Пән бойынша оқыту бағдарла Нысан пму ұс н 18 3/37 масының (Syllabus) титулдық парағы

Ф.ғ.к., доцент Муталиева Раушан Мамырқызы

Тел. (8-3182) 55-38-82

Қабылдау уақыты: дүйсенбі сағат 10-00, ауд. №324

Қазақ әдебиетінің тарихындағы маңызды да күрделі кезеңі болып табылатын ХХ ғасырдың соңындағы әдеби процесс пен әдебиет тарихы жөнінде хронологиялық ұстанымды сақтай отырып,әдебиеттану ғылымының қол жеткізген бүгінгі табыстары негізінде студенттерге барынша толық, тиянақты білім беру.

- ақын-жазушылардың шығармаларының мәтіндерін;

- образдар жүйесін талдау тәсілдерін;

- көркем шығарма тілін талдау тәсілдерін;

- оқыған шығармалары туралы зерттеулерді


6 Пререквизиттер: Әдебиеттануға кіріспе, 20 ғасырдың басындағы қазақ әдебиеті, Ұлы Отан соғысы және соғыстан кейінгі жылдардағы қазақ әдебиеті

7 Постреквизиттер : орыс әдебиеті, шетел әдебиеті
8 Тақырыптық жоспар

1 20 ғ.60ж.кейінгі қазақ әдебиеті (1960-2000)

2 Әбділда Тәжібаев

3 Ілияс Есенберлин

4 Хамит Ерғалиев

5 Жұбан Молдағалиев

6 Сырбай Мәуленов

7 Тахауи Ахтанов

8 Бердібек Соқпақбаев

9 Әбдіжәміл Нұрпейісов

10 Зейнолла Қабдолов

11 Мұқағали Мақатаев

13 Сағи Жиенбаев

14 Жұмекен Нәжімеденов

15 Оралхан Бөкей

9 Пәннің қысқаша сипаттамасы
Қазіргі қазақ әдебиетінің 1960-2000 жылдарындағы кезеңінде Ә.Тәжібаев, Х.Ерғалиев, Б.Соқпақбаев, С.Мәуленов, З.Қабдолов, Ә.Нұрпейісов, Ж.Молдағалиев, І.Есенберлин, Т.Ахтанов, М.Мақатаев, С.Жиенбаев, Ж.Нәжімеденов, О.Бөкей секілді жазушылардың шығармалары идеялық-көркемдік жағынан қарастырылады.


10 Курстың компоненттері

Дәріс тақырыптары
1-тақырып. 20 ғасырдың 60жылдарынан кейінгі қазақ әдебиеті (1960-2000)

Қазіргі кезеңдегі қазақ әдебиетінің тарихын жүйелей оқыту мен зерттеудің басты принциптері. Қазақ әдебиетінің алпысыншы жылдардан кейінгі даму сипаты туралы әдеби-эстетикалық, қоғамдық-саяси ойлардың маңызы мен мәні.Жаңа бетбұрыс пен даму процесіндегі көлемдік, сапалық өзгерістер.С.Сейфуллин, Б.Майлин, І.Жансүгіров сықылды қазақ әдебиетінің негізін салушы жазушылардың шығармаларының әдеби айналымға оралуы,олардың творчествосының зерттеле бастауы.

Проза. Қазіргі қазақ прозасының жанрлық байлығы мен стильдік көп қырлығы. Прозаның гуманистік мазмұнының тереңдеуі. Адамның адамгершілік және іскерлік қабілетінің суреттелуі. Ауыл мен қала,өндіріс пен шаруашылық мәселелерінің көріністері.Тоғышарлық пен тоқырау белгілері.Жұмысшы, шаруа және интеллигенция образын жасаудағы ізденістер, жетістіктер. Тартыс сипаты мен характер ерекшелігі.Заман тынысы мен замандас тұрғысы.

Ұлы Отан соғысы тақырыбының көркемдік игерілуі. Соғыстағы адам бойындағы ерлік пен ездік,геройлық пен трагедиялық, достық пен дұшпандық. Соғыс туралы жазылған прозалық шығармалардың жанрлық, стильдік сипаттары: әңгіме, повесть, роман, мемуар, естелік, монолог,диалог. Тарихи дерек және творчестволық қиял ара қатысы. Жағдай мен характер. Тылдағы адам тағдыры. Бауыржан Момышұлы (1910-1983). Шығармашылық өмірбаяны. Әңгімелері: «Бір түннің оқиғасы», «Жол үстінде» «Олар менің есімде», «Ана әмірі», «Адам қайраты», «Жон арқа», «Көк төмпеш». «Ұшқан ұя», «Артымызда - Москва» шығармалары.Сюжет пен композиция. Тіл. Характер даралау.Прототип пен тип. Жазушының «Қанмен жазылған кітабы » (1991): Соғыс психологиясы, майданнан жазылған хаттар, әңгімелер, мақал-мәтелдер.Бауыржан Момышұлының әдеби мұрасының қазақ әдебиеті тарихындағы орны. Ә.Шәріпов, Т.Жангельдин, Қ.Қайсенов шығармалары.

Тарихи проза. Тарихи прозаның жанры туралы әдеби-теориялық пікірлер. Тарихи прозаның түрлері. Тарихи дерек пен творчестволық қиял арақатынасы. Әдеби шығармадағы тарихи, этнографиялық, фольклорлық, әдеби материалдар және олардың сюжет жасаудағы, адам характерін ашудағы қызметі.

Проза дамуының кейбір бағыттары: Әлеуметтік-философиялық проза. Психологиялық проза.Публицистикалық проза.Лирикалық проза.Хроникалық проза.Биографиялық проза. Документальды проза. Прозаны бұлайша топтастырудың шарттылығы.

Образ жасаудағы ізденістер. Сөз бен істің үндестігі мен қарама-қайшылығы және олардың характер шындығын танытудағы рөлі.Жазушының портрет жасаудағы шеберлігі.Монолог пен диалог. Образ жасаудың амал-тәсілдерінің өзара байланысы.Ә.Нұрпейісов, Т.Ахтанов, Ә.Нұршайықов, З.Қабдолов, О.Бөкей, Қ.Жұмаділов, Б.Соқпақбаев, І.Есенберлин, Ә.Кекілбаев, Қ.Ысқақов шығармаларындағы көркемдік-идеялық ізденістер.

Психологиялық талдау және олардың түрлері мен көркемдік қызметі. Қазіргі қазақ прозасында психологиялық талдаудың аналитикалық (кейіпкердің ой-сезім ағыны мен толғаныстары, ішкі монологы) және синтетикалық (іс пен түстегі, түр мен тұлғадағы құбылулар) формалары, олардың өзара байланысы, психологиялық параллелизм.

Поэзия.Қазіргі қазақ лирикасы. Тақырып аясы.Проблематикасы. Қазіргі қазақ лирикасының басты даму сатылары мен ерекшеліктері. Лирикадағы адам және қоршаған орта проблемасы. Лирикадағы автор мен кейіпкер арақатынасы.Конфликт және характер.Ой мен сезім. Суреттеу мен сипаттау. Мезгіл мен мекен. Лирикалық шығармалардың мағыналық- структуралық элементтерінің салаласа және сабақтаса байланысу жолдары. Қазіргі қазақ лирикасын жанрлық топтастырудың мәселелері. Тақырыптық тұрғыдан топтастыру. Суреттеу амалының ерекшеліктеріне қарай топтастыру.

Қазіргі қазақ лирикасының көркемдік-бейнелеуіш құралдары.

Поэма. Тақырыптық-проблематикалық ізденістері.Патриоттық және интернационалдық пафос. Жанрлық-стильдік көпқырлылығы.Поэмадағы тарихи өткен дәуір шындығының суреттелу ерекшелігі. Бүгінгі өмір көріністерін суреттеудегі ақындық шеберлік үлгілері. Дәстүр мен жаңашылдық арақатынасы. Лирикалық поэма және оның ерекшелігі. Поэмадағы лиризм мен драматизм.

Драма. Қазіргі қазақ драматургиясы: жанрлық сипаты, тақырып тереңдігі мен проблематикасы. Көркемдік-идеялық ізденістері. Лирикалық драма үлгілері. Эпикалық драма үлгілері. Тарихи драма үлгілері. Комедия, оның жанрлық ерекшеліктері. Трагедия туралы қазіргі әдеби-теориялық ойлар. Драмадағы тартыс сипаты. Драмадағы сөз бен іс. Қ.Мұхаметханов, А.Сүлейменовтің шығармашылық ізденістері.

Әдебиеттану мен сынның даму ерекшеліктері. Қазақ әдебиеті тарихының алты томдығының, монографиялық зерттеу еңбектердің жарық көруі. Қазіргі заман қазақ әдебиеттану ғылымы мен әдеби көркем сынының дамуы, салалары.Әдебиеттің теориясы мен тарихы, олардың қазіргі жайы мен міндеттері. Әдеби көркем сын мен қазіргі әдеби процесс. Қазіргі қазақ әдебиетінің әлем халықтары әдебиетімен байланысы.
2-тақырып. Әбділда Тәжібаев(1909-1998)

Жазушының творчестволық өмірбаяны. Ә.Тәжібаев лирикасының сырлы әлемі. «Олқылық», «Екі жиһан», «Құтқару», «Оркестр», «Толғау» поэмалары. Олардың тақырыбы, проблематикасы. «Ағалар туралы», «Ақын», «Майра» поэмаларының екінші бір тобы қазақ халқының аңыз әңгімелеріне негізделуі. «Абыл», «Аққу», «Мерген», «Толағай». Драмалық поэмалары : «Монологтар», «қыз Бен солдат». Сыршылдық шығармаларының көркем өрнектері: «Тараспен әңгіме», «Елден сәлем», «Күзет әні», «Келіншекпен кеңес», т.б. Драмалары: «Жомарттың кілемі», «Көтерілген күмбез». Комедиялары: «Дубай Шубаевич», «Той боларда». «Майра» пьесасы.

Ә.Тәжібаевтың әдебиеттану саласындағы еңбегі: «Өмір және поэзия», «Өмір және драматургия».

3-тақырып. Ілияс Есенберлин(1915-1983)

Ақын, жазушы, публицист, қоғам қайраткері. Абай атындағы Қазақ ССр мемлекеттік сыйлығының лауреаты.

Жазушының шығармашылық өмірбаяны. Поэзиялық шығармалары: «Сұлтан», «Айша», «Біржан сал трагедиясы» поэмалары. Прозалық шығармалары. Повестері: «Өзен жағасында», «толқиды Есіл». Романдары: «Айқас», «Қатерлі өткел», «Ғашықтар», «Алтын құс», «Көлеңкеңмен қорғай жүр», «Маңғыстау майданы». Олардағы өмір шындықтары, ар-ұждан, адамгершілік мәселелері.

І.Есенберлиннің «Көлеңкеңмен қорғай жүр», «Аманат» романдарында бүгінгі жұмысшылар мен тың игерушілердің өмірі мен күресінің жан-жақты пайымдалатыны. Тың игерудің жақсы жақтармен бірге жерді тоздырған науқаншылдықты, шолақ белсенділікті ашық суреттегені.

Тарихи романдары: «Алтын орда, «Көшпенділер»трилогиясы.

І.Есенберлин прозасының әлем тілдеріне аударылуы. Шығармаларының тақырыптары және зерттелу жайы.

Ақын, жазушы, публицист, аудармашы, қоғам қайраткері.Мемлекеттік сыйлық лауреаты. Қазақстанның халық жазушысы.

«Әке сыры» алғашқы поэмасымен оқырманды дүр сілкіндіргені. «Жас ана», «Үлкен жолдың үстінде», «Біздің ауылдың қызы», «Сенің өзенің», «Құрманғазы», т.б. дастандар тақырыптық, идеялық көркемдік түр бағытында кезінде әдеби процеске әсер еткен, соны туындылар. «Ақын ойлары», «Менің баяндамам», «Самарқан деп сайрасам», «Зарафшан», «Сырласу», «Нұра», «Үш ғасыр күткен жақсылық», «Құдіретті пірім менің», «Сонеттер», «Өзіме», «Ақын өлімін ойласам», т.б. өлеңдеріндегі көрінісі.

Х.Ерғалиев поэмалары. «Шындық шырқайды» жинағына енген әңгіме, очерк, публицистикалық мақалалары арқылы мазасыз уақыттың көкейкесті мәселелеріне үн қосып отыруы. «Ғұмырнама» кітабында өз заманы мен замандастары туралы сыр шертетіні.

Х.Ерғалиевтің әлем әдебиетінің көрнекті өкілдері Дж.Байрон, Ә.Науаи, Низами, Софокл, Назым Хикмет, Пабло Неруда, М.Лермонтов, А.Пүшкин, У.Шекспир шығармаларын аударғаны.

Х.Ерғалиев поэзиясындағы көркем тәсілдердің бірі - монологтар . бұл тәсілдің өлеңдерімен қатар эпикалық шығармаларында да кездесетіні. Эпика мен лириканың түрі, көлем сипатын сәтті ұштастыруы – ақын поэзиясының үлкен табысы. Х.Ерғалиевтің шығармашылығының зерттелуі.

Ақын, публицист, сыншы, қоғам қайраткері. КСРО және Қазақстан мемлекеттік сыйлықтарының лауреаты. Қазақстанның халық жазушысы.

Ақынның шығармашылық өмірбаяны. Лирикалық өлеңдері. Поэмалары: «Мен қазақаын», «Кісен ашқан», «Қыран дала», «Сел», «Жыр туралы жыр».

Поэмаларға арқау болған өмір шындықтары. Шығармаларының поэтикасы. Көркемдік-бейнелеу құралдары. Образ жасау шеберлігі. Сюжет дамыту, композиция түзу шеберлігі. Стилі. Қаламгер шығармаларындағы ерлік пен елдік тақырыбы. Ақын поэзиясының салалары : азаматтық , саяси-әлеуметтік лирика, философиялық толғау, толғамдар, табиғат, көңіл-күй лирикалары.

Ж.Молдағалиевтің поэзияны тақырыптық, мазмұндық, түрлік, образдық көркемдік келісімімен байытқаны. Реалистік қуат, романтикалық леп, тақырып алуандығы, ақынның өзіндік стилі.

Ж.Молдағалиев – орыс әдебиетінің озық үлгілерін аударғаны, көркем публицистика саласында да жемісті еңбек еткен қаламгер.

Шығармашылық мұрасының зерттелу жайы.
6-тақырып Сырбай Мәуленов(1922-1993)

Ақынның шығармашылық өмірбаяны. Сырбай Мәуленов – лирик ақын.Ақын шығармаларының жанрлық құрамы.Табиғат лирикасы. Махаббат лирикасы. Философия лирикасы. Сурет пен суреттілік. Бейне мен бейнелілік.Көркемдік бейнелеу құралдары.Сыр мен сыршылдық. Ақын шығармаларындағы Ұлы Отан соғысы тақырыбы, өмір мен өлім тайталасының көріністері.

Сырбай Мәуленов отызыншы жылдардың соңында келсе де, ақын ретінде танылған тұсы – қырқыншы жылдардың соңы. Ұлы Отан соғысына қатысқан майдангер ретінде С.Мәуленовтің шығармашылығында соғыс тақырыбы үлкен орын алады. Алайда оның нағыз өлең өрнегіне ұласар тұсы – соғыстан кейінгі жылдар. Ақын поэзиясының ерекше сыры,түрі оның халық поэзиясымен ерекше туыстық табиғи байланысында. 1948 жылы жарық көрген алғашқы өлеңдер жинағынан бастап, «Дала дабылы», «Жасыл орман», «Жаз ерке», «Жолдас», «Жол үстіндегі жалындар», «Тартыс таңбасы», «Шағым», «Шаңқай түс» өлеңдер мен топтамаларында халық эстетикасы мен табиғи байланысы айқын көрінеді.

Сырбай Мәуленовтің ақындық даралығы мен қазақ әдебиеті тарихындағы орны.

Ақын, жазушы, драматург, аудармашы, қоғам қайраткері. Мемлекеттік сыйлық лауреаты. Қазақстанның халық жазушысы.

Жазушының шығармашылық өмірбаяны. Алғашқы өлеңдері. Алғашқы әңгімесі («Күй аңызы»). «Қаһарлы күндер» романы : тақырыбы, сюжеттік желісі, характер және жағдай, ерлік пен елдік мәселері, образдар жүйесі. «Дала сыры» повесі, «Боран» романы. Олардың тақырыбы, проблематикасы. Жазушының сюжет дамыту, композиция түзу шеберлігі. «Шырағың сөнбесін» романы: тақырыбы, проблематикасы. Жазушының образ жасау шеберлігі.Повестері: «Махаббат мұңы», «Дала сыры».

Лирикалық проза үлгісіндегі «Махаббат мұңы» повесі. «Шырағың сөнбесін» романы – соғыс тақырыбын өзгеше философияға орай бейнелейтін талантты туынды. Қаламгер реализмі мен психологизмі реңкі өзге, таза.

Драмалық шығармалары: «Сәуле», «Боран», «Ант», «Махаббат мұңы». Публицистикалары мен сапарнамалары.

Аударма саласындағы А.Пушкиннің «Алтын әтеш туралы ертегісін», А.Толстойдың «Азапты сапарда» трилогиясын, С.Бабаевскийдің «Алтын жұлдызды жігіт» романын, И.Тургеневтің, А.Горькийдің әңгімелерін қазақ оқырмандарына жеткізуі.

Шығармашылығының зерттелу жайы.
8-тақырып. Бердібек Соқпақбаев(1924-1992)

Қазақ әдебиетінде балаларға арналған шығармаларымен көзге түскен, балалар прозасының классигі атанған – қаламгер Бердібек Соқпақбаев. Бердібек Соқпақбаевтың алғашқы көлемді туындысы қазақт әдебиеті үшін тың тақырып – спортқа арналған «16 жасар чемпион» 1951 жылы жарық көріп, көпшілік назарын аударса, «Менің атым Қожа» повесі әлемнің алуан тілдеріне аударылып, театр сахналары мен экрандарға шықты.

Жазушының «Балалық шаққа саяхат», «Қайдасың, Гауһар ?», «Бастан кешкен», «Өлгендер қайтып келмейді» повестері мен романдарында адамгершілік, адамдық проблемалары кейіпкерлер жан-дүниесіндегі , психологиясындағы өзгерістерді суреттеу арқылы ғана емес, тікелей әрекеті уақиғаны бейнелеу арқылы да, олардың ой-толғаныс, монологтары да арқылы көрсетіледі.

Қаламгердің балаларға арналған шығармаларында сол кездегі уақыт пен қоғамның көпшілік батып айта алмай жүрген талай проблемалары қозғалады. Сөз арасында кейіпкер атынан кейде автор баяндауында әзілге орай жеңіл айтылатын сөздер артында қоғам назарын аударып, белең ала бастаған талай ауыр мәселелер көтеріледі.

