41
§18. алтын киімді адам
сабақтың мақсаты: оқушыларды сақтардың наным-сенімдерімен
және қолөнерімен таныстыру. «Алтын киімді адам» – сақ, сармат тайпалары-
ның сол көне дәуірде-ақ зергерлік өнерді жоғары деңгейде меңгергенін
білдіретінін ашып көрсету. Оқушыларда осындай тамаша туындылар жасаған
еңбек адамына деген құрметтеушілік сезім тәрбиелеу. Оқушылардың тарихи
құбылысты салыстыра білу біліктерін дамыту жұмысын жалғастыру.
пайдаланылатын көрнекі құралдар: карта, «Алтын адам» атты
электронды оқулықтан және бейнефильмнен үзінді.
оқып-үйренген материалды қайталау §17 әңгімелеріне қатысты
берілген сұрақтар мен тапсырмалар негізінде жүргізіледі.
Жаңа материалды оқып-үйрену жоспары:
1. Ертедегі сақ тайпаларының наным-сенімдері.
2. «Алтын адам» – тәуелсіздік символы.
Жаңа материалды оқып-үйрену оқушылардың бастауыш сыныпта және
сабақтан тыс (күнделікті өмірлерінде) алған білімдері бойынша әңгімелесуге
негізделеді.
«Алтын адам» туралы не білесіңдер? Ол қай жерден табылған?
Мемлекетіміздің елтаңбасында, Алматыдағы «Тәуелсіздік монументі»
атты ескерткіште «Алтын адамның» көптеген белгілері бар. Неліктен деп
ойлайсыңдар?
Мұғалім оқушылар жауаптарына қажетті түзетулер енгізіп, толық-
тырады.
Мұғалім қазақ жерін мекендеген ертедегі тайпалардың наным-сенімдері
туралы түсіндіреді.
«Алтын адам» атты электронды оқулықтан үзінді пайдаланылады.
Осы үзіндіден кейін «ми шабуылын» өткізген тиімді. Оқушыларға сұрақ
беріледі: Неліктен «Алтын адам» – тәуелсіздік символы дейміз? Ойланып
жауап беріңдер.
Бұл тапсырманың ерекшелігі – оқушы өз идеясын ұсынады. Бірақ бұл
идеялар бағаланбайды және талқыланбайды. Идеялар көп болса, соғұрлым
жұмыс нәтижелі болады. Барлық идеялар бөлінген уақыт көлемінде тақтаға
жазылады. Ойлардың қайталануы қалыпты құбылыс болғандықтан, уақыт
аяқталған кезде қайталаулар сызылып тасталады.
Ми шабуылының басты мақсаты – оқушылардың ойын білу, мүмкін-
дігінше көбірек пікір жинау, олардың көзқарастарын анықтау болып
табылады.
«Ми шабуылы» тапсырмасы оқушылардың жаңа материалды мең-
гергенге дейінгі білгендерін анықтауға және мәліметтер алмасуға септігін
тигізеді.
42
Содан кейін әр оқушы «Алтын адам» әңгімесінің әр абзацын оқып,
ондағы негізгі ойды тауып, дәлелдейді.
Оқулықта берілген қосымша құжат бойынша жұмыс жүргізіледі.
Жұмыс дәптеріндегі тапсырма орындалады.
Үйге тапсырма: §18. «Алтын киімді адам» әңгімесімен танысып,
сұрақтар мен тапсырмаларға дайындалып келу.
§19. мөде – Ғұн мемлекетінің негізін қалаушы
сабақтың мақсаты: оқушыларға ғұн тайпасы, мемлекеті, шаруа-
шылығы, өмірі мен тұрмысы, мемлекет билеушілері Тұман, Мөде туралы
түсіндіру. Оқушылардың еңбек адамдарына деген құрметтеушілік сезімін
тәрбиелеуге көмектесу. Оқушылардың тарихи оқиғаларды салыстыру
біліктерін дамыту жұмыстарын жалғастыру.
пайдаланылатын көрнекі құралдар: карта, бейнефильмнен үзінді,
иллюстрациялық материалдар.
оқып-үйренген материалды қайталау §18 тақырыбына қатысты
берілген сұрақтар мен тапсырмалар бойынша өткізіледі.
Жаңа материалды оқып-үйрену жоспары:
1. Ғұндар.
2. Ғұн мемлекеті.
3. Ғұндардың шаруашылығы, өмірі мен тұрмысы.
4. Тұман – Ғұн мемлекетінің билеушісі әрі негізін салушы. Мөде – Ғұн
елінің билеушісі.
Жаңа материалды оқып-үйрену ғұндар туралы иллюстрациялық
материалдан үзінді келтіруден басталады. Мұғалім ғұндар, олардың
мекендеген жерлері, құрған мемлекеті туралы түсінікті тілмен баяндайды.
Оқушылар өздігінше оқулықтың «Ғұндардың шаруашылығы, өмірі
мен тұрмысы» туралы 3-тақырыпшасын оқып танысады. Содан кейін §16
әңгімесін оқып-үйренуде бастаған «Қазақстан жерін ертеде мекендеген
тайпалардың өмірі мен тұрмысы» атты кестені өздігінше толтыруды одан
әрі жалғастырады.
Мұғалімнің Тұман мен Мөде сияқты Ғұн мемлекетінің билеушілері,
олардың жүргізген саясаты, жорықтары туралы әсерлі әңгімесі карта
бойынша жұмыспен ұштастырылады.
Қосымша материал:
«Мөде (б.з.б. 230–174) – Ғұн елінің билеушісі. Әкесі Тұман Ғұн мемле-
кетінің негізін салушы. Б.з.б. 209 жылы Мөде Ғұн мемлекетіндегі билікті
өз қолына алады. Ол билік басына келісімен мемлекеттегі бытыраңқы
ұлыстардың басын біріктіріп, тұрақты әскер құрып, қатаң тәртіп орнатады.
43
Мөде басқарған, жорыққа жақсы дайындалған әскерлер Ұлы Қытай
қорғанының іргесіне келіп жетті. Мөде Байқал көлінен Тибетке дейін,
Шығыс Түркістаннан Хуанхэ өзенінің орта ағысына дейінгі аумақтарды,
көрші көшпенді тайпаларының жерін де басып алды. Мөде Алтай өңірін де
түгел өзіне қаратты. Ғұн мемлекетінің құдіреті күшейе түсті.
Б.з.б. 200 жылы Хань империясының (Қытай) ұрпағы Лю Бан ғұндарға
қарсы соғыс бастады. Алғашқы ұрыстардан кейін Мөде өз әскеріне кейін
шегінуге бұйрық береді. Ал Хань әскері ғұндардың ізіне түсіп, негізгі
күштерінен алшақтап, қол үзіп қалады. Сол сәтте ғұндар шегінуін тоқтатып,
енді қытай әскерін төртке бөлінген атты әскермен тау аңғарында қоршауға
алады. Қытай императоры әскерімен жеті күн бойы ғұндардың қоршауында
қалады. Ғұндар қытай әскерін ойсырата жеңеді. Хань патшасы өзінің жеңілісін
мойындап, соғысты жалғастырмауды өтінді. Сөйтіп, қытай билеушісі екі
жақтық келісім бойынша қытай ханшасын Мөдеге әйелдікке беріп, жыл сайын
бағалы сыйлықтар (жібек мата, шарап, күріш) мен алым-салық төлеп тұруға
келіседі. Содан кейін де 177 жылы ғұндар мен қытай шекаралық әскерлерінің
арасында қақтығыс болып, дипломаттық қатынастар орнатылады. Сонымен
40 жылға ғұндар мен Ғұн мемлекетінің қуатын мойындаған Хань империясы
арасында тыныштық орнайды. Мөде – ұзақ жылдар бойы өз халқының
тыныштығы мен бейбіт өміріне жағдай жасады.
Б.з.б. 174 жылы Мөде 56 (57) жасында дүние салып, оның ұлы Лаушан
ғұн мемлекетінің билеушісі болып тағайындалды».
Тұман, Мөде бейнеленген суреттер тақтаға ілінеді, не кадаскоп арқылы
көрсетіледі. Оқушылар өз еркімен екі топқа бөлініп, осы қайраткердің бірін
таңдап алып, оқулық мәтінін пайдаланып, әр топ оқушылары өздігінше
кесте толтырады.
«Тұман мен Мөде – Ғұн мемлекетінің билеушілері» деген кестені өз
бетінше толтырыңдар.
Кесте: «тұман мен мөде – Ғұн мемлекетінің билеушілері»
Билеушінің
аты-жөні
өмір сүрген
уақыты
Қандай тарихи оқиғаға
қатысты?
Оқушылардың бұл жұмысты орындауына 5 минут уақыт беріледі, оның
нәтижесін ұжым не мұғалім бағалайды.
Оқулықтағы «Сен білесің бе?» деген мәтінді талқылай отырып ұжым
болып оқиды.
Үйге тапсырма: §19. «Мөде – Ғұн мемлекетінің негізін қалаушы»
әңгімесін оқып танысу, сұрақтар мен тапсырмаларға дайындалып келу.
Достарыңызбен бөлісу: | 
