Пәннің ОҚУ-Әдістемелік кешені

3. Физиканы оқыту міндеті. Физиканы оқыту теориясы мен әдістемесінің өзекті мәселелері

Қандай да бір мәселенің өзектілігін анықтау кезінде әрқашанда оқыту алдындағы міндеттер арасындағы бар қарама-қайшылықтан және оқытудың теориясы мен практикасындағы осы мәселенің жасалуының деңгейі мен дәрежесінен шығады. Сондықтан, біз орта мектепте физиканы оқыту теориясы мен әдістемесі алдында тұрған қарама-қайшылықтарды бөліп аламыз және олардың негізінде өзекті мәселелерді қалыптастырамыз.

Орта мектеп оқытуды демократизациялау, гуманизациялау, гуманитаризациялау сияқты принциптерден құрылады. Бұл принциптердің көрінісі әр типті оқу мекемелерін, әртүрлі оқу бағдарламалары мен оқулықтар құру болып табылады. Сәйкесінше осы уақытқа дейінгі орта физикалық білім берудің бірдей деңгейі, оқу бағдарламасы мен оқу құралы және оқушылардың оқу мекмесін және оқу бағдарламасы мен оқу құралын таңдау арасында қарама-қайшылық пайда болады. Бұл қарама-қайшылық әртүрлі типтегі оқу мекемелеріндегі, бағыттары әртүрлі кластардағы физикалық білім беру мазмұнын анықтауды негіздейді.

Практикаға жеке бағыттылық оқытуды енгізу, мұнда мұғалім «орта» оқушыға бағытталады, ол үшін қабілетімен, қызығушылығымен және икемділігімен жеке адам болып табылатын ал әрбір нақты оқушыға жаңа әдістерді, жоспарларды және оқытудың әртүрлі формаларын ұйымдастыруды жүзеге асырады.

1. 
   Физиканы оқыту әдістемесі.
   
2. 
   Физиканы оқыту әдістемесінің өзекті мәселелері.
   
3. 
   Орта жалпы білім беретін мекемелердегі оқу процесін реттейтін құжаттар.
   
4. 
   Физиканы оқыту әдістемесі, физиканы оқу әдістемесі, оқыту технологиясы ұғымдарының мәнін көрсетіңіз
   

2-тақырып. Мектепте физиканы оқытудың негізгі міндеттері

1. 
   Мектепте физиканы оқытудың негізгі міндеттері: физика ғылымының негізін меңгеру (бағдарламалық мәселелерді білу, іскерліктер мен дағдыларды меңгеру)
   
2. 
   Оқушылардың ойлау және танымдық қабілеттерін дамыту, диалектикалық-материалистік көзқарастарын қалыптастыру
   

1.Мектепте физиканы оқытудың негізгі міндеттері: физика ғылымының негізін меңгеру (бағдарламалық мәселелерді білу, іскерліктер мен дағдыларды меңгеру) оқушылардың ойлау және танымдық қабілеттерін дамыту, диалектикалық-материалистік көзқарастарын қалыптастыру

Физиканы оқыту теориясы мен әдістемесі педагогика ғылымының негізгі саласының бірі болып табылады.

Қазіргі кезде ғылымның қарқындап дамуына байланысты әрбір ғылым негізінің мазмұны кеңейіп, тереңдеп, сәйкесінші оларды оқытудың әртүрлі әдіс-тәсілдері де пайда болуда. Сол себепті әр пәнді оқыту әдістемесі ждеке ғылым саласы болып қалыптасып, ірге тасы қалануда. Барлық жеке пәндерді оқыту әдістері дидиактикаға негізделеді.

Мектептегі білім беру ісінде физика пәнінің алатын орны, физика ғылымының қазіргі қоғам өміріндегі маңызымен, оның ғылымның қарқындап дамуына тигізетін шешуі ықпалымен анықталады.

Мектепте физиканы оқыту барысында оқушының қалыптасуы, ең алдымен оның жалпы білім алуы іске асырылуы тиіс. Физиканы үйрету – белгілі бір жүйеде жоспар бойынша мұғалімнің басшылығымен бағдарлы мақсатқа бағытталады. Физиканы оқыту әдістемесі міндетіне – физиканы оқытудың заңдылықтарын ашу, берілетін физикалық білімнің мазмұнын анықтау, оны үйретуді ұйымдастыру т.б. кіреді.

Мектепте физиканы оқыту кезеңінде оқушыларға білім білім беру, оларды жан-жақты дамыту, тәрбиелеу сияқты негізгі үш міндет атқарылады.

Білім беру міндеті – физиканы оқыту әдістемесінің негізгі міндеті. Соның нәтижесінде оқушылар физиканың негізгі заңдылықтарынан білім жинақтайды, әрі оны іс жүзінде пайдалану дағдысы мен біліктілігін қалыптастырады.

Дамыту міндеті – оқушылардың танымдық мүмкіндігін дамытуды көздейді, олардың өздігінен білімдерін жетілдіруді іске асыру мүмкіндігіне ие етеді. Әртүрлі ақпараттарды дұрыс бағдарлай білуге, логикалық амалдарды меңгере алуға, шығармашылық ойлау қабілеттерін арттыруға жеткізеді.

Тәрбиелеу міндеті – негізгі міндеттердің бірі. Себебі, оқытудың мақсаты, мазмұны, әдістері - өсіп келе жатқан жастардың өмірге дайындалу жолы.

Сондықтан мектепте мұғалім қызметі қоғамның әлеуметтік тапсырмасын орындауға бағытталады. Олай болса, физиканы оқыту негізінен алғанда, оқушылардың ғылыми көзқарасының қалыптасуына, ой-өрісінің дамуына жәрдемдесіп, өнегелі-үлгілі болуға баулиды.

Ұзақ уақыт бойы мектепте физиканы оқытудың негізгі мақсаты оқушыларға физиканың негізі бойынша терең де берік білімді қалыптастыру болып келеді. Қазіргі кезеңде белгілі бір көлемде оқушыларға белгілі бір көлемде оқушыларға физикалық білімді қалыптастыру барысында оларды тәрбиелеп, дамыту мақсаттары тұр. Физиканы оқыту мақсаттарының құрамы да кеңейді: оқушыларға физиканың зерттеу әдістері туралы білімді қалыптастыру, физиканы оқыту барысында мамандық таңдауға әзірлеу, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту деген мақсаттар соңғы кезде енді.

Орта мектептерде физиканы оқыту мақсаттарын топтап, әр топқа сәйкес оқытудың нақты мақсаттарын мына кесте арқылы көрсетуге болады:

Кесте 1

Физиканы оқыту мақсаттары өзара байланысты болып келеді. Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту мақсаты олардың білімдерін есептер шығаруда қолдана білу икемділіктері мен дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастыру барысында жүзеге асады.

Әртүрлі кәсіп бағытындағы сынып оқушыларына физиканы оқыту мақсаттарының өз ерекшеліктері бар. Мысалы, физика-математикалық бағыттағы сынып оқушылары мектеп бітіргеннен соң физика-математикалық бағыттағы жоғары оқу орына түседі. Сондықтан оларды танымның физикалық әдістерімен таныстырып, оларда зерттеушілік эксперименттік ебдейліктерді, физикалық есептер шығаруда жоғары математикалық аппаратты қолдана білу икемділіктерін қалыптастыру қажет.

Жалпы білім беру мектептеріне арналған бағдарламаның түсініктемелік жазбасында оқушылар меңгеруге тиісті білім элементтері: эксперименттік фактілер, ұғымдар, заңдар, теориялар, әлемнің физикалық бейнесі, физика заңдарының техика мен технологияда қолданылуы көрсетілген.

Бұл білім элементтерін оқушылар әртүрлі деңгейде меңгеруі мүмкін. Практикалық мақсаттарға біршама ыңғайлысы оқытудың мақсатын анықтайтын американ ғалымы Блумның таксономиясына негізделген игеру деңгейлерінің жүйесі болып табылады. Оған сәйкес:

1-деңгей – білімдерді есте сақтау;

2-деңгей – білімдерді түсіну;

3-деңгей – таныс жағдайда білімдерді қолдану;

4-деңгей – жаңа жағдайда білімдерді қолдану болып табылады.

3-деңгей білімді, іс-әрекетті үлгі бойынша орындай білуді, 4-деңгей – білімді шығармашылық деңгейде орындай білуді көрсетеді. Сонымен білімді меңгеру деңгейлерін енгізу оқушылардың меңгерген физикалық білім элементтерінің оларды әртүрлі жағдайларда: есеп шығаруда, табиғаттағы құбылыстарды түсіндіруде, машиналардың жұмыс істеу принципін т.б. қарастыруда қолданумен тығыз байланысты екенін көрсетеді.

Мысалы, оқушыларға Ньютонның екінші заңы туралы білімді қалыптастыруды қарастырсақ: бұл заңды меңгерудің І деңгейіне – заңның формуласының жазылуын, оқылуын білу, бұл заңды дәлелдейтін тәжірибені түсіндіру, заңның қолданылу шегін айту. Білім меңгерудің ІІ деңгейіне заңның мағынасын түсіндіруді, заңдағы себеп-салдардың байланысын түсіндіре білуді көздейді. Білім меңгерудің ІІІ деңгейіне белгілі алгоритм негізінде, осы заңды қолданатын есептерді шығару; мұғалімнің берген нұсқауының көмегімен дененің үдеуінің оған әсер ететін күшпен оның массасына тәуелділігін тағайындауға эксперимент жасау; өмірде кездесетін құбылыстарға заңды қолдана білу жатады. Білім меңгерудің ІY деңгейіне оқушылардың стандартты емес есептерді шығара білуі, заңды зерделеуде өз бетімен жұмысты жоспарлап, өткізуі жатады.

ІY деңгейге сәйкес білім меңгеру жеке тұлғаның даму мүмкіндігіне байланысты. Сондықтан барлық оқушылардың бұл деңгейге сәйкес білімді бірдей меңгеруі мүмкін емес. Білімнің бір деңгейінен келесі деңгейлеріне өту бірте-бірте жүреді. Жаңа материалды қарастырғанда білім әуелі бірінші деңгейде меңгеріліп, кейін түсініліп, сосын білімді қолданудың іскерліктері қалыптасады.

Физиканы оқыту әдістемесі мынадай мәселелерді шешеді:

-физиканы оқыту мақсатын негіздеп беру;

-тәрбиені физиканың негізін оқытумен үйлестіре отырып іске асыру;

-мектеп физика курсының мазмұны мен құрылымын анықтау және оны үнемі жүйелі түрде жетілдіру;

-аса тиімді әдістер мен тәсілдерді ойластырып, әрі оны тікелей тәжірибе түрінде тексеруден өткізу және оны оқу жүйесіне енгізу.

Сонымен физиканы оқыту әдістемесінің негізгі мақсаты физиканы оқыту жолындағы теорияны жетілдіру, оқыту үрдісі барысында негізгі заңдылықтарды ашып беру, оқушылардың физиканы қаншалықты меңгергенін зерттеу, физиканы оқыту негізінде оқушыларды тәрбиелеу, ой-өрісінің өсіп жетілуін өзектеу, жалпы дамуын жандандыру.

Жалпы алғанда мынадай қорытындыға келеміз:

Физиканы оқыту әдістемесі – оқытудың жолдары мен тәсілдерінің заңдылықтарын зерттейтін, әрі оқушыларды физиканы оқыту үрдісінде тәрбиелейтін және дамытатын ғылым.

Физиканы оқытудың негізгі міндеттері

Физиканы оқыту міндеттеріне мыналар жатады:

-ғылыми-техникалық прогресті жеделдетуде физиканың атқаратын маңызы және оның даму болашағын ғалымдардың физика мен техниканы дамытуда қосқан үлесін ашып көрсету негізінде оқушыларға идеялық, патриоттық тәрбие беру;

-ғылыми білімдерді, эксперименттік фактілерді, ұғымдарды, заңдарды, теорияларды, физика ғылымының өзіндік әдіс-тәсілдерін, дүниенің қазіргі заманғы ғылыми бейнесін қалыптастыру;

-материяның құрылымдық сарқылмастығы мен біртұтастығын, физикадағы аса маңызды сақталу заңынының жан-жақтылығын, физикалық құбылыстардың диалектикалық сипатын, физикалық теориялардың сабақтастығы, физиканы дамытудағы теория мен тәжірибе арақатынасының міндетін, танымдағы іс-тәжірибенің атқарар маңызын ашу;

-ғылыми-техникалық прогрестің басты бағыттарымен, атап айтқанда, кешенді автоматтандырумен, электрониканың және микропроцессорлық техниканың, роботты техниканың, атомдық энергетиканың дамуымен, жаңа материалдарды жасау және өңдеу технологиясымен, физика заңдарының техника және өндіріс технологиясында қолданылуымен таныстыру;

-өзбетімен білім алу және алған білімдерін қолдана білу, физикалық құбылыстарды бақылай және түсіндіре білу; сондай-ақ, оқулық, анықтамалық және хрестоматия әдебиеттерін пайдалана білу іскерлігін қалыптастыру;

-қайсыбір эксперименттік икемділікті қалыптастыру, құралдар мен аспаптарды пайдалана білу; өлшеу нәтижелерін шығара білу, және тәжірибе мәліметтері негізінде қорытынды жасай білу, қауіпсіздік техникасы ережесін сақтай білу;

-физика мен техникаға деген танымдық ықыласын, шығармашылық қабілетін дамыту, мамандықты саналы таңдауға дайындау;

-оқушыларға адамгершілік тәрбие беру, білім беру және сол білімдерін жетілдіру, еңбек етуге дайындау;

-оқу материалын саралау принципін жүзеге асыру – негізгі фактілер, ұғымдар, заңдар, теорияларды және физика ғылымының әдістерін оқып үйренуге, теория негізінде физикалық құбылыстарды кең ауқымды қорытындылауға үйрету;

-физикалық құбылыстарды, тәжірибе нәтижелерін аспап пен қондырғылардың жұмыс тәртібін өз бетінше түсіндіріп беруге, ғылымның негізгі бастапқы қағидаларын қолдана білуге үйрету;

-оқушыларға физиканың ғылыми және теориялық негіздерін меңгерту;

-оқушылардың жалпы ғылыми ойлауын дамыту – физикалық құбылыстардың, заңдар мен заңдылықтардың, қағидалардың мәнін олардың болу себептерін түсіндіру, құбылыстардың қалай болатынын алдын-ала болжау;