Б.Соқпақбаевтың оқырмандары балалар ғана емес, одан кәрі-жас, қарапайым еңбек адамы, зиялы қауым, ғалымдар да өз керегін тауып, эстетикалық әсерге бөленеді.

«Менің атым Қожа» повесінің көркемдігі, оның әлем тілдеріне аударылуы мен әдеби сында бағалануы Б.Соқпақбаев поэтикасына тереңдей үңілуге мүмкіндік береді.

Қаламгердің «Өлгендер қайтып келмейді» романының композициялық құрылымы мен сюжет желілеріндегі үндестік сыры – жазушының өмірбаяндық мәліметтерімен ұщ-штасып, сабақтасып жатуында.

9-тақырып. Әбдіжәміл Нұрпейісов(1924)

Алғашқы шығармасы - «Курляндия» романы. Роман өңделіп, «Күткен күн» деген птпен жарияланды.

«Қан мен тер» трилогиясының әдебиет тарихында алатын орны ерекше. Роман бірден қоғамдық санада елеулі серпіліс тудырып, әдеби сынның, зерттеу мен талқылаудың обьектісіне айналды. Шет тілдерге аударылды. Күні бүгінге дейін оқушысын тауып келе жатқан роман құпиясының бір сыры шығарма өзегіндегі көркем шындықтың өмірдің өзіндей қарапайымдылығында, схема, идеологияға сия бермейтіндігінде. Шығармадағы күрделі өмір қаламгер шеберлігінің арқасында көлемді сипатқа ие болып, өзінің жұмбақ заңдылығымен қозғалуда.Романдағы Тәңірберген, Ақбала, Еламан, Судырақмет, қара қатын бейнелері.

«Соңғы парыз» романындағы Жәдігер, Әзім, Бәкизат бейнелері.

Қазақстан Республикасының халық жазушысы, көрнекті әдеби теоретик Зейнолла Қабдоловтың әдеби жолы поэзиядан басталады. Қаламгердің өлең жырлары, әңгіме-очерктері 1943 жылдан бастап республикалық орталық басылымдарда жиі жарияланып,көпшілік назарын аударған. Көрнекті қаламгерлер мен сыншылар тарапынан жоғары бағаға ие болған.

З.Қабдоловтың қоғамдық санаға қозғау салған алғашқы ірі шығармасы- «Өмір ұшқыны» повесі (1956). Шығарма 1958 жылы Москвада «Искра жизни» деген атаумен орыс тілінде жарық көрген. Қазақ прозасындағы студент жастар өміріне арналған бірнеше туындылардың бірі. Автор кейін осы повесін өңдеп, толықтырып, «Ұшқын» романына айналдырып, «Біз жанбасақ..» (1974) дилогиясына бірінші кітап етіп енгізді. Дилогияның екінші кітабы «Жалын» (1970) сәтті туындылар қатарында Бүкілодақтық (бұрынғы СССР) бәйге алды. 1976 жылы орыс тілінде Москвада жарық көрді, шет тілдерге аударылды.

З.Қабдолов шығармашылығының ірі саласы – Мұхтар Әуезов. Оған арналған мақалалары мен ғылыми зерттеулері («Әуезовтің әсемдік әлемі» 1986) бар. «Менің Әуезовім» аталған роман-эссе ХХ ғасыр қазақ прозасындағы шоқтығы биік шығарма. Жаңа пішінде жазылған шығарманың даралық сипаты обьект ірілігінен ғана емес, суреткер шеберлігінен де байқалады.

Жазушы қазақ прозасына өзіндік стиль өрнегімен, сырлы сөз, әдепті әзілімен келді. Уақыт пен кеңістік орайына қарай нақты мазмұн ерекшелігін, ой иірімдерінің астарын аңғаруға болады.

З.Қабдолов қаламының ерекшелігі оның көркем шығармаларында ғана емес, публицистикасы мен эсселерінде, ғылыми еңбектерінде де айқын көрінеді. Қаламгердің тілі арнайы зерттелуі керек («Адам» 1958, «Сыр»1975).

«Әдебиет теориясы негіздері» 1970, «Сөз өнері»1976, «Жанр сыры»1964, «Жебе» 1977, «Арна 1988», «Көзқарас» 1996 еңбектері.

11-тақырып. Мұқағали Мақатаев(1931-1976)

Ақын, жазушы, аудармашы, Қазақстан Республикасы мемлекеттік сыйлығының лауреаты.

Ақынның шығармашылық өмірбаяны. Ақынның лирикасы. Табиғат, махаббат, философия лирикалары. Сурет пен суреттілік. Бейне мен бейнелілік.Көркемдік бейнелеу құралдары. Сыр мен сыршылдық.Ақын шығармаларындағы Ұлы Отан соғысы жылдары шындықтарының суреттері, жесір мен жетім бейнелері. «Соғыстың соңғы көктемі», «Абысындар», «Әке аманаты», «Ұлыма», «Қызымыа», «Майгүлге», «Біздің үйге көктем келді», «Әбділдаға», «Бауыржан Момышұлына», «Тоқта балам, атаң келед ,артыңда», «Қариялар азайып бара жатыр», «Қайран Қарасазым-ай», «Үш бақытым», «Оралыңдар», «Толғау», «Халқым барда», «Ей, өмір», «Махаббат диалогы», «Әйелдер-ай», «Махаббат моласы», «Иек артқан теңізге мүйістейін», «Алдынан терезеңнің жүріп өттім», «Мен сені сағынғанда» т.б. шығармалары.

«Аппоссионата», «Мавр», «Ильич», «Большевиктер», «Чили, шуағым менің», «Алтай, Атырау», «Бала шақтан болашаққа», «Жанары неткен тұңғиық», «Атамекен» поэмалары. Ақын шығармаларындағы өмір мен өлім, жарық пен қараңғы, бақи мен жалған туралы ойлардың көріністері. «Аққулар ұйықтағанда» поэмасындағы шеберлігі.

«Қарлығашым, келдің бе?», «Дариға-жүрек», «Аққулар ұйықтағанда», «Моцарт. Жан азасы», «Жанары неткен тұңғиық», «Атамекен», «Өмір өзен», «Бәсіре», «Соғады жүрек», «Шолпан», «Қош, махаббат», «Аманат» жинақтары.

Прозасы. «Қош, махаббат» атты повестер мен әңгімелер жинағы, «Махаббаттан парасатқа» атты күнделіктер жинағы.

Аудармалары. У.Уитменнің «Шөп жапырақтарын», В.Шекспирдің «Сонеттерін», Дантенің «Құдіретті комедиясын» қазақ тіліне аударуы.

М.Мақатаев шығармаларының зерттелу жайы.

Көрнекті қазақ ақыны Сағи Жиенбаев - әдебиетке 60 жылдар қарсаңында келіп, дәстүрлі тақырыптарды жаңаша қабылдауда өзіндік өрнегін, ой-өрімдерін таныта алған ақын.

1956 жылдан бастап бірыңғай әдеби жұмыстармен айналысқан.

Ақын алғашқы өлеңдерімен-ақ поэзияға құштар оқырман ықыласына бөленді. Сұлу жырлары, назды, қылықты өлеңдері, сүйкімді жұмсақ әуен, ырғақ С.Жиенбаев поэзиясының өзіне тән ажарын көрсетті.

С.Жиенбаевтың «Қарлығаш», «Сыйлық», «Дала гүлі», «Теңіз сыры», «Таң алдында», «Менің көршім», «Қайырлы таң», «Ақ толқын», «Ор киік», «Алтын қалам», «Әлия», «Ақ самал», «Құралай салқыны», «Боз торғай», «Оймауыт», «Жарық жұлдыздар», «Нан мен тұз» атты өлең жинақтары мен поэмалары, жыр-дастандары кезінде әдеби-сын мақалаларда өз бағасын алса, бүгінде де оқырман қолынан түспей келе жатқан шығармалар.

Қаламгердің «Жадымдасың алыс күнім», «Іңкәр дүние» таңдамалыларына кірген өлең, дастандардың поэтикалық көркемдік қуаты ерекше.Сағи Жиенбаев сыршылдығымен ғана емес, рухани әлемдегі өзгеріс, құбылыстарды суреттеу бағытындағы ізденістерімен, сәтті табыстарымен де көпшілік назарын аударып келеді. Ақын күнделікті тақырыптардың өзін тосын теңеулерге, эпитет, метафораларға бөлей жырлайды. Осы жолда кәдімгі тұрмыстық детальдардың өзін жайната қолданады.

Ақын шығармашылығындағы үлкен тақырып туған жер, туған дала, Отан. Мәңгілік тақырыпты С.Жиенбаев өз туған жерін, ауыл адамдарын жырлау арқылы жаңа образға көшіреді. Ақынның бала кезінен бастап көрген, көңіліне түйген оқиға детальдарын шеберлікпен тосын жағдайларда қолдануы оқырман санасында тың ассоциацияны тудырып, ерекше сезімге бөлейді.

С.Жиенбаевтың ақындық қуаты мол, оның поэзиясының тақырыптық аясы шексіз, идеясы жаңа, өрнек-өрімдері сырлы, нәзік, сұлу,үндестік пен ырғаққа толы.

Ақын аударған Пушкин, Лермонтов, Брюсов, Гамзатов, Кугультинов шығармалары сәтті тәржімә саналады.

13-тақырып Жұмекен Нәжімеденов (1935-1983)

Шығармашылық өмірбаяны. Тұңғыш кітабы («Балауса» өлеңдер жинағы.-1961). Лирикалық шығармалары. Табиғат лирикасы. Махаббат лирикасы. Философия лирикасы. Көңіл күй лирикасы. Поэмалары: «Көзсіз батыр», «Қанды сүт», «Тамыр мен жапырақ», т.б. Олардың жанрлық, тақырыптық ерекшеліктері. Прозалық шығармалары : «Ақ шағыл» (1973), «Кішкентай»(1975), «Даңқ пен дақпырт»(1977) романдары, олардың тақырыптық, проблематикалық сипаттары, көркемдік әлемдері. Ақын өлеңдерінің ырғақ, ұйқас, тармақ, шумақтарындағы өзіндік өрнектер ғана емес, өмір тану және оны бейнелеу принциптері – көркем мазмұнда да жаңалық пен тереңдік, толғаныс, философия көп кездеседі. Қаламгер ойшылдығы шығармалар тереңіндегі тебіреніс пен пішініндегі үндестіктен де туындайды. Сондықтан да оның поэзиялық туындылары өз көлемі, кеңдігі, биіктігімен де оқшау. Ақынның поэтика әлемінде қоғам мен өмір, уақыт пен заманаға тарихи диалектикалық көзқарас, ұлттық менталитет басым түсіп жатады. Оның табиғат пен өмір туралы толғамдарына қашанда туған жері мен замандастары тап болған. Суреткерлік пен шеберлік, тереңдік пен күрделі өрнектерден айқын көрінеді.

«Сыбызғы сазы», «Өз көзіммен», «Жоқ, ұмытуға болмайды», «Жарық пен жылу», «Күй кітабы», «Мезгіл әуендері», «Қызғалдақ туралы баллада», «Мен туған күн», «Жеті бояу», «Шуақ», «Ашық аспан», «Темірқазық», «Қыран қия», «Менің топырағым», «Ұрпағым, саған айтам» аталатын кітаптары қашанда маңызды.

14-тақырып Оралхан Бөкей (1943-1993)

Қазақтың көрнекті жазушысы Оралхан Бөкей әдебиетке өзіндік қолтаңбасымен, стиль, мінезімен келген қаламгер. Проза және драматургия жанрларында қызмет етті.

О.Бөкей 1970 жылдары «Қамшыгер»(1971), «Үркер»(1973), «Қайдасың, қасқа құлыным» жинақтарымен оқырманды елең еткізіп, әдеби сын назарын аударды. О.Бөкей шығармашылығы көркемдік, идеялық ерекшеліктерімен үнемі әдеби сын назарында болды. Қаламгердің дара дүниетанымы мен эстетикалық обьектіге жаңа бейнелеу құралдарын енгізуі, пішін таңдауы, тілдік , композициялық әдіс-тәсілдеріндегі батыл тосын қозғалыстары проза жанры үшін жаңалық болып табылады. Шығармалар өзегіндегі романтикалық дүниетаным, авторлық философия мен идеология кесек мінезді характерлердің тосын, тегеурінді батыл әрекеттері арқылы бейнеленеді. Жазушы кейіпкер психологиясына тереңдеп бойлайды. Талантты жазылған шығармалар қаламгер талабының биігінен хабар берсе, өнімді жазу (жыл сайын жаңа шығармалар жариялау) оның еңбекқорлығын көрсетеді. Алуан түрлі сыни пікірлерге, мақалаларға қарамай өз ізденістерін жалғастыру қайсарлығы мен табандылығын көрсетсе, шеберлігін ұштап жаңа биіктерге көтерілу таланттығын көрсетті. Қаламгер шығармашылығындағы негізгі тақырып – табиғат, адам мен табиғат арасындағы байланысты сезінуші адам. Адам жаратылысы мен табиғатты аяусыз, ойсыз бүлдіріп жатқан ойсыздар мен қаныпезерлер тіршілігінің сұрқиялығын, сорлылығын О.Бөкейдің әр шығармасынын көруге болады. Қаламгер көбіне астарлай жазады, кейде оқырманмен сыр айтысып, ағынан жарылатын кездері аз емес. «Мұз тау», «Ән салады шағылдар», «Өз отыңды өшірме», «Үркер ауып барады», «Кербұғы», «Өліара», «Атаукере» шығармаларында тұспалдай, жұмбақтай, астарлай жазудың, суреттеудің түрлі тәсілдері бар.

Қаламгердің ойға, философияға құрылған романдарында интеллектуалды прозаның белгілері мол. Оралханда суреткерлік пен ойшылдық қатар түсіп, кейде бір оза шауып, қаламгер жан дүниесіндегі арпалыстан хабар береді.

Ә.Тәжібаев поэзиясындағы метафоралар.

¦сынылатын єдебиет: [9], 234-240 бет.

2 І.Есенберлиннің образ сомдау, сюжет дамыту ерекшелігі.

¦сынылатын єдебиет: [4], 496-525 беттер; [7], 1-35 беттер.

3 Х.Ерғалиев поэзиясындағы монологтар.

¦сынылатын єдебиет: [10], 149-155 беттер; [3], 102-103 беттер ,[11], 144-156 беттер

4. Ж.Молдағалиев поэзиясының көркемдігі.

¦сынылатын єдебиет: [9], 240-246 бет.

5. С.Мәуленов лирикасы.

¦сынылатын єдебиет: [9], 246-250 бет, [3], 186-187 беттер, [15] 45-75 беттер.

6. Т.Ахтанов «Шырағың сөнбесін» романындағы психологизм.

¦сынылатын єдебиет: [3], 116-118 бет, [12], 1-55 беттер,.

7. Ә.Нұрпейісовтің «Қан мен тер» романының көркемдігіне картотека жасау.

¦сынылатын єдебиет: [8], 5-36 бет, [10], 161-167 беттер, [11] 156-176 беттер,[12]

8. Мұқағалидің «Аққулар ұйықтағанда» поэмасынан үзінді жаттау

¦сынылатын єдебиет: [9], 1-20 бет, [6], 25-39 беттер, [14] 49-100 беттер.

9. Жұмекен өлеңдерінің көркемдігі.

¦сынылатын єдебиет: [3], 191-192 бет, [16], 1-53 беттер,

10. С.Жиенбаев өлеңдерінің көркемдігі.

¦сынылатын єдебиет: [14], 25-89 бет, [3], 190-191 беттер, [9] 29-78 беттер.

11. О.Бөкей прозасының тіліне картотека жасау.

¦сынылатын єдебиет: [12], 25-89 бет, [3], 25-69 беттер.

Қорытынды бақылау және ағымдағы үлгерім түрлері бойынша үлес салмағын бөлу

Оқу процесіне қатысу дегеніміз – сабаққа қатысу, пікірталаста және топ жұмысында белсенділік көрсету, топтастарының оқуына әсер ету.

Қойылған талаптар орындалмаса, жаза қолданылады. Сабаққа 100 пайыз қатысып, берілген тапсырмаларды уақытымен және дұрыс орындаса – ең жоғарғы балл 100 б. қойылады. Курсты өту барысында төмендегідей марапаттау ұпайлары қойылады:

- дєріске ќатысу – 1балл.

- тєжір. сабаќќа ќатысу – 1 балл.

- тєжір. жұмысты орындау – 3 балл.

• 
  Сұрақтар мен тапсырмаларға жауап беру – 2 балл;
  
• 
  Жазба жұмыстарын орындау – 1 балл;
  

• 
  материалды толық меңгеру – 3 балл.
  
• 
  Талқыланатын тақырыптың, жоба мәселесінің мазмұнын ашу – 2 балл
  
• 
  Лексика-грамматикалық және стилистикалық сауаттылығы – 2 балл.
  
• 
  Материалдың мазмұндалуына шығармашылық көзқарас және өз ойын айта білу – 2 балл.
  

1. 
   Дәдебаев Ж. Қазіргі қазақ әдебиеті. Оқу құралы.- Алматы: Қазақ университеті, 2002.
   
2. 
   Қазақ әдебиетінің тарихы . 3-том, екінші кітап. – Алматы: Ғылым,1957.
   
3. 
   Қирабаев С. Кеңес дәуіріндегі қазақ әдебиеті. Оқу құралы.- Алматы: Білім, 1998.
   
4. 
   Нұрғали Р. Қазақ әдебиетінің алтын ғасыры. – Астана: Күлтегін,2002.
   
5. 
   Сүйіншәлиев Х. Қазақ әдебиетінің тарихы. Оқулық.- Алматы: Санат,1997.
   

6. 
   Алпысбаев Қ. Мұқағали өрнегі.- Алматы:Қазақ университеті, 2001.
   
7. 
   Дәдебаев Ж. Қазақтың тарихи романы: Дәстүр мен жаңашылдық. Алматы,1988.
   
8. 
   Елеукенов Ш. Замандас парасаты.- Алматы: Жазушы, 1977.
   
9. 
   Жүсіп Қ. Қазақ лирикасындағы стиль және бейнелілік. Монография. – Павлодар: Эко, 2000.
   
10. 
    Қабдолов З. Жебе. – Алматы: Жазушы,1977.
    
11. 
    Қабдолов З. Көзқарас. – Алматы: Рауан,1996.
    
12. 
    Майтанов Б. Қазақ романы және психологиялық талдау.- Алматы: Санат,1996.
    
13. 
    Мәмбетов Ж. Жұбан Молдағалиевтің ақындық шеберлігі.- Алматы: Қазақ университеті,2002.
    
14. 
    Серікқалиев З. Алтын жамбы.- Алматы:Жазушы,2001.
    
15. 
    Шәріпов Ә.Сырбай Мәуленов творчествосы.- Алматы:Ғылым,1985.
    
16. 
    Юсупов Қ. Жұмекен Нәжімеденов ақындығы.- Алматы:Ғылым,1995.