Педагогика

102

Тұлға іс-әрекет барысында қалыптасады. Ал индивидтің табысты іс-әрекеті тұлғаның өзгеруіне, даралығының дамуына келтіреді, өйткені қазіргі кезендегі білім беру парадигмасы дәлелдейді,оқу, оқудан тыс іс-әрекетпен қатар, адам мәнінің күшін дамытудың құралы.

1. "Заң" ұғымының мазмұнын анықтаңыз.

3. Тәжірбие үшін зандардын объективті сипаты нені білдіреді?

4. Практик ұстазда педагогикалық пропестің заңдарын білуі неде көрініс табады?

Әдебиеттер:

1. Кумбс Ф. Кризис образованиея в современном мире: системный анализ /Под. Ред. Г.Е. Скорова. М: Прогресс, 1971.

3. Петухов Н.Н. Особенности законов объективного мира /В кн. Общие основы коммунистического воспитания. Ч. 1./. Л. ЛГУ, 1975.

4. Тугаринов В. П. Законы объективного мира, их назначение и исполъзование. М. ЛГУ, 1955.

5. Глезерман С.Е. О законах общественного развития: их характер и использование. М.: Политиздат. 1979.

6. Философский словарь. М.: Политиздат. 1980.

7. Новейший философский словарь. Мн.: изд. В. М. Сакун, 1998.

8. Энгельс Ф. Диалектика природы. К. Маркс. Ф. Энгельс. Соч. Том. 20.

9. Ленин В. И. Философские тетради. ПСС том 29.

ІО.Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя Алматы: Ғылым. 1998.

Өзіндік жұмысқа арналған тапсырмалар

1. Сабақ есебінде, қалай мұғалім іс-әрекетінде зандар көрінеді екенін жазып баяндаңыз.

103

2. Педагогикалық зандарды жүзеге асыра отырып сабақ жоспарының жобасын дайындаңыздар.

1. Педагогикалық теорияның және оның негізгі құралдарының /заңдар, принциптер, заңдылықтар/ дамуы.

2. Педагогикалық заңдар А.С. Макаренконың тәжірбиесіңде

3. Ғылымның категорияларымен оның заңдарының өзара байланысы.

104

2.2.2 Педагогикалық процестің заңдылықтары

а) "Зандылық" ұғымының мәнін анықтау;

б) Педагогикалық процестің бөліктері арасындағы тұрақгы байланыста заңдылықтардың бейнесін ашып көрсету.

в) Зандылықтардың нақгылы көрінуінде принциптердің маңызын көрсету.

3. Педагогикалық процестегі тұлға аралық қатынастар.

Педагогика ғылымы өзінің пәнін зерттей отырып, оқыту -тәрбиелеу процесінің теориясын жасайды. Теориялық білімге ұғым (категория), заңцар, заңдылықтар жатады, оларды зерттеу теорияны жасауға және оқыту - тәрбиелеу жұмысын, педагогикалық процесті ұйымдастыру әдістеріне бағыт береді.

Ұғымдардың көмегімен педагогикалық шындыққа, сонымен бірге мұғалімнің іс - әрекетінің объектісі — біртұтас педагогикалық процеске де сипаттама беруге болады. Педагогикалық процестің заңдарын білу мұғалімнің іс - әрекетін ұйымдастыруға жол табуға әсер етеді. Зандылықтар мен принциптер педагогикалық процестің қызметін және оны нақгылы жағдайға сәйкес құрауды болжауға мүмкіндік береді.

Мұғалімді дайыңдау сапасы тұтас педагогикалық процестің әртүрлі жақтары, қасиеттерімен сапалары туралы теориялық білімдер жайында және міндеттерге қатысы бар аумағы кең кәсіби міндеттерді қолдануға дайындығынан көрінеді. Қандай да болмасын қиыншылықтарды, кәсіби міндеттерді шешуде маман еңбек процесіндегі әртүрлі элементтер, бөліктер арасындағы байланыстылықты анықгай отырып, оның жалпы құрылымын көре алады деген сөз. Мұғалім үшін бұның маңыздылығы тұтас педагогикалық процестің жүйелі - құрылымдық сипаттау, алда болатын іс - әрекеттің ойша моделін жасауға, нақтылы жағдайды ескере отырып, ұстаздар

105

— оқушылар жүйесінің жағдайының дамуын болжауға мүмкіндік беретіндігімен анықталады.

