Педагогика факультеті

       4. Мəртебе мағынасы бұл жағдайда зерттеу мекемесінде жəне тəжірибелік мекемедегі жұмыс атқаратын 
психологтың əрекет өнімдері нормативті талаптарының айырмашылықтары деп түсініледі. Егер бірінші жағдайда 
психолог өзінің құрастырған əдістемесінің ішкі психологиялық валидтілігін қорытынды өнімі санаса, екінші 
жағдайда ол өзінің психодиагностикалық бағдарламаларының тəжірбиелік эффективтігін қамтамасыз етуі керек -
диагностикасының статикалық маңызды байланысын - əлеуметтік құнды көрсеткіш критериін көрсетіп, осы 
байланыс негізінде психологиялық «əсер ету» концепциясын құрастыруы керек. Көрсетілген психолог-зерттеуші 
жəне  психолог-практик мəртебелерінің бастапқы ерекшеліктері тестті жəне тесттік батареяларды құрастыру 
стратегиясындағы аяқталған ерешеліктерді көрсетеді. Психолог-зерттеушіге басты құндылық-бұл конструктты 
валидтеуге аяқталған бағдар бойынша қол жеткізген диагностикалық, конструкттылық дəлелденуі жəне 
эмпирикалық бір мағыналылығы болып табылады. Теоретикалық , эклектикалық - ғылыми қатал конструктты 
жоқ эмпирикалық құрал көмегімен алынса да психолог-практик үшін басты құндылық бұл- эффективтілік болып 
табылады. 
         Психодиагностика- басқаратын сақина түрінде жүзеге асырылатын «ғылым-тəжірибе-ғылым-тəжірибе...» 
түріндегі спецификалық институт сияқты, егер кез-келген тесттерді құрастыру,қолдану мүмкін болса өз 
жұмысында оптимальді режимге ие болады. 
Өзін-өзі тексеру сұрақтары: 
1.тестілеу жəне өлшеу теориясы дегеніміз не ?  
2. Классикалық эмперико-статикалық тест теориясы қалай жүзеге асады?  
3.Тестілеудің стохастикалық теориясы қандай?  
 
№18 Дəріс. 
Тақырып:Экспериментальды психологиялық зерттеулер нəтижелерінің интерпретациясы. 
Дəрістің мазмұны: 
1.Интерпретация жəне қорытындылау. 
2.Зерттеу нəтижесінің формасы. 
3. Ғылыми мақалаға қойылатын талаптар. 
Мақсаты: Интерпретация жəне қорытындылау, зерттеу нəтижесінің формасы, ғылыми мақалаға 
қойылатын талаптар жөнінде түсіндіру.  
 
                  1.  Интерпретация  дегеніміз  латын  тілінен  алынған  (interpretation)  сөз  ғылыми  тілмен  айтқанда  –
мазмұнын ашып түсіндіру , талқылау, ал, өнер тілінде көркемдік шығарманы творчествалық орындау, автор-лық 
шығармашылық  жəне  сценариі  деген  мағынаны  білдіреді.  Ин-терпретация  ол  өзі  көбірек  шыншылдыққа  ,  бір 
нəрсенің  мазмұнын  ашуға  жақшырақ  келеді.  Біздің  жобалауымыз  бойынша  айтқанда,  бұл  сөздің  арғы  жағында  
бір  нəрсені  ашу,яғни  жаңалық    ашу  деген-ді  білдіреді  деп  ойлаймыз.Мыс:  оқушының  оқу  үлгерімінің  күрт 
төмендеуі    неліктен  екенін  анықтау,  соны  неліктен  олай  болды    екен  деп  бақылау  отырып  мазмұнын  ,  себебін 
табу,  ашу  оны  көбіне  төмен  класс  оқушыларының  жоғары  класқа  ауысуынан  байқауға  болады.Себебіолардың 
көбі жоғары классқа барғанда яғни 5 сынып оқушысы болғаннан кейін, бұрынғыдай бір оқытушы емес , əртүрлі 
оқытушылар  əртүрлі  пəндерден  сабақ  берген  кездеалғашында,  оған  үйрене  алмай  көп  қиналады.Олар  өздерін 
қорғаушы,  қамқоршылары-нан  айырылғандай  сезініп  далада,  қараусыз  қалғандай  болып,  ыңғай-сызданып, 
сабақтарына  біріне  үлгерсі,  біріне  үлгере  алмай    қиналып,  сабағы,  ынтасы  бəрі    төмендейді.Міне  сондықтан 
балаға көбірек мəн беріп, соның тілінде ата-анасы, жаңа класс жетекшісі мектеп ұжымы бəрі  көмектесуі керек. 
                Осыдан кейін ғана бала əрі қарай қайтадан  қалпына түсе бастайды. 
                 Жұмыстың апробациясы. 
                  Бір  нəрсенің  жұмыстың  кемшілікті  болдырмай  алдын-алудың  апробациясы.Сенімді  апробация-ол 
алдын-алу, кеткен кемшіліктерді  түзету болып саналады. 
