Вестник таразского государственного педагогического института

157 
 
 
1-сурет 
 
2- сурет 
Барлық  қарастырылып  отырған  уақыт  аралығын  үш  бӛлікке  бӛліп  қарастырайық  (2-
суретте  кӛрсетілген).  1-  бӛлікте  дене  қозғалысын  және  жолдың  формуласын  анықтау 
керек. Бұл бӛлікте дене бастапқы жылдамдықсыз  бірқалыпты үдемелі қозғалады, жолдың 
формуласы: 
2
)
(
2
at
t
S
 
мұндағы  ɑ -  дененің  үдеуі,  оның  мәнін  графиктен  табуға  болады.  Үдеу  уақыт 
бірлігіндегі жылдамдықтың ӛзгерісі, олай болса 
OB
AB
a
 ; 
2  бӛлікте  дене  бірінші  бӛліктің  соңында  ие  болған  υ  жылдамдықпен  бірқалыпты 
қозғалады, жолының формуласы 
2
)
(
t
t
S
 
деп  жазсақ  дұрыс  болмайды,  себебі  бірқалыпты  қозғалыс  қозғалыстың  бастапқы 
мезетінен емес, t
1
  уақыт мезетінен басталады, олай болса 
 
)
(
2
)
(
1
2
2
1
t
t
at
t
S
 
 
 3 бӛліктегі қозғалыс бірқалыпты кемімелі, жолдың формуласы   
 
2
)
(
)
(
)
(
2
)
(
2
2
1
1
1
2
2
1
t
t
a
t
t
t
t
at
t
S
 
 
мұндағы ɑ
1
- 3 бӛліктегі дене үдеуі, ықшамдаудан кейін 

158 
 
2
)
(
)
(
2
)
(
2
2
1
1
2
1
t
t
a
t
t
at
t
s
 
1-бӛлікте жолдың графигі түрі парабола, 2-бӛлікте түзу сызық, 3- бӛлікте тӛңкерілген 
парабола  болады.  Егер  осылай  әр  бӛлік  үшін  жекелеп  сызатын  болсақ,  онда    2-
суреттегідей  сынық  қисық  шығады,  бірақ  ол  дұрыс  емес,  жолдың  графигі  сынық  қисық 
болмау    керек.  Олай  болса  түзу  сызық  параболалармен  түйілісе  жалғасу  керек  және 
тӛңкерілген параболаның тӛбесі t
3
 уақыт мезетіне сәйкес келуі керек (3- сурет). 
 
 
 
3-сурет 
 
t  уақыт  мезетіндегі  дене  жылдамдығының    бағыты  сол  уақыт  мезетіндегі  жолдың 
графигіне  жанамамен  бағыттас  кӛлбеулігі    t  уақыт  мезетіндегі  жылдамдықтың  мәнін 
береді.  Сонымен  жол  графигіне  жанаманың  кӛлбеулігі  бойынша  кез-келген  уақыт 
мезетіндегі жылдамдығын анықтауға болады.   
 
2-суретті қарастыратын болсақ  t
1
 уақыт мезетінде де  (t
2 
уақыт мезетінде де)  дененің 
жылдамдығы  екі  түрлі  мәнге  ие  болады:  егер  t
1
-ге  сол  жақтан    жақындаса  онда 
жылдамдық tgα
1
, ал оң жақтан жақындаса tgα
2
 тең болады. Олай болса 2 суреттегі график 
бойынша    t
1
  уақыт  мезетінде    (t
2 
уақыт  мезетінде  де)  [2]  дененің  жылдамдығында  үзіліс 
болған болар еді. Бірақ 1- суреттегі жылдамдықтың  графигінде үзіліс жоқ. 
1-суретте  берілген  жылдамдықтың  уақытқа  байланысты  графигіне  сәйкес  жолдың 
графигі 3-суреттегідей болады және  t
3 
 уақыт мезетіне параболаның тӛбесі сәйкес  келеді, 
себебі  сол  нүктеде  дене  жылдамдығы  нӛлге  тең,  яғни  жол  графигіне  сол  нүктеде 
жүргізілген жанама горизонталь бағытта болуы керек. 
 Оқу  процесінде  оқушылардың  техникалық  қабілетін  дамытуда,  оларды  теориялық  
білімдерін  іс  жүзінде  қолдана  білуге  үйретуде,  алған  нәтижелер  мен  анықтаған 
мәселелерін  талдауда  графиктік  есептерді  шығару  тиімділігіне  баса  назар  аудару  қажет. 
Оқушылар  ӛздері  есептеу  нәтижесінде  алған  графиктерін  қадағалай  отырып,  ол  нені 
түсіндіретінін  ұғатындай    дәрежеге  кӛтерілуі    керек.  Графиктік  есептерді  шығаруда 
қарастырылатын  физикалық  шамалар  арасындағы  функциялық  тәуелділікті  түсіну 
оқушылардың оны игеру дағдыларын дамытады. 
Оқушылардың  есеп  шығаруға  қызы ғушылығын  арттыру  үшін  есептерді  таңдай, 
талдай  білудің  де  маңызы  зор.  Кинематика  бӛлімінің  материалдарын  оқығанда 
бірқалыпты және бірқалыпты айнымалы қозғалысты сипаттайтын физикалық шамалардың 
арасындағы  функциялық тәуелділіктерді графиктік  кескіндей біл уге үйрету, сол  қозғалыс 
заңдылықтарын  терең  түсінуге  мүмкіндік  береді.  Сондықтан  осы  тақырыпты  ӛткенде 
графиктік  есептер  шығарудың  маңызы  зор.  Есептерді  алдымен  ӛте  қарапайым 
заңдылықтарды  сипаттайтын  функциялық  тәуелділіктер  графиктерінен    бастап  шығарған 
жӛн,  яғни  ең  оңай  есептерден  бастаған  жӛн.  Оқушылар  осындай  есептерді  шығаруға 
үйреніп,  дағдыланған  соң  күрделі  есептерді  шығаруға  кӛшуге  болады.  Қорыта  айтқанда 

