Қазақстан республикасының білім жәНЕ

50 
3. ҚАБЫЛДАУ СТИЛИСТИКАСЫ 
1. Көркем мәтінді қабылдау және талдау 
2. Стилистика түрлері 
3. Қабылдау стилистикасы 
4. Ұсыну қағидатының негізгі типтері 
5. Мәтіннің күшті позициялары 
Көркем шығарманың талдануы қолға алынғаннан бері түрлі әдіснамалық 
бағыттар, 
мектептер 
қалыптасқаны 
белгілі. 
Көркем 
туындыны 
талдаушылардың арасында әдебиетшілер де, тілшілер де, философтар да 
болғанымен, бұл проблемаға бірізді көзқарас жоқ. Көркем мәтін соңғы кезде 
лингвистер тарапынан айрықша зерттеліп жүргені мәлім. 
Қазақстандық зерттеуші Қ.Қ. Ахмедияров өзінің «Лингвистическая 
поэтика: традиции и новации» монографиясында: «Традиционная научная 
база лингвистической поэтики – языкознание – развивается в настоящее 
время стремительно, приняв на вооружение в качестве ведущего 
методологического принципа обновления и движения – принцип интеграции 
в научной парадигматике гуманитарных знаний: именно активное сочетание
и творческий синтез достижений многих человековедческих наук – 
концептуально-конструктивный девиз и формула самодвижения и 
саморазвития лингвистики конца 20 начала 21 века, т.е. возрождающейся 
антропологической лингвистики» [22:6] дей келіп, ғалым Л.А. Новиков 
пікіріне сүйене отырып, көркем тексті талдаудың үш түрін келтіреді: 
1. Лингвистикалық түсініктеме, оның нысаны сөз, сөз тіркестері, сөйлем, 
күрделі синтаксистік тұтастық, дыбыстар, сондықтан зерттеуші мәтіннің 
эстетикалық қызметінен бұрын ондағы түсініксіз сөздердің мағынасын ашып, 
тілдің барлық деңгейіндегі құралдарды жеке-жеке сипаттайды. 
Мысалы, 
М.Мағауин. «Аласапыран»: Мҧрат-Мҧхамед ширақтығына қарамастан.., 
әуелде ерке ӛскен... Сҥйініш оғланнан біраз жәбір-жапа кӛріп еді. (
Оғлан –
ертеректегі тҥркі-монғол халықтарында хан титулына ие болмаған 
Шыңғысханның ҧрпақтары, кейініректе жалпы билеуші әулеттің жоғары 
әкімшілік не әскери қызмет атқаратын ҧрпағы (сҧлтан)).
2. Лингвостилистикалық тҥсініктеме, талдаудың бҧл тҥрінде кӛркем 
шығармада автор ӛз ойын жеткізу ҥшін қолданған нақты кӛркемдегіш 
қҧралдардың экспрессивті стильдік қызметі арқылы кӛрінетін эстетикалық 
тҧтастық қарастырылады. М.Әуезов, «Қорғансыздың кҥні», бір абзацтағы 11 
сӛйлемде 

жүктеу 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: