I I Тарау
Оқушылардың ақыл – ойын дамытуға бағытталған оқыту әдістемелері
Оқушылардың тілін дамытудағы мақал-мәтелдер жанры
Оқушылардың тілін дамытуда ерекше орын алатын ауыз әдебиетінің келесі жанры мақал-мәтелдер.
Мақал -мәтелдер балаларға терең ой салып, көрке, образды сөйлеуге жаттықтырып, сөздік қорын дамытады.Бала тәрбиесіндегі халқымыз асыл сөзін, даналық ойларын мақал-мәтелдер арқылы үлгі-өнеге ретінде ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп отырған. Бала тәрбиесіндегі мақал-мәтелдерді тақырыптық жүйемне топтап ұсынған. Мысалы: «Оқу білім бұлағы», «Еңбек», «Достық-жолдастық», т.б балаларға арналған мақалдар білім алуға, оқуға шақыра отырып, олардың тілін ширатуды көздейді. Еңбек ету, білім алу, жақсы азамат болып өсу үшін тәрбиенің де жақсы болуы керктігі мақал- мәтелдерде толық қамтылады. Мысалы:» Адам болар баланың кісіменен ісі бар, адам болмас баланың кісіменен несі бар.», т.б Мақал-мәтелдердің адал, достық, жақсы жолдастыққа баулитын, адамгершілікке жат мінезден аулақ болуға да тәрбиелейтін тұстары да баршылық. «Жаман аттан аяғым артық, жаман жолдастан таяғым артық», «еңбек түбі зейнет» т.б. Бала тәрбиесіндегі басты мәселенің бірі- еңбек ете білуді, үлкендер еңбегін бағалауды үйрету десек, мақал-мәтелдерде бұл назардан тыс қалмаған.Мысалы деп, оның арты абырой-атаққа, ойлаған мақсатқа жетуге бастайтынын көрсетеді. Қорыта келе, мақал-мәтелдердің терең мазмұны мен тәрбиелік мәнін аша отырып, біз өз жұмысымызда пайдалануды жөн көрдік. Мақал -мәтелдерді тек жаттап алып қана қоймай, оның мағынасын түсіндіріп, одан баланың өзіне қорытынды жасауға мүмкіндік туғыздық. Ауызекі халық шығармашылығында мақал-мәтелдер елеулі орын алады. Қазақ халқының мысалдап,мәтелдеп,мақалдап сөлейтін ұлттық ерекшелігіне сәйкес мақал-мтелдері мол. Ауыздан- ауызға тарайтын бұл жанрды халық жыл сайын толықтырып отырды. Мақал-мәтелдер жас өрендерді еңбекке, адамгершілікке, елін сүюге, достыққа, бірлікке тәрбиелейді.
[6] Ұлы Абай атамыз мақал-мәтелдерді жоғары бағалай келіп, «Оны да талғап пайдалану керек»-дейді. Бастауыш мектептегі кез-келген сабақта мақал-мәтелдерді пайдалану мүмкіндегі мол. Мәселен: «Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі ілім біл», «Жеті атасын білген ер, жеті жұрттың қамын жер » т.с.с. мақал-мәтелдр 7 сананың қазақтарда қасиетті сан болғанымен байланысты айтылып тұр, сондықтан оларды 7 санын өткен кезде тиімді пайдалану оқушылардың халықтық салт-дәстүрлер туралы білімдерін молайтады.
7
Шешендік сөздер баланы сөз қадірін білуге үйретеді, ата– бабаны ардақтауға тәрбиелейді, философиялық, данышпандық ой мен өткір сөздің мән–мағынасын сезініп, терең ойлауға, тауып сөйлеуге құлшындырады,
ой қисындарын кеңейтіп, сөз өнеріне қызықтырады. Жиренше, Сырым батыр, Төле би, Қаз дауысты Қазыбек би, Байдалы шешендермен қатар қазақ ақындарының шешендік сөздері–ұлы мұра, терең философия. Мысалы, оқушыларды оқыту процесінде адамгершілікке тәрбиелеуде шешендік сөздерді қолдануға болады: «Дүниеде не қымбат?»
Алтын үйім – Отан қымбат,
Құт-береке – атаң қымбат,
Аймалайтын анаң қымбат,
Мейірімді апаң қымбат,
Асқар тауың әкең қымбат,
Туып - өскен жерін қымбат,
Кіндік кескен елің қымбат. (Қазыбек би)
Ертегі баланы қызықтырады, сөзді ұқыпты тыңдай білуге үйретеді, оның қиялын дамытып адамгершілікке тәрбиелейді, тілін ширатып, жан дүниесін, мінез құлқын қалыптастырады, дарын нышандарын өрнектейді. Сабақтарда оқушыларға ертегі айтып бере отырып,ертегі желісі / сюжет/ бойынша сабақтың құрылымын жасауға болады. Мысалы, қазақ тілі, математика пәндерінен «Алтын сақа » ертегісі бойынша сабақты ұйымдастыруға болады. Ертегі мазмұнын айта отырып, мұғалім баланы жалмауыз кемпірден құтқару үшін балаларға тапсырмаларды орындау қажет екендігін айтады, ең алдымен терек басында тұрған балаға көмекке қырдың қызыл түлкісі, одан кейін сайдың ақ түлкісі, қарлығаш, төбеттер көмекке келеді, әрбіреуінің көмегін оқушылар тапсырмаларды орындау арқылы көрсетеді. Сабақты ертеі түрінде өткізе отырып, мұғалім біріншіден, оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыру арқылы білімдік мақсатты жүзеге асыруға мүмкіндік туады, екіншіден, ертегі мазмұны бойынша оқушыларды еңбекке тәрбиелейді, үшіншіден, олардың қиялын, есте сақтауын дамытады.[7]
Достарыңызбен бөлісу: |
