жазбаша сөйлеу тілі
кедейлігімен,
синтаксистік формалардың стереотипті болуымен сипатталады, бағыныңқы
құрмалас және салалас құрмалас сөйлемдер, сын есімдер аз қолданылады.
Семантикалық афазия симультантты агнозия, астереогноз, өз денесін
бағдарлауының бұзылуы, кеңістік және конструктивті апраксия және
алғашқы акалькулияның (есептеу қабілетінің бұзылуы) нейропсихологиялық
синдромының негізінде жүреді.
Сонымен, семантикалық афазияда сөз грамматикалық ұғымдар
жүйесінен түсіп қалады және тек белгілі бір мағынаны білдіретін
тасымалдаушы ретінде қабылданады.
Семантикалық афазияны түзету-педагогикалық жұмысы
291
Семантикалық афазияны түзету-педагогикалық жұмысының негізгі
міндеттері
– заттардың атауын табудағы қиындықтарынан арылту,
науқастардың сөйлеу тілінің лексикалық және семантикалық құрылымын
кеңейту, имперессивті аграмматизмін жою болып табылады.
Семантикалық афазия кезінде түзету-педагогикалық көмек сақтаулы
барлық анализаторлар жүйесін (көру, есту-сөйлеу есі) бақылауға, негізгісі-
мидың маңдай бөліктерінің жоспарлау және реттегіш қызметтеріне, сақтаулы
ауызша сөйлеу тілінің линиялық ұйымдастырылуына сүйене отырып,
көрсетіледі.
Семантикалық афазияда кездесетін сөйлеу тілі бұзылыстарының
негізінде симультантты кеңістік гнозисының бұзылысы жатқанын ескере
отырып, қалпына келтіру жұмысы конструктивті-кеңістік әрекеттігін
дамытудан басталады. Ол үшін элементтерден құрастыратын, көрнекі үлгі
немесе нұсқау арқылы қайта құрылатын геометриялық фигураларды,
өрнектерді көру арқылы талдауға бағытталған жаттығулар жасатып,
науқасты оң-сол жағын, әлем бөлшектерін, географиялық картада бағдарлай
білуге жаттықтыру қажет.
Конструктивті-кеңістік апраксия өрнекті немесе суретті белгілі бір
сегменттерге бөлшектеу жоспарын құруға үйрету және тапсырманы жоспар
бойынша орындау арқылы (мысалы, алдымен төменгі «қабат», содан кейін
екінші, үшінші, т.б. немесе алдымен бірінші баған, кейін екінші, үшінші, т.б.)
түзетіледі.
Амнестикалық қиындықтарды жою үшін әр түрлі семантикалық өрісін
құрайтын белгілері бойынша сөздің әр түрлі мағыналық байланысын
салыстыру қажет. Мысалы,
түр-тегі белгілері бойынша топтастырылған
заттардың белгілері талданады (мамандық, көлік, киім, ыдыс, т.б.), сонымен
қатар сөздің түбірі бойынша сөздердің ортақтығы анықталады (егін, егінші,
егінді). Синоним, антоним, омонимдардың ұқсастығы мен айырмашылығын
сипаттау, жазбаша сөйлеу тілінде заттың сапалық белгілерін, салалас
құрмалас және сабақтас құрмалас сөйлемдерді қолдану бойынша жұмыс
жүргізіледі. Импрессивті аграмматизмді жою жеке көмекші сөздер және
үстеулердің мәнін анықтаудан басталады.
Науқастан ортада орналасқан затты басқа заттың орналасуына
байланысты сипаттап беруін сұрайды (оң-сол, кейін үстінде-астында).
Бейнеленген үш суреттің ортасындағысы дөңгелекпен қоршалады. Оның
қасына немесе жоғары жағына сұрақ белгісі қойылады. Сызықшамен
науқастың заттың орналасуын сипаттап беретін жоспары белгіленеді.
Мысалы, науқастың дәптерінде ағаш, доп, үй салынған. Науқас доп ағаштың
оң жағында, үйдің сол жағында орналасқан немесе үй доптың оң жағында,
ағаш сол жағында орналасқан деген сияқты жауап беруі қажет. Кейін үш
заттың орналасуы үстінде-астында, жақында-алыста, төменде-биікте, т.б.
көмекші сөздер арқылы сипатталатын болады. Экспрессивті тілінде осындай
үлгілер бойынша алдын ала жұмыс жүргізу, оқу кезінде есту арқылы
лексикалық-грамматикалық конструкцияларын түсінуге негізін қалайды.
292
Акалькулияны түзету үшін санға (ондық, жүздік, мыңдық, т.с.с.) кіретін
разрядтарды нақтылау, минус-азайту, плюс-қосу синонимдердің мағынасы
бекітіледі. Науқасқа бір-екі ондықтың, кейін жүздік пен мыңдықтың
көлемінде іс-әрекетті орындау ұсынылады. Есептеу операцияларының
бұзылуын жоюында 2-4 амалдан тұратын, үлкен, кіші, қосу, алу, т.с.с.
сөздерді қолдану арқылы арифметикалық есептерді шығару ерекше орын
алады.
«Оптикалық» алексияны түзету науқастың әріптің элементтерін
ауызша сипаттап беру, әр түрлі материалдар (әр түрлі көлемде қатты қағаз,
таяқшалар, шеңбер) қолдану арқылы әріптердің элементтерінен әріпті
құрастыру, элементтерін анықтағаннан кейін әріптерді оқу (атау), жазудың
бойымен жылжып отырған қатты қағаздан қиылған торкөзден сөзді оқу,
мәтіннің астыңғы жолдарын сызғышпен жауып отырып, жоғарғы жолын оқу
арқылы жүзеге асады.
«Айна тәрізді», немесе конструктивті-кеңістік аграфиясы науқасты әр
түрлі нұсқада оң-сол жағын бағдарлауын қалпына келтіру арқылы түзетіледі
(мысалы, кесе төңкерілулі, қасық табақтың түбінде, т.с.с.), әріпті немесе
элементерін бастап жазатын парақтың сол жағын және бағытты (сызықпен)
қызыл қарындашпен белгілеп, жеке әріптерді немесе сөздерді көшіріп жазу
(салу).
Достарыңызбен бөлісу: |