-қоғамның ұсынуымен жүйе жалпы мақсатка ие, оның қызмет атқаруы

мақсатка сәйкестік сипатты білдіреді; жүйе өзара байланыстағы және

өзара тәуелді элементтерден (компонентерден) тұрады;

-жүйе тиым салушылық әкелетін ортада өмір сүреді;

-жүйенің белгілі бір қоры бар, ол оның қызмет істелуімен

тұрақтьшығын қамтамасыз етеді;

-жүйенің ішкі құрылымы оның деңгейінің иерархиясы және ортамен

байланысын көрсетеді;

жүйеге тән ішкі қайшылықтар есебінен жүйе дамуға қабілетті;

Көрсетілген белгілер не себепті әрбір жеке бөлініп алынған педагогикалық деректі тек кана сипаттауға болатындығын, бірақ егер басқалардың

арасыңда оның орнын анықтауға және "ұстаздар - оқушылар" жүйесінде жеке бөліктерінің өзара әрекеттері туралы анық түсінік болмаса қандай шешім

106

Педагогикалық процесстің ерекшеліктері оның құрамындағы бөліктерінін ішкі байланыстарында бейнеленеді. Процесс (латынның ргосезкиз - қозғалыс) алға басу 1) жағдай; 2) белгілі бір нәтижеге жетудегі бір ізді әрекеттердің бірлігін білдіреді. Көрсетілген "процесс"деген ұғымның мағынасы "ұстаздар - окушылар" жүйесіндегі түпкі мақсатқа бір

ізді әрекеттер бірліктері арқылы жету ұстаздан қандай нақтылы жағдайды өзгерту және осыған сәйкес қандай әрекет істеу керектігін білуді талап етеді. Бұл сұрақтарға жауап өз тарапынан сол байланыстармен оның болатын, өз арасындағы бар байланыстарымен және мұғалімнің педагогикалық процестің бөліктері мен құрылымын білуге тікелей байланысты болатын зандылықгарымен байланысты.

Педагогикалық процестің ' компоненттері және құрылымы.,

Педагогикалық процестің жеке дара бөліктері (компонентері) туралы оның теориясын жасаудан біраз бұрын практикада жеткілікті дәрежеде жақсы белгілі болған. Олардың бір бөліктері (мақсат, міндеттері, мазмұны) өзгеру барысындағы қоғамдық өмірге мектептің әлеуметтік тапсырма ерекшеліктеріне байланысты қайта -қайта жаңадан қаралып жетілдіре түседі. Көрсетілген мәселені В.Е.Гмурман, В.С. Ильин, Б.Т.Лихачев және т. б. зерттеген. Г.К. Костюк ұстаздар мен оқушыларды иедагогикалық ироцестің бөліктеріне жатқызады. М.А Даниловтың көрсетуінше педагогикалық процестің ішкі серпілісі оның негізгі, басты өзегі тәрбиенің мақсаты болады.

Жорамалдау бойынша, қандайда болмасын мақсатқа белгілі бір мазмұнды іс-әрекеттер міндеттерін шешу арқылы жетуге болады. Сондықган педагогикалық процестің (әлеуметтік) бөліктеріне ұстаздарды және оқушыларды жатқызған жөн. Бұл педагогикалық процестің адамзатгық факторы болады. Олардың іс-әрекеттерінің бөліктерін (мақсат, міндеттер, мазмұны, құрал, форма, әдістер мен тәсілдер, нақтылы тапсырманың түрі), маңыздылығы олардың оқушыларды оқытудың мәнінің құрамына кіруінде. Сондықтаңда процестің бөліктері "ұстаздар мен оқушылар" жүйесін құрайтын адамдар және олардың іс-әрекетінің бөліктері болды.

Педагогикалық процестің мәнін терендеу және жан-жақты түсіну үшін тек бөліктер құрамын ғана емес, сонымен бірге олардың әрбірінін ерекшеліктерін білу керек. Педагогикалық процес бөліктерінің ерекшеліктерін түсіну нақтылы оқу орнындағы педагогикалық процесіндегі солардың арасындағы объективті өмір сүретін ішкі байланыстарын

107

анықтауға мүмкіндік береді. Бөліктердің ерекшеліктерін қарастырайық.

өсіп түсінуде (Р.Г. Гурова) философтар мақсатты идеал (идеал - мақсат) ретінде қарастырады.

Алайда мақсат -идеал немесе іс - әрекеттің нәтижесінін өте оңды тамаша моделі аралық мақсаттарға жету арқылы қол жетеді, оларды мақсат- міндеттер деп анықтауға болады. Басқаша айтқанда, педагогикалық процеске сай мақсат идеалға жету осы нақтылы бөлікке шешуге көздейтін кейбір шартты сатыларға бөлумен байланысты.

Егер идеал — мақсатқа жету ақыл — ой, адамгершілік, еңбек, эстетикалық және дене тәрбиесін (біртүтас педагогикалық процесс) міндеттерін бірден және комплексті түрде шешумен байланысты болса, онда педагогикалық процестің жеке алынған бөліктерінің мақсат — міндеттері әрине аумағы жағынан көп кіші және мазмұны жағынан нақтылы (мысалы сабақ үшін) болады.

Кейбір мақсат-идеал мен мақсат - міндеттер арасындағы айырмашылықтарына қарамастан міндеттер қойылған мақсат бағытында жасалған ерекше қадам болады және белгіленген нәтиже алу үшін не істеу керек деген сұрақтарға жауап береді. Ұстаз үшін оқушылармен бірге тек қандай нәтижелерге жетудегі қозғалыс қайтып ұйымдастыру ғана емес, сонымен бірге алда істелінетін жұмыстың (не істеу керек) міндеттерін мұқият үйілестіру арқылы қойылған мақсатқа саналы қозғалысын қамтамасыз ету өте маңызды. Тағыда, оны субъект - субъектілік қатынастар педагогикалық процестің екі жақтылы болғандықган оқушылармен бірге жасау керек.

Педагогикалық процестің мақсаты мен міндеттері тандап алынатын іс-әрекеттің мазмұнын анықтайды. Қазіргі кезендегі жалпы мәдениеттің теориясы (Кизимов В.В., Маркарян Э.С. және т.б.) іс-әрекеттің мазмұны әлеуметтік тәжірибені меңгеруге адамзаттың жинақталған барлық мәдениеттер байлығына айтылған оқуға (В.И. Ленин) бағытталуы керектігіне сеңдіреді. Маркарян Э.С. өте айқын түрде қоғамдық мәдениет (адамзат жинақтаған мәдениет) адамзат коллективтерінің ұйымшылдығына әкелетін адамдар әрекетін біріктіру мен ұйымдастыру үшін аса маңызы бар болатындығын дәлелдеді. Әрбір адам материалдық, рухани және әлеуметтік реттелуші немесе адамгершілік мәдениеттерді меңгеруі керек.

108

Әрбір көрсетілген қабаттар өз ерекшеліктерімен көзге түседі. Материалдық ол мәдениет адамзат жасаған заттар жиынтығы материалдық құндылқтар (машиналар, саймандар, техника әртүрлі міндеттері бар объектілер). Бұл мәдениет қабатымен мұра болмайтын біліктер байланысты адамның бар материалдық құндылықтарды жаңа тәжірибеге енгізуге және жананы жасауға, мүмкіншілігіне себеп болады. Рухани мәдениетті, кейде оны интеллектуалды дейді, адамдардьщ айналада қоршаған табиғат пен әлеуметтік ортада, ғылымда, өнерде белгіленеген белгілі бір қабылдау мен бейнелеп көрсету деңгейін айтады. Әлеуметтік нормативті мәдениет адамдардың қоғамдық өмірлерін ұйымдастыру мен (экономикалық, құқықтық, саяси этикалық және т.б.) байланысты және ол әдетте мұра болмайтын жүріс- тұрыстарының әртүрлі формаларында материаланады. Мәдениеттің әрбір қабаты адамзат белгілі бір іс-әрекетте "орындаған".

әрбіреуі, адамды дайындаудың бір жолын көрсетеді. Үшіншіден әрбір мәдени мұраның мазмұнының ерекшеліктері, тұлғаның жан - жақты дамуы үшін қолдануға болатын, яғни индивидке мәдениет мазмұнын меңгеруге көмектесетін іс-әрекет түрлерін, кұралдарды анықтау қажеттігіне бағыттайды.

