2-китап indd



жүктеу 2,63 Mb.
Pdf просмотр
бет23/196
Дата20.10.2023
өлшемі2,63 Mb.
#43915
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   196
68840cb3f30ffba49b4a0b6e74baf6a5

айтыс, 
жарыс, сайлау
– үстеме мағынаға ие болған сөздер ретінде сөздіктерде 
бір реестр ішінде қаралады. Ал дәл осы сияқты тағы бір сөздер, мәселен 
ай 
(аспан денесі), 
ай
(календарлық ұғым); 
күн
(аспан денесі), 
күн
(календарлық ұғым) екі сөз, яғни омоним ретінде қаралады. Мұны қалай 
түсінуге бо лады? Шынында да, кез келген тілде осындай мағыналық 
даму нәтижесінде бір сөздің жарылып, мағыналары бір-бірінен 
мүлдем алшақтап, омонимге айналып кететіндері болады. Оны орысша 


58
«разошедшие омонимы» деп атайды. Оған мәселен, қазақ тіліндегі 
жақ
(адамның жағы, кимешектің жағы), 
ауыздық 
(жүгеннің ауыздығы), 
ауыздық
(екі езуге шығатын жара), 
жабағы
(тай), 
жабағы
(жүн), 
бауыр
(дене мүшесі), 
бауыр
(туыс адам), 
тіл
(дене мүшесі), 
тіл
(қатынас 
құралы), т. б. сөздерді жатқызуға болатын сияқ ты. Бірақ оған қандай 
теориялық негіз бар? Осындай қажетті зерттеудің жоқтығынан біздің 
лексикографиялық еңбектерімізде көптеген кемшіліктер кездесіп жүр. 
Мәселен, дұрыс шешілмеуі тек сөз мағыналарын анықтауда ғана емес, 
сонымен бірге сөз қорымыздың мазмұнын, мағыналық единицалардың 
санын, сапасын, даму жолының дұрыс айқындалмауына да байланысты. 
Арасы алшақ кеткен сөздер фонетикалық варианттардан да табылады: 
өкімет – үкімет, ғылым – ілім, кәде – қағида, т. б.
Егер біз тіл байлығымызды тек сөз санымен ғана бағамдайтын 
болсақ, сонда гомогенді, гетрогенді омонимдер мен синонимдерге 
лексикалық дублеттер мен фонетикалық варианттарға қатысты сөз 
қорының мазмұны түгел ашылмай қалуы ықтимал.
«Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні»: а) «қазақ тілі түркі тілдердің 
ішіндегі ең бай тілдердің бірі» деп қалыптасқан пікірді нақтылы тілдік 
деректермен дәлелдеу керек; ә) ол үшін қазақ тілінің байлығын күн санап 
туындап, сәтті де сәтсіз жасалып жатқан терминологиялық лексикадан 
емес, әлі күнге дейін қазына сандығын айқара ашып, өз мүмкіншілігін 
толық пайдалана алмай келген байырғы сөздік қорымыздан іздегеніміз 
жөн; б) сөз байлығымыздың нәр алып, сусындап отыратын жоғарыда 
аталған қайнар бұлақтарының көзін ашып, то лық пайдалану керек; в) сөз 
байлығын тек сөз санымен ғана өлшемей, сөздер мен сөз тіркестерінің 
мағына санымен, рухани қазына болып ғасырлар бойы қалыптасқан 
мазмұн, сапасымен өлшеген абзал; г) сөз қорының қайнар көздерін ашып 
қана қою аз, ондағы барымызды берекелі етіп көрсете білуіміз де ке-
рек; осыған орай лексикологиялық, лексикографиялық жұмыстардың 
көпжылдық тәжірибесін ескере оты рып, тіл байлығын толық та жан-
жақты қамтитын жаңа да тиімді тәсілдерді қарастыру керек, тез аурус, 
идеографиялық, этнолингвистикалық сөздіктер жасауға кірісетін уақыт 
жеткен сияқты.
Тіл байлығы – халықтың рухани қазынасы, тарихтың куәсі, өмірдің 
айнасы. 
«Қазақ тілі мен әдебиеті», 1991. № 97 3-10 б.


59

жүктеу 2,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   196




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау