24
Соңғы онжылдықта психологтар қызықты жаңалық ашты. Баланың жақсы дамуы үшін
баланың ата-анасымен қарым-қатынасы өте маңызды болып табылады. Медициналық
тұрғыдан дұрыс ем алған және дұрыс және уақытылы тамақтанып отыратын бірақ ата-
анасымен қарым-қатынасы жоқ баланың психикалық және физикалық тұрғыдан дамуы
төмендейді. Ол салмақ жоғалтады, өмірге деген қызығушылығы болмайды, туыс-
бауырларымен жақын қарым-қатынаста болмайды, достаса және сүйе алмайды. Өзін ортада
таба алмай, өмірде жаңылысады.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей баланың үлкендермен қарым-қатынасты түзеуге болады, егер
жанұяда белгілі қарым-қатынастың стилі табылса.
Психологтардың ойынша, қарым-қатынастың жанұялық стилі ата-аналар арқылы
беріледі.
Тәрбиенің жолдары мен әдістері балаға мүлтіксіз беріліп отырады. Кейінірек ата-ана өзін
қалай тәрбиеледі, солай етіп балаларын да тәрбиелейді. Кейбір ата-аналар өздеріне берілген
тәрбиенің дұрыс еместігін түсініп, жақсы жағына қарай тәрбиелей бастайды. Ал кейбір ата-
аналар бұл тәрбиенің бұрыс екендігін түсінгендігімен оның дұрыс жолын таба алмайды. Ата-
аналар жиі тәрбиенің барлық варианттарын қолданып көргенімен ешқандай нәтиже
шықпайтынын айтады. Бұл жағдайда қарым-қатынастың қарапайым түрін қолданған дұрыс.
Баламен дұрыс қарым-қатынас жасау баланың өзіне деген сенімділігін арттырып, намысы
жоғарылайды. Барлық жаста бала өзінің өмірі жайлы ата-анасына еш қорқынышсыз бөлісе
алуы қажет. Бұндай жетістіке қалай жетуге болады?
Бала қандай болса-солай қабылдау қажет. Баланы сыртқы немесе ішкі жан-дүниесі
арқылы емес оның осы өмірде бар екендігі үшін жақсы көру қажет. Балаға оның ата-ана
үшін өте маңызды және қымбат екендігін қорықпай айтып отыру қажет.
Қарым-қатынасты тек ақпаратты алу немесе беру үшін қолданбаңыз. Қарым-қатынас –
баланың ойын тыңдап, эмоционалды жағдайын түсіну. Егер сіздің қолыңыз тимей жатса,
25
он тыңдап тұрғандай кейіп танытпаңыз. Оған қолыңыздың тимей жатқанын және онымен
кейінірек сөйлесетініңізді айтыңыз.
Баламен қарым-қатынасты оны бөлмеуге тырысыңыз, оның көзіне қарап күлімсіреп
отырыңыз.
Бұндай ережелер ата-ана баланы тәрбиелейдің алғашқы сатыларынан бастап қолданса жүзеге
асырылады. Бірақ та психологиялық сауалнамаға жүгінсек көптеген ата-аналар бала
тәрбиелеудің теориялық жағын қанағаттандыра алмайды. Бұл жағдай ата-анаға жаңа
практикалық дағдының жетіспегендігінен, өзін-өзі қолға алмағандығынан болады. Көмекті қай
жерден іздеу қажет?
Заманауи психологтардың пайымдауынша ата-анаға көмек ретінде коммуникативті білім
бағдарламалары, яғни ата-аналарға арналған курстар. Курстарда ең басты мақсат ата-
аналардың балалармен қарым-қатынас стилін әдістері мен тәсілдерін анықтау болып
табылады.
Он жылдықтар шамасында көптеген елдерде балалар мен ата-аналар арасындағы курстар бар.
Бұндай курстардың оң нәтиже беретіндігі сондай жеткіншек шақтағы бала мен ата-ана
арасында қарым-қатынас жеңіл өтеді. Ата-аналардың пайымдауынша курстар арқылы баланы
тәрбиелеуде жақсы жетістіктерге жеткендіктерін айтады.
Баланы тәрбиелеуде тағы көмек ретінде жанұялық консультация да бар. Бұнда жанұяның
барлық мүшелері қатысады. Жанұялық консультация көбіне қарым-қатынастың кішкентай
тренингі ретінде өткізіледі, яғни бұл жерде жанұяның барлық мүшелері қосылып бір-бірімен
қиын жағдайларды, қарым-қатынасты талқылап, оның шешімін іздейді. Психолог жақсы
жағдай туғызып, қарым-қатынастың дұрыс тәсілдерін үйретеді. Психологтың көмегімен ата-
ана баламен түсініп, дұрыс қарым-қатынасты орнықтырады.
26
4-
бөлім.
Тренингке
байланысты
практикалық
материалдар
«
Шыдамдылықты дамытуда коммуникативті дағдының ролі»
Кіріспе
Адамның психикасының дамуында қарым-қатынас үлкен рөл атқарады. Психологиялық
тұрғыдан жақсы дамыған адамда ойлаудың барлық жоғары түрлері мен мүмкіншіліктері
көрінеді. Тұлғалық қарым-қатынас адамды тұлға ретінде қалыптастырып, оның мінезінің,
қызығушылықтарының, әдеттерінің, өмірдегі мақсаттары мен оны жүзеге асыратын
формаларын жасайды.
Берілген материалдар «Толеранттылықты дамытудағы коммуникативті дағдының ролі»
презентациясында, «ЖҚОО тәжірибесінен балаларды, жастар мен ересектерді толеранттылық
дағдыларына тәрбиелеу» семинарында, «Қазақстанда білім барлық үшін» Қауымдастығымен
ұйымдастырылған,
ЮНЕСКО-ның
(
Біріккен
Ұлттар
Ұйымының Білім, Ғылым және Мәдениет жөніндегі Ұйымы)
қолдауымен, Алматы, 2014ж
маусым айы.
Қарастырып отырған сұрақ презентацияның мәтінінде көрсетіліп отырғандай ( п. 4.1.), ал
жинақта аталған семинар бойынша практикалық жаттығулар мен тапсырмалар келтірілген.
«Практикалық материалдар…» жинаққа презентацияны көрсету және өткізу үшін
қолданылған.
4.1. «
Шыдамдылықты дамытуда коммуникативті дағдының рөлі»
(«
ЖҚОО тәжірибесінен балаларды, жастар мен ересектерді толеранттылық дағдыларына
тәрбиелеу» семинарында, «Қазақстанда білім барлық үшін» Қауымдастығымен
ұйымдастырған,
ЮНЕСКО-ның
(
Біріккен
Ұлттар
Ұйымының Білім, Ғылым және Мәдениет жөніндегі Ұйымы)
қолдауымен, Алматы, 2014ж
маусым айы.
Слайд 1. Қарым-қатынас түсінігі
Қарым-қатынас - іс-әрекет формасы, яғни адамдардың бір-бірімен эмоционалды тұрғыда
сөйлесуі.
Қарым-қатынас қызметі: өзін-өзі тану, адамдардың дамуы, ақпаратпен ролдермен алмасу, іс-
әрекетті ұйымдастыру және қолдау көрсету.
Слайд 2. Коммуникативті процестің моделі:
КІМ? Ақпаратты жеткізеді – коммуникатор;
НЕ? беріледі – хабарлама;
ҚАЛАЙ? Ақпарат беріледі – белгілі ақпарат каналы арқылы;
КІМГЕ? Хабарлама берілген – аудиторға;
ҚАНДАЙ ӘСЕРМЕН? – нәтиже.
Слайд 3. Қарым-қатынас құрылымы:
