өздері көреген, діни сауатты, молда, ерекше
қасиет иелері болған Исатай, Дүйсенбінің
атымен аталып кеткен.
Ырғыз жеріндегі табиғи-тарихи сəулет
ескерткіштерін зерттеу мақсатымен тарих
ғылымының кандидаты Сұлтан Əжіғалиев
бастаған экспедиция 1979-80 жылдары болып,
тиісті құжаттар жасады. Əлі де жан-жақты
зерттеуді қажет ететін «Күйген қала» (Нұрада),
«Жарбасы мешіті» (Өлкейек өзені бойында),
«Қарабатыр тамы» (Нұра-Ырғыз трассасы
бойында), «Төре қорымы» (Ақши аулынан 3 км
жерде, құм арасында, құлыптастар ХІХ ғасыр-
дың аяғы-ХХ ғасырдың басы) т.б. тарихи мəні
зор ескерткіштер бар. Соның бірі Хан моласы
қорымы (ХІХ ғасырдың ескерткіші) Өлкейек
өзеніне Қабырға өзенінің Құяр сағасынан 4 км
жерде. А.Левшиннің, Н.Рычковтың деректері
бойынша бұл қорымда Кіші жүз ханы Əбілқайыр
жерленген. Хан бейіті осы жер деп айту кім-
кімге де қиын. Алайда, Əбілхайыр ханның қазақ
халқының тағдырына байланысты батыл шешім
қабылдаған орны, яғни тарихи құжатқа 1731
жылы 10 қазанда қол қойылған жер – Ырғыздан
25 км шамада. Ол «Маңтөбе» деп аталған. Хан
сүйегі осы жерде қалғаны рас немесе жоқ десек
те, зерттеу жұмысы өз дəрежесінде жүргізілсе,
жалпы қорымдарға деген көзқарас ұлттық
дəстүр бойынша қастерленсе, ел тарихына
қосылар қазына болар еді. Табиғаттың дүлей
күшіне төтеп келе жатқан халық мұрасы сан
ғасырды көктей өтіп, туған жер топырағын
жамылған күйде талай сырды уақыт құрсағын-
да сақтап, ұрпағының есі кіріп, елейтін мезгілін
күтуде. Олар үлкен зерттеуді, қастерлеуді,
сақтауды, қорғауды қажет етеді, бұл бəріміздің
ұлағатты міндетіміз.
АЛМАТ ТАМЫ – 19-ғасырдың аяғында
салынған сəулет өнері ескерткіші. Ырғыз
ауданының оңтүстік шығысында 22 км жерде
орналасқан. 1886-1988 жылдары халық шебері
Жыға тұрғызған, көлемі 12,70 м х 12,10 м, 7
бөлмелі. Комплекстік жобасы мен архитектура-
сы шешімі жағынан өте сирек кездесетін
құрылыс. Кесененің солтүстік-батыс, солтүстік-
шығыс жəне оңтүстік-шығыс жақтарындағы
бөлмелерін дөңгелендіре шығыңқы қалаумен
өрген. Солтүстік-батыс қабырғаларының оң
жақ бұрышындағы кіретін есік, оңтүстік қабыр-
ғаны бойлай аралық бөлмеден өтіп, орталық
дөңгелек залға апаратын дөңестеп жабылған
дəлізбен жалғасқан. Осы дөңгелек залдан
мүрдеге арналған 5 бөлмеге аркалы ойықтар
өтеді. Сыналай қалап, қосарлай шығарған
аркалар өте əдемі көрінеді. Құрылыс Алмат
Тобабергенұлының отбасылық мемориалы
ретінде жобаланған: өзіне жəне бес ұлына
арналған алты бөлмеде сағана бар. Кесене шикі
кірпіштен іргетассыз тұрғызылып, екі жағынан
күйдірілген кірпіштен қапталған. Оңтүстік-
батыс бетінен оны үшке бөліп, əсемдеп қалау
арқылы құрылысқа айрықша салтанаттылық
берілгені байқалады. Осындай салтанат
ортадағы дөңгелек бөлменің ішінен де байқала-
ды. Алматтың күрделі композициясы мəйіт
жерлеудің өте көне ғұрыптарынан хабар
береді. Мұнда бұрынғы мəйітті бөлменің бір
бұрышына ығыстырады да орнына жаңа мəйіт
қояды. Кесенені Тобабергенұлы тірі кезінде
тұрғызған. Осында əкесі жəне жастай өлген
бірнеше баласы жерленген. Басына құлыптас-
тар қойылған қоршаулы қорым бар.
