семантикалық талдауды көрсетті. Фон Врихт шектелген үлгіні құрды, оның логикасы теориялық жоспар
зерттеуінде жəне ортаның негіздерімен байланысты болмады.
3. Психологтар өздерінің эмперикалық зерттеулерінде бұл еңбектерінде əр-түрлі бақылау агенттерін
салыстырады. Психологиялық эксперименттік жоспар еңбектерінде құрылып, бөліседі. Формальды анолог –
логикалық тілді мінез құлықты бейнелеуде əр – түрлі психологиялық жұмыстарда кездеседі. 1-ші кезекте –
психологтардың мотивациялық зерттеуінде К. Левиннің өткізген негізгі теориясында. Ол жүйені S- пен
белгілейді. Қоршаған объектіні m деп белгілейді. Барлық көптеген объектілер үш түрге бөлінеді: келісілген,
келісілмеген жəне нейтралды. Бұл бөлімдерде негізгі қарым – қатынас түрлерінің жүйесі жəне объектісі
меңгеріледі. Мінез объект дəрежеге жеткенше немесе одан бас тартқанша жəне субъектпен ортаның
қалыптасуына дейін жалғасады. Мотивациялық мінез тұрақты іздеуші объект сияқты қарастырылады. Мұнда
мынадай жүріс тұрыстар мінезделеді:1)беделді, ұзақты, жинақ бағыттаушылығымен кейбір векторға жүйеден орта
объектісіне бағытталған. 2)скалиярлы, белгілі уақыттағы əрекеттің мінездерге белсенділік деңгейімен жүйесі. Біз
үшін ең маңыздысы бір қалыптылық əлем жəне мінездің мүкүндігі қарастырылған. Бұл мінезді іздеушілік,
белсенділіктен анықтауға болады. əрекеттің орындалған бөлігі- əлемнің білімділігі- үлгіде көрсетілмеген.
Нəтижесінде үлгілі мотивациялық мінез адамда бастапқы белсенділік жүйесі болып саналады. Сонымен кейбір
нəтижелерді шығаруға болады. Негізгі түсінік болып құрастырушылар əр түрлі логикалық деңгейде мінезді
суреттейді. Бұған жүйе ( агент,субъект жəне т.б. ) орта ( əлем, қоршаған орта көптеген объектілер жəне т.б.) əрекет
( операция, мінез –құлық белсенділік т.б.) өзара əрекет. Жүйе бастапқы белсенділікпен айқындалады. Базалық
түсінікпен “жағдайы ” жəне “уақыты” айқындалады.
Жаңа модельді өңдеу кезінде логикалық суреттеу үшін адамның мінезі ортада бақылануға тиісті: 1) Принціп
пен шынайы басқару, бақыланған жəне бақыланбаған ауыспалылық жəне оның қатынасы.2) Ауыспалылықтың
əлемдік жағдайы сияқты үйрету өзара əрекеттің жүйедегі жəне ортадағы көріністі қарастыру. 3) Мінездің екі
формасы бар: ортаға бағытталу жəне айнала уақытының жағдай жүйесіне сипаттама. 4) мінез- құлықты
бейнелеудің екі вариантын көруге болады : беделді мақсатқа бағытталған мінез- құлық жəне реактивті мінез-
құлық. Осыған байланысты екі түрде анықтау түсіну мінез-құлқы технологиялық жəне каузалдық.
Психологиядағы қысқартылған дəстүр логикалық талдау əрекетімен вихевиористік жəне вихевиориссіз
дəстүрмен байланыстырыды.Стимул- реакция схемасы өзара əрекеттестік моделі системасымен жəне ортамен
талаптана алмайды.Вихевиориссіз
Ортада схема жақшаға алынады жəне сыртқы шығумен –реакциямен өрнектеледі. Вихевиориссіз үлгі
каузалдық үлгі болып табылады,онда детернимациялық бір түрі қарастырады:өткен-қазіргі.Сонымен қатар
Н.А.Бернштейн психикада əлемнің екі үлгісі құрастырылады деп белгіледі:бірінші-өткен –қазіргі,екіншісі-
келер.Мінездік белсенділіктің қортындысында екінші үлгі біріншісімен сəйкестендіріледі.Оларға каузалдық жəне
теологиялық а.)психологиялық шындық үлгісі.б).психологиялық əлемнің бейнесі.в.жүріс-тұрысты түсіндіру
үлгісі-паритекті жəне жай өзара қосымшалыққа жатпайды.Ғылыми психология үшін орталық болып психиканың
өзіндік бағалануы деген постулат болып табылады,яғни психика басқа обьект секілді басқаға жататын психика
əрдайым психика секілді түсініледі.Осыдан қортынды шығады:егер психика пайда болу тікелей бақылануда
болса,онда біз оған орын ауыстыратын адамды табу қажет жəне біз бұл ауыстырылымды шындық өмірлік
табиғатты табамыз.Егер бұл принціпті кең түсінсек-қозғалыс,барлық психикалық органдардың көңіл-күйді
қабылдаулар.
Ғылыми психологияда психика түсіндірмелі принціп болады,яғни психология осындай жүйелердің ортамен
қарым-қатынасын
зерттейді.Ю.М.Забродинаның
сөзін
өзгертпей
айтатын
болсақ:психологияның
шындығы,ақиқаттығы тəжірибелік эксперименталдық ғылымда түбегейлі тұжырым жатыр.Егер организм қызмет
етсе,яғниөзін өзгеше ұстайтын болса,онда оны белгілі-бір зат оны өзін басқалай іс-əрекет еткізеді.Бұл
тұжырымдамада зерттеулік мəселе жəне оның функционалдық шешімі қарастырылған:іс-əрекет,қозғалыстан
айырмашылығы бар,оны психика анықтайды.В.В.Давыдова жəне В.П.Зинченко пайымдауы бойынша:əрекет бұл-
дененің ойлайтын қасиеті.Демек,біздің есептің құрылуы,мұқият тəсіл əрекет айрықша зерттеу мүмкін емес.Адам
келешегін болжайды,келешегіне бейне құрады,өздерінің реалды мінез-құлқын анықтайды.Ерекше адамдық
əрекет,белсенді əрекетте болу,орындалуда емес,бірақ функциялық зерттеулерде.Белсенді əрекеттегі адам-
спонтанды өзгеріс оның тиістілігі кеңістікке жəне уақыт барлық мақсаттар анықталмайды.Сондықтан мінез-
құлықты психология төрт шағын топқа бөлуге болады:
А.белсенді орындаушы болашақтың бейнесін анықтауда.Б.орындаушы –қоршаған ортаның əрекетін
анықтау.С.спонтанды қозғалыс мақсатқа жағдайланған.Д.обьекті-нің белсенділігін іздеу,орындаушы жағдай
жасалынған жəне əрекетті фазаны орын-дайды.Мінез-құлық біршама түрге бөлінеді:мыс:кластағы өзіндік ойындық
мінез-құлық жəне мақсаттқа бағытталған ортаны анықтау,басқалардың мінез-құлқы редукциясында бір түрге
мүмкіндігі бар.Зерттеуші əрекеттің екі түрін қарайды:бағытталушы жəне орындаушы.Əсіресе бағытталушы əрекет
психиканың детерминациясымен байланысты.Басында адамдардың əрекеті зерттелушілік функцияда жүреді.
Психиканың сапасын түсіндіріп анықтауда психолог табиғи түрде қолданылады,көп нəрсенің себебін
шешеді.Көрсеткен ғалым Жан Пиаже ол көптеген форманың себебін түсіндірді,бейнесін модельді көрді.Кез-келген
модель алынған обьективті реалді:механизм Ж.Ламетри.телефон станциясы.физикалық дене Коливин.компьютер
т.б психиканың реалді зерттеудің реалді зерттеу сапасын сəйкес келеді. Психика элемент жүйесі жағдай тіркейді
барлық ортаның жүйесі қарым-қатынаста алынады.Бұл принціпте негізгі қарым-қатынас бар.Оны дəлелдеген
И.М.Сим .Ол психика аймағындағы организмнің жағдайын бейнелеп көрсетті.
Достарыңызбен бөлісу: |
