Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 73/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) Білім жарысы туралы бұл бас- тама қазақ оқығандары тарапынан  қоштау тауып Ә. Бөкейханов «Ро- ман не нәрсе?» («Қазақ», 1914, №48)  атты мақаласын жариялайды. Негізгі  мақсат – бұл жанрда шығарма жаза- мын деушілерге әдеби-теориялық  білім беріп, романның ішкі мағынасы  мен асыл мақсаты не екенін түсінді- ріп беру болған. Бұл жолда роман- ның жанрлық түр ретіндегі ерекшелі- гін аша келіп, В. Скот, Ч. Диккенс,  В. Теккерей, А. Пушкин, М. Лермон- тов, Н. Гоголь, Л. Толстойлардың  атағы роман жазумен шыққанын мы- салға келтіреді. Оны дәлелдеу үшін  Толстойдың «Война и мирін» «Соғыс  және татулық» деп таныстырып, сол  кездегі ұлттық әдеби-теориялық ой- пікір дәрежесінде қысқаша сипатта- ма жасайды. «Алғашқы қазақ рома- ны Міржақыптың «Бақытсыз Жама- лын» атап, шығарманың мазмұнын  шолып, негізгі кейіпкерлер әлеміне  тоқталады. Автор роман жанрын  әлеу меттік мәселелермен, адамдар  мі незімен, тәрбиелік, эстетикалық  мұ раттарымен сабақтас қарайды», –  деп жазады ғалым Р. Нұрғалиев осы  ма қала туралы пікірінде [13, 432].  Бұдан біз ғылыми-зерттеушілік ой- пікірдің роман туралы теориялық  ұғымды меңгеруге деген талпыны- сын бір байқасақ, екіншіден, қазақ  романына әдеби-теориялық бағытта  алғаш рет талдау жасауға деген ұм- тылысты көреміз. Бұл мақаладан кейін іле-шала  Е. Маманов қазақ тілінде роман  жазушыларға бәйге тігетінін ха- барлап, газеттің 52-санында «Бәйге  тігемін» деген мақала жариялап,  жарыс шарттарымен таныстырады.  Сәл кейін 67 санында асығыстық  болмауы мен талапкерлер көбеюі  үшін жарыс мерзімінің 1915 жылғы  мамыр айына дейін созатынын ай- тып, «Роман жарысы хақында» де- ген хабарламасын тағы да жария- лады. Осы тәрізді игі шараның бас- талуы роман туралы теориялық  ұғымды меңгеруге деген ізденісті  күшейте түсті. Соның нәтижесінде  «Қазақ» газетінде редакция тара- пынан жазылған «Роман жарысына  қосылушыларға» (1914, №54), «Та- лапкер» деп қол қойған автордың  «Роман жарысы туралы» (1914, №56),  Ә. Бөкейхановтың «Роман бәйге- сі» (1915, №122) секілді мақалалар,  «Айқапта» М. Сералиннің «Роман  жарысы туралы» (1915, №7, 8) атты  мақаласы жарық көріп, оларда роман,  оның жанрлық табиғаты мен өзіндік  ерекшелігі туралы әдеби-теория- лық ой-пікір көрініс тапты. Бәйгеге  түскен шығармаларды бағалау үшін  әділ қазылар алқасын құру және бұл  бастаманы қолдаушылар мен оған  қатысушыларды көбейтуді насихат- тау жағы да назардан тыс қалған жоқ.  Ә. Бөкейханов «Бізде академия, уни- верситет секілді білім дүкендері жоқ,  бұлардың комитеті де жоқ» дей келіп  Ре по зи то ри й Ка рГ У 89 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз