на наш взгляд возникает определенный вид ответственности, а именно конституционной. Данной форме ответственности по сути дела присущ все основные признаки, и она наступает на основе правовых норм за деяния, не соответствующие этим нормам, конкретизируется юристдикционными актами компетентных органов, связана с государственным принуждением. При этом конституционная ответственность, являясь составной частью конституционно-правового принуждения, обладает свойствами, указывающими на ее особенность как самостоятельного правового явления [3].

Одним из существенных отличительных признаков конституционной ответственности служит ее основание, которое во многом определяет характеристику данной формы ответственности в целом, т.е. тех обстоятельства, при которых в соответствии с конституционно-правовыми нормами она наступает.

Поскольку конституционная ответственность рассматривается нами как юридическая ответственность, то ее основанием прежде всего является факт недолжного поведения в конституционно-правовой сфере, отклонение от модели поведения, закрепленной конституционно-правовыми нормами. Внешняя сторона правонарушения всегда выступает как несоответствие выраженному в норме права обязательному масштабу поведения, как отклонение от содержащихся в ней требований. Содержательная сторона заключается в нарушении общественных и личных интересов, общественного правопорядка и субъективных прав. Допустимо рассматривать правонарушение в широком социальном контексте как нарушение социальных интересов и справедливости [4, с.50-74].

В этой связи закономерным является вопрос, если имеется подобная форма ответственности, то с какого момента она возникает? На наш взгляд, она не может начинаться с момента совершения конкретного конституционного деликта, как и с момента начала конституционно-правовых процедур по привлечению к конституционной правовой ответственности (например, с выдвижения обвинения Сенатом против Президента РК). Если предположить, что конституционно-правовая ответственность возникает с момента совершения конституционного деликта или с момента начала конституционных правовых процедур по привлечению к ответственности, то в подобных случаях до принятия решения соответствующей инстанцией субъект уже частично понесет конституционную ответственность. Окончательное решение о конституционной ответственности определяет инстанция, уполномоченная на то конституционными нормами.

Вышеуказанный пример показывает, что конституционная ответственность комплексное понятие, включающее три вида оснований, а именно: нормативное, фактическое и процессуальное. При этом, для ее наступления необходимо наличие всех трех оснований. При этом важна последовательность.

Прежде всего, должна быть конституционно-правовая норма, устанавливающая модель поведения и санкцию за отклонение от нее. Затем в качестве фактического основания, выступает не соответствующее конституционно-правовой норме деяние. Наличие предыдущих двух оснований, позволяет уполномоченной, на то инстанции в порядке, установленном конституционно-правовыми нормами, определить меру ответственности за указанное деяние.

При этом необходимо отметить, что в качестве нормативного основания конституционной ответственности, выступают совокупность конституционных норм где, закреплены:

- составы конституционных правонарушений;

- конституционные санкции и принципы их применения;

- круг субъектов, уполномоченных применять данные санкции;

- процедуру применения мер конституционной ответственности, т.е. ее процессуальную форму.

Анализ нормативных правовых актов конституционного характера Республики Казахстан, позволяет выделить характерную особенность норм конституционной ответственности. Данная особенность, заключается в том, что в настоящее время, она образуется из множества нормативных актов, и единого кодифицированного акта не имеется.

Фактическое основание данной формы правовой ответственности, в специальной юридической литературе, посвященной вопросам конституционного права рассматривается по-разному. Так, ряд исследователей видит в качестве основания несоответствие действия субъекта более высокому интересу, нецелесообразность действия, нежелательное поведение, не достижение необходимого результата [5, с. 22]. Подобный подход, по нашему мнению, учитывающий неопределенные основания конституционной ответственности предполагает угрозу негативных последствий, и способствует проявлениям коррупции и произволу. Не может служить оправданием и ссылка на существовавшую в прошлом возможность отмены вышестоящей инстанции решения нижестоящей по мотивам не только незаконности, но и неправильности, нецелесообразности акта. Подобная практика сомнительна в условиях правового государства. Поэтому не может рассматриваться в качестве основания конституционной ответственности то, что не связано непосредственно с конституционным законодательством, не опирается на его предписания.

Другая точка, зрения, наоборот ссужает понятие основания конституционной ответственности, определяя их как «…существенные нарушения Конституции, совершенные виновно деликтоспособным лицом, являющиеся общественно опасными и причиняющие существенный вред» [6, с.12]. Думается, что основанием конституционной ответственности являются не только нарушения, и не одной лишь Конституции, и не обязательно виновные.

Другими исследователями, даются следующее основание конституционной ответственности как, действие или бездействие, которое причинило либо могло причинить ущерб народу, государству независимо от того, происходит при этом нарушение конституционных или иных правовых норм, либо нет [7, с.40].

Указанная трактовка, по нашему мнению, в корне не верна по следующим основаниям:

1) Такое определение применимо в отношении правонарушения практически в любой отрасли права и не отражает специфики оснований конституционной ответственности.

2) Указание на определенные негативные последствия или угрозу их причинения существенно сужает основания конституционной ответственности, так как конституционное законодательство в своей основе как правило, не связывает применение мер воздействия с причинением ущерба. Значительное количество составов преступления предусмотренных Уголовным кодексом РК, в связи с посягательством на основы конституционного строя, имеет формальный характер.

3) Необязательность факта нарушения правовых норм фактически устраняет грань между политической и конституционной ответственностью, и не позволяет выделить конституционно-правовую ответственность, как отдельную форму юридической ответственности, среди других форм социальной ответственности.

Свою трактовку, как конституционной ответственности, так и по сути дела ее структуру предложил Г. Сапаргалиев, где указал, что это: « …особый вид пра­вовой ответственности, имеет сложный политико-правовой ха­рактер, выступает за конституционное правонарушение, выра­жается в особых отрицательных последствиях для субъекта кон­ституционного правонарушения. Субъектами конституционной ответственности могут быть высшие должностные лица и орга­ны государственной власти: Президент, Парламент, Правитель­ство, Премьер-Министр и др. Формами (санкциями) конститу­ционной ответственности являются отставка Правительства, признание выборов или результатов референдума недействи­тельными; официальное признание работы государственных органов, высших должностных лиц неудовлетворительной» [8, с. 27].

В этом вопросе мы солидарны с мнением Г. Сапаргалиева, который утверждает, что фактическим основанием для наступления конституционной ответственности является, прежде всего, деяние конкретного субъекта конституционно-правовых отношений.

К сожалению, теория конституционного права, и соответственно законодатель не сформулировали понятия основание конституционной ответственности, то его по нашему мнению, можно сформулировать путем научного анализа. Природа общественных отношений, регулируемых конституционным правом, в качестве оснований конституционной ответственности позволяет определить их, как: деяние (действие или бездействие) субъекта конституционно-правовых отношений, не соответствующее должному поведению, предусмотренному нормами конституционного права, и влекущее за собой применение установленных мер конституционно-правовой ответственности.

Упомянутые действия или бездействия, не исполняются вообще либо в ненадлежащей форме конституционных обязанностей, в результате чего нарушаются права и законные интересы участников конституционных правоотношений. Формулировка «…несоответствие должному поведению…», по нашему мнению охватывает любое деяние, отклоняющееся от конституционной модели, нарушающее запреты, выходящее за пределы дозволенного поведения, которое закреплено нормами конституционного права или, хотя и не предусмотрено конкретной нормой, противоречит общим принципам и смыслу Конституции РК.

Кроме того, следует отметить, тесную связь как уголовно-правового, так и конституционно-правового характера, при этом очевидна, так же их самостоятельность. Рассматриваемые случаи конституционные нарушения, допускаемые виновными лицами, одновременно являются нарушением норм уголовного права и влекут за собой уголовно-правовые последствия.

В свою очередь, нарушение конституционных норм автоматически не является основанием уголовной либо другой отраслевой ответственности и может не влечь наказание. Например, ч. 3 ст. 3 Конституции РК устанавливает, что никто не может присваивать власть в Республике Казахстан. Статья 168 УК РК запрещает действия, направленные на насильственный захват власти или насильственное удержание власти в нарушение Конституции Республики Казахстан, а также направленные на насильственное изменение конституционного строя Республики Казахстан. Статья 5 Конституции РК запрещает создание и деятельность общественных объединений, цели или действия которых направлены на насильственное изменение конституционного строя, нарушение целостности страны, подрыв безопасности государства, разжигание социальной, расовой, национальной, религиозной, сословной и родовой розни, а также создание не предусмотренных законодательством военизированных формирований [9]. По сути дела Раздел 5 Уголовного кодекса РК, в полном объеме запрещают те же действия. Казалось бы, конституционные нормы находятся под абсолютно надежной защитой уголовного права и никаких мер конституционно-правовой ответственности не требуется.

По нашему мнению, это далеко не так, и соответствующие конституционные и уголовные составы весьма отличаются друг от друга. В приведенных примерах не только гипотезы, в которых определяются в том числе субъекты правонарушения, но и диспозиции конституционных и уголовных норм не тождественны. В соответствии со ст.3 и 5 Конституции РК субъектами конституционной ответственности могут являться любые лица, включая общественные объединения, например, политические партии. Составы же в Уголовном кодексе РК предусматривают, что меры воздействия могут быть применены только по отношению к физическим лицам. Конечно, диспозиции этих норм схожи, однако уголовно-правовые нормы запрещают указанные деяния вообще, а не только в связи с созданием и деятельностью общественных объединений, как конституционные нормы.

Рассмотрение вопроса о несоответствии поведения должному, возникают вопросы, связанные, как правило, с политической либо моральной оценкой поведения субъекта конституционных отношений. Закономерным в данном случае является то, что как граждане при реализации своих прав и обязанностей, так органы государственной власти и должностные лица при осуществлении своих полномочий в сфере конституционно-правовых отношений должны не только соблюдать закон, но и уважать моральные принципы общества и нормы политической этики.

Политические нормы и нормы морали не тождественны правовым нормам, их соблюдение обеспечивается не мерами государственного принуждения, а мерами общественного, в том числе политического воздействия [10], отрицательной общественной оценкой. И поведение, нарушающее нормы политической этики или моральные нормы, может быть признано не соответствующим должному в конституционной сфере только тогда, когда данные нормы придают конкретным политическим или моральным правилам силу правовых норм.

Следует отметить, что в современной международной практике конституционного права, институт конституционной ответственности имеет богатую правоприменительную практику. В качестве подобного примера можно привести решение Палаты представителей США от 24 июля 2002 г. об исключении из своего состава конгрессмена, обвиненного во взяточничестве, препятствовании правосудию и налоговых нарушениях, в соответствии разд. 5 ст. 1 Конституции США [11]. Изучение законодательства других стран позволяет привести разд. 67 Конституции Дании, согласно которому граждане имеют право учреждать религиозные объединения для отправления культа при условии, что их вероучение и поступки не будут нарушать нормы морали [12]. Статья 35 Конституции Ирландии предусматривает, что судья Верховного суда или Высокого суда отстраняется по инициативе двух палат Парламента от должности за безнравственное поведение [12].

Следует отметить, что конституционные правонарушения, тема практически малоисследованная, в связи с чем отчертим в наиболее общем виде круг связанных с указной темой проблем, а именно: отсутствие категориальный аппарата, отсутствие четкой формулировки, за редким исключением, составы правонарушений в чистом виде, остаются вопросы в отношении особенностей конституционных правонарушений, критериев их отграничения от других правонарушений и пр.

Таким образом, только поверхностный анализ указных выше проблемных вопросов позволяет, сделать вывод об определенных пробелах в национальной науке конституционного права, где определенную роль отводится институту конституционной ответственности. Ее четкое определение, позволит существенно расширить рамки конституционного законодательства не только в узкопрактическом смысле, но и обогатить правоприменительную практику. Процедурные вопросы реализации конституционной ответственности чрезвычайно важны, так как привлечение к ней представляет собой результат применения и взаимодействия материальных и процессуальных конституционно-правовых норм.