159 
 
физикалық  есептерді  шығара  білу,  физикалық  заңдылықтарды  терең  түсініп,  оны 
практикада қолдана білуді игеру болып табылады. 
 
Әдебиеттер тізімі: 
1.  Балаш В.А.  Задачи по физике и их решения, М.: Просвещения, 1983 г.  
2.  Цедрик М.С. Сборник задач по курсу общей физики. М.:, Просвещения, 1989 г.  
3.  Құдайқұлов  М.        Жаңабергенов  Қ.  Орта  мектепте  физиканы  оқыту  әдістемесі. 
Алматы.: Рауан, 1998 г.  
4.    Под.  ред.  В.П.  Орехова,  А.В.  Усова  Т.  ІІ.  Методика  преподавания  физики.  М.: 
Дрофа  2002. 
5.  Бузаубакова  К.Ж.  «Инновационная  педагогическая  технология  как  средство 
формирования  познавательных  интересов  учащихся  на  уроках  физики»  Алматы.: 
«Жазушы», 2006г. 
6.  Бұзаубақова К.Ж. Инновациялық педагогика негіздері. Алматы.: «Білім»,  2009ж  
 
Аннотация
 
Мақалада  кинематика  тақырыптары  бойынша    графиктік  есептердің  түрлері  мен  оны 
шығарудың әдістемелік ерекшеліктері қарастырылған. 
Аннотация 
В  данной  статье  рассматривается  виды  графических  задач  и  особенности  решения 
графических задач по теме кинематика. 
Annotation 
This article discusses the types of graphic objects and features of the graphic solution of problems 
relating to the kinematics. 
 
 
ӘОЖ 517.Б.28                                                                                                                       
 
БІР САЛДАРДЫҢ ТӚҢІРЕГІНДЕ СТАНДАРТ ЕМЕС ЕСЕПТЕРДІ  
ҚҦРАСТЫРУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ШЕШУ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ 
 
Сағымбеков Ә.Т., Баулыбаева Б.А., Мҧсабекова З.Е. 
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ. 
 
Қазіргі  уақытта  орта  мектептердің  негізгі  міндеттерінің  бірі  –  оқушылардың 
математикалық ойлау  қабілетін дамыту жолдарын  шешу  болып табылады. Оқушылардың 
математикалық ой-ӛрісін дамыту жолдарының бірі – стандарт емес есептерді құрастырып, 
олардың  шешу  әдістемелерін  кӛрсете  білу.  Стандарт  емес  есептер  оқушылардың 
математикалық  ойлау  қабілетін  дамытады,  ойлауға  жетелейді  және  де  есепке  деген 
ынтасын,  қызығушылығын  арттырады.  Стандарт  емес  есептер  оқушылардың  есепті 
үйреншікті  жолмен  шығара  салуына  мүмкіндік  бермейді.  Стандарт  емес  есептер  – 
оқушылардың математикалық ой (ӛрісін дамытудың негізгі құралы болып табылады. 
Енді біз бір салдардың тӛңірегінде стандарт емес есептер құрастырайық. 
Салдар.  Табандары  бірдей  және  биіктіктері  бірдей  үшбұрыштардың  аудандары  тең 
шамалы (Сурет 1).
 
 
l
1 
//  l
2
. ABC,  ABC
1
 және ABC
2
 үшбұрыштарының табаны a, 
ал биіктігі h.  
Салдар бойынша S
∆ABC
 = S
∆ABC1
= S
∆ABC2 
= ... болады. 
Енді  осы    салдардың  ізімен  стандарт  емес  есептер 
қарастырайық.
 
 
 
Сурет 1