Тұлғаның қальштасуы адам тегінің (тек қана адамға тән) құралдарын, іс-әрекеттерін меңгермейінше мүмкін емес. Әлеуметтік тәжірибенің заттың өзінің жеке дара элементін адамзат іс-әрекетіне ауысуы, яғни адам өндірісте қалыптасқан іс - әрекетті айқындау (затсыздандыру). Ұстаз бұл тәжірибе қандай іс - әрекет тәсілдері арқылы жасалынғанын анықтайды. Ал индивидтің іс - әрекет тәсілдерін меңгеру сол индивид тұлғасының өзгеруіне әкеледі (заттандыру). Іс-әрекет педагогикалық міндеттері шешу көзқарасы жағынан ықпал ету құралы болады. Туған кезінен бастап даму үстіндегі индивидтің өміріне мынадай іс - әрекеттердің түрлері жүйелі кіреді: қарым - қатынас, ойын, еңбек (тұрмыстық, ақыл-ой, дене, өндірістік), өнер және табиғатты қорғау.

Сонымен, педагогикалық процестегі оқушылардың іс-әрекеттерін қарастыра отырып, педагогикалық мақсатты ұйымдастырьшған іс-әрекет олардың творчестволық белсенділігін қалыптастыру жағдайы болатындығына көзіміз жетті. Әдеттегі іс -әрекеттер түрлері (қарым-қатынас, ойын, еңбек) ортаның белгілі бір жақтарына бағытталған. Сондъгқтан педагогикалық ықпал ету кдлыптасу барысыңдағы тұлғаның ортамен ( тек

109

әлеуметтік қана емес, сонымен қатар табиғаттық, материалдық , рухани) алдын — ала қойылған мақсатқа байланысты өзара әрекетін реттеу. Тұлға іс - әрекет барысында қалыптасады , іс - әрекет қандай болса тұлға да сондай екені белгілі. Әртүрлі жас ерекшелік кезеңдерінде бірғана іс - әрекет түрлері маңызды болып қалмайды, іс - әрекеттің езі барлық адамның саналы өмір кезендерінде маңызды.

- қаңдайда болмасын біршама аяқталған салыстырмалы мектеп

жұмысының формасы болатын уақыт жағынан шектелген

педагогикалық процесте (сабақ, экскурсия, мектеп кештері және т.б.)

жұмыс міндеттерінен туатын педагогикалық ықпал етудің әртүрлі

құралдарының қарым - қатынас, еңбек, ойын тәсілдері және т.б

объективтік алғы шарттарын көруге болады;

- кешенді түрде педагогикалық ықпал ету құралын қолдану

мақсатымен міңдеттерді мұқият үйлестіруді, жұмыстың

барлық ауыртпалығының ортасын негіздеуді, демек жетекші,

негізгі, өзекті іс - әрекетті анықтауды талап етеді;

Бірақ мұғалім барлық оқушыларды іс-әрекеттерге қосудың барлық мүмкіншіліктерін қолдануға қызықпауы мүмкін емес сонымен бірге ол оқушылардың нақтылы өзара әрекеттерін қамтамасыз етуі керек. Демек, барлық бұрын педагогикалық ықпал ету құралдары туралы айтылғандар педагогикалық процестегі нақтылы жұмыстын формасы, оған қатысушылардың өзара әрекеттерін ұйымдастырудың ерекшеліктерін көрсетеді деген қорытынды жасауға негіз болады. Бірақ қалай болса солай еркін, формалды немқұрайлы таңдау жайлы егер бұрынғы бөлшектермен байланысты болмаса (мақсат, міндеттер, мазмұны және іс -әрекеттер түрлері) әдетте айыпталмайды.

Біршама консервативтік болғанмен, яғни уақыт өткен сайын аз өзгеретін таңдап алынған жқмыс формасы қойылған міндеттерді шешуге белгілі бір әдіс, тәсілдерді қолдануды талап етеді. Нақтылы педагогикалық процесте бұл әрқашанда нақтылы тапсырмаларды (жүктелген, міндет, іс) орындаумен байланысты. Ұстаз үшін "еңбегін затын"талдау (ол үшін оқу еңбегінің мазмұны болады) оқылатын материалды меңгеру үшін оқушылардың танымдық іс -әрекет тәсілдері ерекшеліктерін айқындауға кажет. Оқушылар үшін таным іс - әрекетінің «еңбек құралдары» (әдістер мен тәсілдер) олардың оқи алуы үшін, енді үйренуге керекті заттар. Сонда олардың педагогикалық процестің оқу және оқудан тыс аймақтарына белсенді қатысу мүмкіншілігі шындыққа айналады. Сондықтан, егер формада ( өзара әрекеті

