Педагог мамандьіғьіна кіріспе

71 

Профессор В.А.Сластенин 4 тараудан тұратын мұғалімнің 
профессиограммасын береді: 
1. Мұгалімнің қасиеті мен сипаттамасы. Бұған идеялық кәсіптік-
педагогикалық, танымдық бағыттылықты жатқызады. 
2. Мұғалімдердің психологиялық-педагогикалық дайындығына 
қойылатын талаптар. Мұнда білім, білік және дағдыны біріктіреді. 
3. Арнайы даярлықтың көлемі мен құрамы. Бұл тарау болашақ 
мұғалімдердің шеберлік деңгейінде еңбек етуі үшін қажет болатын 
жалпы ғылыми негіздеріне дайындау көлемі мен арнайы даярлықтың 
калыптасатын нақты білім, білік және дағдыны бірікгіреді. 
4. Мамандық бойынша әдістемелік жағынан даярлық мазмұны. 
Бұған мұғалімге қойылатын жалпы әдістемелік талаптар және жеке пән 
мүғалімдеріне қойылатын арнайы әдістемелік талаптар енгізілген. 
Педагогикалық шыгармашылық - бұл нәтижесінде объективті және 
субъективті мәнге ие жаңа, жетілген материалды және рухани 
кұндылықтарды жасау әрекеті. «Шығармашылық» ұғымына берілген 
көптеген анықтамаларды талдай отырып, айта кететін жайт, оның 
өзгеше сапалары ретінде енімнің (материалды не рухани) жаңалығын, 
оның қоғам үшін және шығармашылық субъекті үшін маңызын, 
шығармашылықтың нәтижесіне қол жеткізу барысындағы жолынын 
қайталанбастығын көрсетуте болады. 
Шығармашыл тұлғаның сапалары оның табиғатынан, педагогтің 
шьпармашылық әрекетінің ерекшелігінен, әлеуметгік позициясынан 
шығатынын есепке алатын болсақ, педагогтың шығармашылық 
әрекетке дайындық деңгейлерін төмендегіше көрсетуге болады: 
1. Базалық деңгей. Педагогтің бойында байқағыштық, алғырлық, 
ұйымдастырушылық, өзін-өзі сынға алу, өзін-өзі басқару, талап қоя 
білу, тапқьгрлық, жауапкершілік қасиеттердің болуы. Егер осы 
қасиеттер қалыптасқан болса, онда педагог диагностикалау, мақсат қою, 
болжау, педагогикалық ықпал жасаудың әдістері мен құралдарын 
қолдану, оқушылардың түрлі іс-әрекетін ұйымдастыру, тұлғалық, 
саралық және жеке тұлғаларды біріктіру іскерлігі сьшды педагогикалық 
технологияларды меңгере алады. 
2. Орнықты деңгей педагогтің кәсіби бағытталуы, сыншьілдық, 
психологиялық қырағылык, ойлаудың ерекше формасы, өзін-өзі 
бағалаудың объективтілігі, эмоционалды-еріктік тұрақтьшық, 
принципиалдық, әділдік, жаңаны сезіну қасиеттерімен сипатталады. 
Педагог бұл жерде диагностикалық мәдениетке, өз әрекегін 
педагогикалық таддау мәдениетіне, өзін-өзі жетілдіру мәдениетіне, 
оқушылардьщ өзін-өзі тәрбиелеуін ұйымдастыру, оқушылардың 
үжымын қалыптастыру, оқу сабақтарының барльпс тұрлерін ғьшыми 
және технологиялық жоғары деңгейде өткізу қабілеттеріне ие. 
72 

3. Шығармашылық деңгей. Педагог өзін шығармашыл түлға 
ретінде сезінеді. Оған ойлаудың шығармашылық сипаты, өз күшіне 
сенімділігі, жақсылыққа сену, ойлаудың шьшайыльн-ы, қарым-
қатынастың ең жоғарғы деңгейлі мәдениеті тән. Шығармашьш педагог 
көптеген педагогикалық технологияларды меңгерген, ғылыми ізденіс 
пен практиканы сабақтастыра алады, оқыту және тәрбиелеу үрдісіне 
зерттеушілік түрғыдан қарайды. Шығармашылык деңгейде педагог 
оқытудың (тәрбиенің) авторлық бағдарламасьш жасауға, өзінің 
педагогикалық шеберханасын ашуға, авторлық курстарды жүргізуге 
дайын болады. 
4. Зерттеушілік деңгей. Педагог ғылыми-зерттеу жүмысының 
негіздерін меңгерген, өз бетімен ғылыми зерттеу жүргізуге және өз 
әріптестерінің шығармашылық ізденісін жүргізуге қабілетгі. 
Шығармашылықтың бүл деңгейінде педагогтьщ жаңа заңдылықтарды 
ашуға, жаңа ғылыми идеяларды қалыптастыруға, ғьшыми 
түжырымдама жасауға мүмкіндігі бар. 
Осылайша, педагогикалық шеберлікгің деңгейі педагогикалық 
шығармашьілықтьщ сипатын анықтайды. Э.Фроммның айтуынша, « бүл 
- таң қалу және тану қабілеттері, түрлі жағдаяттарда шешім таба білу 
іскерлігі, бүл жаңалықты ашуға бағытталу мен өз тәжірибесін терең 
зерделеу қабілеті». 
Қазіргі мектептің оқытудағы шығарамашылық үрдіске бағьггталуы 
жеткіліксіз мөлшерде. Сондықтан педагогикада креативтілік мәселесі 
өте маңызды болып табылады. 
Шығармашылық - бүл нақты іс-әрекет барысында жүзеге 
асырылатын ез бастауы, өту барысы және нәтижесі болатын үрдіс. Бүл 
үрдіс 3 кезеңнен етеді: дайындық, ізденіс, орындау. Осы деңгейлерге 
сәйкес шытармашьшық қабілеттердің қүрылымын анықтайды, ез 
бойынан оларды талдайды, бағыттай отырып дамьгтадьі және 
жетілдіреді. 
Шығармашыльщ бастапқы дайындау деңейінде ізденіс обьектісі 
алынып, проблема қойьшады, шешімін табу үшін міндеттер белгілейді 
және т.б. Педагог әрекетінде бүл сүрақтар, проблемалар, міндеттер 
әрдайым болып түрады. Дегенмен интеллектуалды дамыған адамның 
шығармашьшық тұлғадан басты айырмашылығы - біріншісі оньщ 
алдына езгелер қойған міңдетгі шешетін болса, шығармашылық түлға — 
проблемаларды ез бетімен қойып, оның шешімін езі табады. 
Педагог, үйымдастырушы, кешбасшы ретінде адам жоғарыдан 
берілген тапсырманы орындауда емес, ез әрекетінің бағытын нақты 
жағдаятга талдау арқылы таңцайды. Басты проблемаларды ез бетімен 
белгілей отырып, оларды шешу, келіспеушілік жағдайларда шешім 
қабылдау, еске сақтау және ойлау секілді ерекше қабілеттерді 
73 

дамытуды талап етеді. Қабылдаудың нақтылығы, талдау, болжау 
сияқты қасиеттері баскарушы шығармашылыктың негізі болып 
табылады. 
Шығармашьшық үрдістің келесі іздену деңгейі проблемалық 
жағдаяттың дүрыс шешімін, іс-әрекеттің жаңа тәсілін табуға 
бағытталған. 
Шығармашылық үрдістің үшінші, орындау деңгейі табылған 
идеяны жүзеге асырумен байланысты. Бүл кезеңді жүзеге асыру үшін 
кәсіби шеберлік, арнайы іскерлік пен дағды қажет. Педагог үшін бүл 
қарым-қатынас, үйымдастыру және өзін-өзі ұйымдастыру дағдылары. 
Мұғалім түлғасының «креатогенді» қасиеттерін өндеу өте маңызды. 
Олар - батырлық, дербестік, мақсатқа бағытталу, сыншылдық. 
Осылайша, шығармашьшық үрдістің нәтижелілігіне қол жеткізу үшін 
шығармашылықтың әрбір деңгейінің өту барысын белгілейтін 
қасиеттерді жинақтау қажет. 
Жалпы оқушылардың шығармашылық әлеуетін дамыту өте 
маңызды, күрделі және көп салалы мәселе. Ғылыми-педагогикалық 
проблема ретінде оқушьшардың шығармашылық әрекеті едәуір 
ауқымда зерттелген. 
Шығармашьшық деген сөздің сырына үңілсек, "Шығармашылық" 
сөзінің төркіні - "шығару", "іздену", "ойлап табу" дегенге келіп саяды. 
Ол тарихи қоғамдық мәні бар, жаңалық ашатын адамның әрекеті. Ол -
адамның мақсатты ісіне жету жолындағы талаптануы мен 
талпынысынан, жігері мен сабырынан, сүранысы мен ізденісінен 
құралып, ақыл-ой мен сезімнің, қиялдың ерекше бітімінен көрінеді. 
Шығармашылық - бүл адамның емір шындығында езін-езі танута 
ұмтылуы, ізденуі. Омірде дұрыс жол табу үшін адам дүрыс ой түйіп, 
ездігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі керек. 
Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеу 
адамның рухани күшін нығайтып, өзін-езі табуына көмектеседі. 
Өйткені, адам туынды ғана емес, тудьфушы, жаратушы да. Адамньщ ез 
болмысын тануына кемектесіп, теренде жатқан талап-тілегін, 
қабілеттерін дамыту, сол арқылы оған тольіққаңды емір сүру үшін жаңа 
рухани күш беру - білімнің ең маңызды мақсаты. 
XX ғасьфдың басында Жүсіпбек Аймауытов: "Сабақ беру 
үйреншікгі жай ғана шеберлік емес, ол - жаңадан жаңаны табатын енер" 
деген. Әр үстаз езінің емірлік тәжірибесінде баланы субъект ретінде оқу 
ісіне өзінше қызықтыратын, оған қабілетін арттыратьш жағдай туғызу, 
ойлау дағдыларын жетілдіру ретінде алдьша мақсат етіп қоюы керек. 
Осы мақсатпен оқушының шығармашылық қабілетін дамьпуды негізгі 
ұстаным ретінде қолдануы тиіс. Ондағы басты мәселе: оқушылардың 
дүниетанымдарын кеңейту және жеке қабілеттерін кере біліп, оны 
74