БӨКЕНБАЙ ШОҚЫСЫ – Ырғыздан Шалқар-
ға қарай шығар жолда 60 шақырым жерде
орналасқан, биіктігі 240 м қырат. Бөкенбай
батырдың құрметіне аталған. Ырғыз өңіріндегі
түрлі тарихи оқиғаларға қатысқан Бөкенбай
батырдың аты халық арасында құрметпен
айтылады. Сонымен бірге, Бөкенбай батыр
Əбілхайыр ханның сенімді серігі, əрі Кіші жүз
əскерінің сардары болған. Осы биік шоқы оның
жаудың жағдайынан хабардар болып отыратын
əскери қарауыл төбесі екен.
ДҮЙСЕНБІ АҺУН МЕШІТІ (1909-13, Ырғыз
ауд. Жайсаңбай а.) – Жайсаңбай ауылының
солтүстік-батысында 7 км жерде. Төртбұрыш
тəрізді (9.60х24,20 м.), солтүстік-шығысында
сегіз қырлы сүйрік мұнарасы бар, мұнара
қаңылтырмен қапталған, биіктігі 19 м. Қабырға-
сы күйдірілген қызыл кірпіштен өрілген.
Дүйсенбі аһун Имашұлының басшылығымен
халық қаржысына тұрғызылған. Мешітті салуға
Орынбор жəне Уфа қалаларынан шеберлер
қатысқан. Жергілікті халық Шөмекей руының
тоқа аталығынан болуына қарамастан оның
құрылысында Еділ бойы халықтарының ою-
өрнектері салынған.
ЖАНЫС МАВЗОЛЕЙІ (ХІХ ғ. ескерткіш) –
Ырғыз ауданы Құрылыс ауылының оңтүстік-
батысында 20 км жерде. Қабырғасының төменгі
бөлігі 8 қырлы, жоғарғы бөлігі сағанаға ұқсас 8
жəне 41 қырлы барабан шеңбері түрінде
қаланған. Күмбезі пирамида тəріздес сатылап
қаланып аяқталған. Қабырғалары күйдірілген
саз балшық араластырылып өрілген. Мазарды
Əлімнің төртқара руының биі Жаныс көзі
тірісінде халық шебері Мейірбекке салдырған.
Мазар аса көрікті жерге, өзге мазарларға
ұқсамайтын шеберлік үлгісімен салынған.
Жаныс би мазары қасиетті орынға айналды.
Ұзақ жолға шығатындар, тілек-шарапат
күткенде əулие, би атасының мазарына келіп,
əруағына бас иеді, сырқаттар түнейді.
ЖАПАҚ МАЗАРЫ (ХІХ ғ. ескерткіш) – Ырғыз
ауданының Жайсаңбай ауылының шығысына
қарай 7 км. жерде. Сыртқы шеңберінің диаметрі
19
Білім мазмұны/Образовательный контент
2(6) 2018
Advising Applicants
LORUM
IPSUM
DOLOR
VECTOR ILLUSTRATION
LORUM
IPSUM
DOLOR
VECTOR ILLUSTRATION
LORUM
IPSUM
DOLOR
VECTOR ILLUSTRATION
LORUM
IPSUM
DOLOR
VECTOR ILLUSTRATION
LORUM
IPSUM
DOLOR
VECTOR ILLUSTRATION
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Pellentesque ac enim et tortor sodales auctor ac et
augue. Nunc id urna ultricies mauris tincidunt congue. Nulla facilisi. Sed aliquam aliquam ante, sit amet laoreet
nulla vestibulum eget. Quisque mollis turpis vel mi iaculis interdum.
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Pellentesque ac enim et tortor sodales auctor ac et
augue. Nunc id urna ultricies mauris tincidunt congue. Nulla facilisi. Sed aliquam aliquam ante, sit amet laoreet
nulla vestibulum eget. Quisque mollis turpis vel mi iaculis interdum.
LORUM
IPSUM
DOLOR
VECTOR ILLUSTRATION