110

Педагогикалық процесс компонентерінің ерекшеліктерін талдау олардың арасында ішкі бірліктері мен өзара байланыстылығынын бар екендігінің көрсетеді, оны ескерілмейінше педагогикалық пропестің жүйе ретіндегі құрылымы туралы мәселені шешу мүмкін емес. Бұл әрине бөліктер арасындағы байланыстар анықтаумен бірге, белгілі бір нәтижеге әкелетін, яғни процеске тән заңдылықтарды нақтылы жағдайларды да анықгауды шамалайды. Педагогикалық процестін заңдылықтары қандайда болмасын мұғалімнің жұмысындағы ұқсас жағдайларда байқалатын себеп-салдар детерминдықпен, жалпылықпен сипатталады. Зандылықгар объективті осы процеске қатысушылардан—олардың ұнамды көңіл—күйінің тілектерінен тәуелсіз.

Педагогикалық процестің заңдылықтарының бір бөлігі эмпирикалық жолмен басқалары теориялық жолмен анықталса, өзгелері теориялық экспериментальдық жұмыстарды орындау барысыңда анықталды. Егер зандылықтардың мәні жеткілікті дәрежеде терең зерттелген болса онда ол үш себептен ұтымды болды. Анықгалған зандылықтар негізінде процестің өзінің белгілі бір құрылым бөліктердің өзара әрекетін,өзара әсерін анықтауға болады. Осының негізінде жасалған педагогикалық процестің идеалдық, теориялық моделі ғылыми зерттеуде сол процестің өзінің және сонымен бірге мектеп ісінің практикасын жетілдіре түсудің мүмкіншілігін кеңейте

түседі. Ең ақырында қандайда болмасын процестің зандылықтарын

тану оны басқару мен мұғалім іс -әрекетінің нәтижесін болжауға әкелетін ғылыми талдаудың мүмкіншілігін кеңейтеді.

Педагогикалық ғылымда XX ғасырдың 20 - шы жылдарында тәрбиенің зандылықтары, зерттеле бастады (Гончаров Н.К., Калашников А.Г., Трахтенберг О.В.) Біршама кейін педагогикалық процестің оқудан

тыс уақытындағы (Болдырев. Н.И., Щукина Г.И.; Петухов Н.Н.) және оқу процесінің (Загвязинский В.И.) зандьшықтары зерттелді. XX ғасырдың

соңғы он жылдығыңда пайда болған жұмыстарда толық шолу жасалынбағанымен біртұтас педагогикалық процестін зандылықтарына шолу жасалған (И.А. Данилов, Ю.К. Бабанский, Б. Т. Лихачев , В.А. Сластенин).

111

Педагогикалық процестің зандылықтары "ұстаздар — оқушылар" жүйе байланысының бейнесі: жүйенің өзінің ішіндегі кейбір жеке қосымша жүйелердің және сыртқы басқа одан жоғары сатыдағы жүйелер байланысы (мектепті қоршаған әлеуметтік орта, қоғам). Көрсетілген себеп бойынша педагогикалық процестің қызмет істеуінің ерекшелігін (жағдай, байланыс, қатынас көрсететін процестің қасиеті мен оның сапасын), бейнелейтін заңдылықтар анықталады.

- оқу орнының педагогикалық процесі қоғамның әлеуметтік

экономикалық қажеттілігіне сай болады;

- педагогикалық процестің мақсатқа бағыттылығы қоғамның мақсатын

көрсетеді, ол әлеуметтік тапсырыс ретінде, білім беру заңдары

арқылы талап етіледі;

- педагогикалық процесс екі жақгы процесс, ол ұстаздармен

оқушылардың, тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің өзара әрекетімен

байланысты, міндетті түрдегі екі жақты іс -әрекет;

- оқушылардың творчестволық белсенділігі мұғалімнің мұқият

ойластырған және ұйымдастырылған іс - әрекетінің нәтижесі;

- педагогикалық процестің қызметі оның жасалуымен ұйымдастырлуы

оқушылар коллективі, соньгмен катар жеке оқушьшардың жас

ерекшеліктері мен даму деңгейлеріне сай келуіне байланысты;

- педагогикалық процесс бөліктерінің мағынасы маңыздылығы әртүрлі,

олардың бір - біріне бағыныштылығы (иерархия) мен бір — біріне

әсері бар;

- педагогикалық процесс бір қас қағым сәттік емес ұзақ мерзімге

бағытталған;

- педагогикалық процестің ішіндегі қосымша жүйелердің

ортасы мен

өзара қиылысқан бағыттарының әсері көптеген факторларды

тудырады,соның ықпалы негізінде ең ақырғы нәтиже қальштасады.

Заңцылықгар педагогикалық процестің ішкі және сыртқы байланыстарын көрсетеді, олар өз арасында жеткілікті дәрежедегі күрделі байланыстарын құрайды. Сондықтан, егер ұстаз нақтылы педагогикалық процессті негізгі жағдайда заңдар мен зандылықтарды ескермей ұйымдастырса, бұл ең ақырында оку-тәрбие жұмысының сапасынан төмендеуіне әкеледі.

Барлық педагогикалық процестің зандары мен заңдылықтарын айқындалғандарын ескере отырып, баланың түлға ретінде дамуының

112

Принциптер мұғалімнің іс- әрекетін ұйымдастыруға қойған негізгі талаптар болып есептеледі, олар тұрақты нысаналар болып және педагогикалық процестің қызмет істеуінде творчестволық түрде көрінеді. Негізінен принциптерде педагогикалық процестің заңдары мен зандылықтары жүзеге асады. Бұл мұғалімнің теориядан практикалық әрекетке көшуі болады:

- педагогикалық процестің ізеттілігі, тұлғалық нысандық

бағыттылығы;

- іс - әрекеттің санамен мінез - құлық бірлігін қалыптастыруға

бағыттылығы;

- педагогикалық процестегі іс - әрекеттерді оқушылар тұлғасын

дамытудың көкейкесті қажеттілігін ескере отырып ұйымдастыру;

- педагогикалық талап қоюшылықты окушының көзқарасын оны

адамдарға, құбылыстарға, процестерге қарым -қатынасын сыйлаумен

ұйымдастыру;

- оқушы мен ұжымның дамуында жеке даралықты

(индивидуалдық) психологиялық физиологиялық жас ерекшелік

пен ұлттық ерекшеліктерді ескеру;

- педагогакалық басшылықгы оқушылардың инциативасымен,

қайраткерлігімен ұластыру;

- оқушылардың іс- әрекеттерде тиімді нәтижелерге жетуге көмектесу;

- ұстаздардың, оқушьшар ұжымының және отбасыларының

оқушыларға қоятын талаптарының үйлесімділігі;

- әрбір бала үшін тиімді психологиялық ахуалдың әлеуметтік

қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

- оқушы тұлғасы мен ұжымның дамуыңдағы жаңа құрылымды

үздіксіз бақылау.

Заңдар, заңдылықтар және педагогикалық процесті ұйымдастыру принциптері озара байланыста болуы мүмкін. Бұл өзара байланыстылық процестің мәнінен оған қатысушылардың практикалық әрекеттерінен көрінеді, ал педагогикалық процестегі мұғалімдер мен оқушылардың іс- әрекеттерін ұйымдастыру моделі ретінде ұсынылуы мүмкін (2 суретті қараңыз).

Суретте тілдің екі бағыты керсетілген. Сағат тілі бойынша оқушьшардьщ іс-әрекетінің үйымдастьфылуы керсетілген, керісінше бағытта

113

Педагогикалық процестін теориялық моделін жасау қалайша оның мәнінде тәрбиенін нәтижесіне қол жететіндігін анықтауға мүмкіндік береді. Әдеттегі қалыптасқан көзқарас бойынша , әсіресе жалпы практикада мұғалімнің екі тәуелсіз оқыту және тәрбиелеу іс - әрекеттер саласы бар деп есептелінеді. Осыған сай мұғалім екі роль атқарады: пән мұғалімі және сынып жетекшісі. Оқытудың тәрбиелік мүмкіншілігін жоспарда қарастыру әрекеті көбінесе оқылатын материалдын мазмұнымен байланыстырады немесе оқушыларда қайсарлықгы, мақсаттылықты, жауапкершілікті және т.б. қалыптастыруға ықпалын тигізеді.