116
ҚАзАҚ
СТАнДАғЫ
ПРАКтИКАлыҚ жУРнАлИстИКА
3.0
прАКТИКАлЫҚ нҰСҚАулЫҚ
13. Қазақстандықтардың ЭКСпО тұмарларына көзқарасы: күлейін бе, жылайын ба? (Астана,
сюжет).
14. Майлыбаевтың кінәсі дәлелденсе, сегіз жылға бас бостандығынан айырылуы мүмкін.
Мұнда дұрыс не бұрыс жауап жоқ. Сіз жасаған рет қисынды болса, көрерменнің наразылығын ту-
дырмайды. Ал ол қаншалықты қисынды екенін командаңыз шешсін – бұл тапсырманы топ болып
орындаған дұрыс.
КІРІСПЕ
Шығарылымның реті анықталған соң, компьютеріңізге отырып, келісілген ретпен сюжеттердің
кіріспесі мен кадр сыртындағы мәтінді эфир кезінде сіздің алдыңызға суфлерге шығарылатын доку-
ментке жазасыз. Ақындар шығармасына лайын ырғақ пен өлшемді қалай таңдаса, жүргізушінің де
әрқайсысының өз сөйлеу ырғағы болады.
Айталық, мен диктор ретінде «Ақсудағы ашық тұрған кәріз құдығына бала түсіп кетті» десем, Артур
платонов: «Қаланың ортасында кәріз құдығына түсіп кеткен баланың обалы кімге?» деуі мүмкін.
Сондай-ақ, редакциядағы әр тілшінің де өз баяндау стилі бар және ол көп ретте сіздікімен сәйкес
келмеуі де мүмкін. Автор сюжетін өзіне ыңғайлы ырғақта жазып, дыбыстайды.
Сонда да, сіз айтатын дүниенің бәрін (кіріспе немесе кадр сыртындағы мәтін) мұқият оқып, хабар-
ламаның мағынасын өзгертпей, өз ырғағыңызға салып алу керек. Ырғағыңызға сай келмейтін, ба-
яндау стиліңізге қайшы мәтінді оқысаңыз, қолайсыздықты сіз ғана емес, көрермен де сезеді.
Практика. Мәтінді редакциялауды үйрену үшін кез келген ақпараттық порталдағы мақаланы өз
ырғағыңызға лайықтап өзгертіп көруді ұсынамын.
Сан есімдер
Сан есімдер құлаққа аса жақсы естілмейді. Сондықтан, мүмкіндік болса, сан есімдерден құтылған
абзал. лақтырып тастауға келмесе, дөңгелектеген дұрыс. Күрделі сан есімдерді сөз арасында
сыдырта оқып шығудан қиналсаңыз, цифрлердің бәрін сөзбен жазып алыңыз.
Оның үстіне, телевизияда көп дүниені суретпен беруге болады, дизайнерлер сандардың бәрін гра-
фикаға айналдыра алады.
ЖЕР-Су атаулаРы:
Мәтініңіздегі жер-су атауларына қатысты жағдай Google.maps сияқты: сіздің арнаңыздың таралу
аясы неғұрлым кең болған сайын, шартты жерсерігіңіз де соғұрлым биіктей береді де, көше, тіпті,
қала атаулары да көрінбей қалады. Қытайдағы тасыған өзеннің, су басып қалған ауылдың атын
атаудың қажеті жоқ, Қытайда дей салсаңыз жеткілікті.
Бірақ! Қазақстанда бұған дейін Қарағанды облысындағы Шахтинск қаласының маңындағы Шахан
кенті туралы ешкім білмесе де, жаңа жылдың алғашқы күнінде онда көпқабатты үйдің кіреберісі
қирап, адам шығыны болды, мұндай жағдайда бәрін егжей-тегжейлі атап отырып айтамыз. өйткені,
өз аумағыңыздың үстінде жерсерігі төменірек ұшуы керек. Әсіресе, төтенше жағдайлар болғанда
бәрін толық атау міндетті. Ономастикалық комиссиялардың барлық шешімдері мен жер-су атаула-
ры өзгерістерін қадағалап жүріңіз.
СуФлЁР