                   Апробация  сөзі  латын  тілінен  алынған.  Ол  бір  нəрсені  қолдау  дегенді  білдіреді.  Оны  доклад, 
дискусияларда, бір жұмыстарды тал-қылағанда пайдаланамыз.Ол мысалы: курстың жұмысы, диссертация, отчет 
жасағанда, соны талқылай отырып, жазған, жасаған жұмысын қолдауын айтамыз. 
                   2.Жұмыс  апробациясының  өзі  неше  бір  түрлерге  бөлінеді  деп  айтуға  болады.Соларды  зерттейтін 
болсақ  олар: 
         1.Ғылыми-техникалық есеп. 
         2.Доклад жəне жаңалық . 
         3.Стсатья. 
         4.Рецензия . 
         5.Брашюра. 
         6.Методикалық бағдарлама беру 
         7.Диссертация. 
         8.Кіріспе. 
         9.Теориялық . 
                   1.Ғылыми  есеп  дегенге  қысқаша  мінездеме  берер  болсақ  ,  ол  жасалған  ғылыми  жұмыстардың  
қорытындысы болып келеді.Оған  методика бір затты байқап көруге арналған жұмыстар жатады. 
                   2.Доклад  мысалы:  жаңалыққа  ол  хат  түрінде    жазылады  бірақ    оны  тек  дауыстап  оқыту  керек.Оны 
халық арасында түгелдей айта алмаймыз, тек қана қысқа түрде айтылады. 

                   3.Статья  көбіне  қысқаша  түрде,  тек  қана  қысқаша  ескертулер,  солардың  қорытындылары  ғана 
беріледі. 
                   4.Рецензия-ол қиындау шығармаларды, не шығарманы міндетті түрде қарау болып есептеледі. 
                   5.Брошюра-ол дегеніміз 4 немесе одан көп бетке жазылған шығарманы қарау. 
                   6.Методикалық  бағдарлама  беру  .Ол  өте  қысқаша  ғана,  практика  түрінде  бағыт  бағдар  беру  жəне 
көрсету деп есептеледі. 
                   7.Диссертация  латын  тілінен  алынған  (dissertation)-бақылау,  қысқаша  айтып  беру.  Диссертацияны 
кандидаттар  немесе  ғылым  докторлары  қорғайды.Диссертацияны  алдын-ала  дайындалып,  бүкіл  коммисия 
алдында оқи отырып соның ішіндегі жазғандарын солардың алдында  қорғап шығуы керек .   
                   8.Кіріспе-дегеніміз  бір  əңгіменің  берілуі,соны    қысқаша    көрсетіп,  практика  жүзінде  өткен 
шаралардың қысқаша қортындыларының не мағына беретін білдіреді. 
                   9.Теориялық  жағынан  қортындылау  ол  бір  əдебиеттің  немесе  қызықтырған    бір  қиын  жағдайды 
зерттеу, іздену болып келеді.Содан кейін тəжіриебе жүргізуге немесе байқап көруге арналған жұмысына қысқаша 
тоқталып  өтеміз  .Қорытындыға  осы  барлық  жүргіген  жұмыстың  соңындағы    қалай  аяқталғанын  жазу    жəне  де 
соған қай жерінен артық , кемшілік кеткенін айтып, ескертулер мен түзетулер болып есептеледі . 
                    Библюграфия- дегеніміз осы жұмысқа қолданған əдебиеттер. 
         Стиль-дегеніміз  осы  өткізілген  немесе  өткізілейін  деп  отырған  ғылыми  жұмыстың  қатаң  түрде  оқылуын, 
жазылуын қадағалап отыру, өз тілінде жақсы , нақты түрде түсіндіру болып есептеледі. 
              3.Ғылыми  нəтижелердің  мəтіндік  көріннісінің  бірнеше  нұсқалары  болады.  Ғылыми  басылымның  негізгі 
формасы ғылыми мақала болып табылады. Мақалаға қойылатын талаптар төмендегіше болады. 
        Мақаланың   мұқаба  бетінде автордың аты-жөні мен оның  жұмыс орны қысқаша көрсетіледі.(15 сөзден көп 
емес.)  Ол  оқырманға  зерттеу  туралы  қысқаша  мəлімет  беруі  тиіс.  Мақаламен  қатар  100-175  сөзден  көп  емес 
қысқаша мəлімет болады. Онда зерттеу проблемасы , пəні, зерттеушілер, əдісі туралы жəне нəтижелер мен негізгі 
қорытындылары  туралы  жазылады.  Алғашында  кіріспеден  басталады.  Кіріспенің  бас  жағында  проблеме 
ұсынылады. Кейін осыған дейінгі жүргізілген зерттеулерге шолу жасалады. Бұрынғы зерттеулерде  қолданылған 
негізгі  əдістер  ,  нəтижелердегі  кездескен  қарама-қайшылықтарға  талдау  жасалады.  Автор  өзінің  зерттеулерінің 
теориялық  негізін  ұсынады.  Болжам  жəне  оны  тексеру  жолы  көрсетіледі.  Зерттелетін  жəне  бақыланатын 
айнымалылықтардың тізімі келтіріледі. Жəне зерттеу нəтижесі туралы болжам жасалады.  
         Келесі  бөлімі  əдіс.  Зерттеу  əдістері  туралы  негізгі  мəліметтер  кіріспеде  келтіріледі.  Осы  бөлімде  зерттеу 
процедурасының  барлық  ерекшеліктері  толығымен  ашылады.  Зерттелушілерді  таңдау  сипаты  топтарды 
қалыптастыру стратегиясы туралы айтылады. Зерттеуді жүргізудің сыртқы жағдайлары, уақыты  туралы мəлімет  
беріледі. Зерттеу процедурасы толықтай сипатталады. Оқырманға экспериментатордың жұмыс алгоритмі мəлімет 
береді.  Зерттелушіге  берілген  нұсқаутолық  жазылады.  Тəуелсіз  айнымалыны  басқару  тəсілдері,  тəуелді 
айнымалыны өлшеу, сыртқы айнымалыларды бақылау тəсілдері туралы айтылады. 
         Əдістемелер мен аппаратура. 
          Əдістеме  мен  аппаратураны  сипаттауда  моделінің  нақты  атауы  мен  оның  спецификасын  көрсеткен  жөн. 
Көбіне 
ерекше 
аппаратура 
деталды 
түрде 
суреттеледі. 
Стандартты 
техника 
мен 
стандартталған 
əдістемелерді(тест)  жан-жақты  суреттеу  міндетті  емес.  Бірақ  қолданылған  тестерді  сипаттаған  кезде  олардың 
атауын  ,  өткізу  мерзілін,  орнын    валидизация  мен  ревалидизация  авторларын  негізі  псиметрикалық 
сиппаттамаларын,с.қ.  тестті  жасаушының  мекен-жайын  көрсетіп  кету  міндетті.  Р.Кеттелдің  Мəдени  ерікті 
интеллект тестісі –А.Ф. Денисов, Г.Д.Дорофеев  ГП « ИМАТОН»-баспасы СП-1994 
          Нəтижелер  Мақаланың  басты  бөлімі  нəтижелерді    ұсыну  мен  талдауға  аврналады.  Бұл  бөлімнің  басында 
проблема  мен  болжам  туралы  еске  түсірген  жөн.  Кейін  қысқаша  түрде  негізгі    қорытындылар  келтіріледі. 
Нəтижелердің жалпы құрылымы мен  оның статистикалық мəні туралы айтылады.  
         Қорытындыларды  нақтылап  суреттеу    үшін  кестелер  мен  суреттер  келтіріледі.  Кестелер  мен  сызбаларды 
мақала мəтініне емес, мəтін соңына орналастыруы тиіс. Əрбір кесте немесе сурет бөлек бетте  көрсетіледі. 
        Нəтижелерді  талдау  .  Бұл  бөлімдже  мақала  авторы  алынған  мəліметтер  туралы  қорытынды  жасап, 
оларды болжамман байланысмтырып отырады. Автор теориялық жəне əдіснамалық мəліметтерді пайдалана 
отырып эксперимент нəтижесін түсіндіруі тиіс. Зерттеу барысында сүйенген теорияны жетілдіру немесе кері 
теріске шығару үшін шығарылатын ұсыныстарды түсіндіру үшін қосымша болжамдар беруге болады.  
      Мəлімет  көзіне  сүйену.  Қолданылған    əдебеттер  тізімі  бөлек  бетте  көрсетіледі.  Соынмен  мақала 
барысында əдебиеттерге сілтеме жасалады. Маңызды деген сілтемелер бірінші бетте болуы тиіс. Əрбір кесте 
бөлек-бөлек  бетте  берілуі  керек.  Алдымен  кесте  нөмірі  кейін  аты.  Əдетте  қатар  бойында  зерттелушілер 
тобы, ал жол бойында эксперимент шарты беріледі.  
Мақалада сөйлем құрастыру барысында енжар сөздерден қашу керек.  
Басылымды  шыққан  нəтижелер  əрбір  қолданылуға  жететін  ақпарат  ағынына  кіреді.  тҒылымның  күші- 
біліксүйгіштік,  қызғаныш,  тəкапарлық  секілді  субьективті  əсерге  бағынбауында.  Қоғамның  ашықтығы 
тұлғалық өсуді қолдап, бірақ ғылыми бірлестіктерге ғылыми емес принциптерді жүктеп отыр. Эксперимент 
бұл ғылыми бірлестікке жүктелетін кез-келген идеяны сынға алатын күшті құрал. 
Өзін-өзі тексеру сұрақтары: 
1.Интерпретация жəне қорытындылау қалай жүзеге асады?  
2.Зерттеу нəтижесінің формасы қандай?  
3. Ғылыми мақалаға қойылатын талаптар қандай?