Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 62/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) бөліп, әрқайсысының өзіндік ерек- шелігін танытуға ұмтылады:  1. Қазақтың ескі ауыз әдебиеті;  2. Алғашқы жазба әдебиетінің  бас талу кезеңіндегі ауыз әдебиетінің  кері кете бастаған дәуірі;  3. Жаңа әдебиет дәуірі.  Әдебиет тарихын осылайша дә- уір легенде автор хронологиялық тәр- тіптен гөрі, әдеби дамудың негізгі  бағыт-бағдарына орай жүйелеуді  ұстанған. Алғашқы қадам жасап  отырған еңбектен оны талап ету де  орынсыз. Ең бастысы, осы кезең- дердегі қазақ әдебиетінің қандай дә- ре жеде болғанын зерттеушілік көз- қа раста танытып беруінің өзі үлкен  табыс еді. «Бірінші дәуір, – деп жазады  Р. Мәрсеков, – ескі замандағы қазақ  арасына жазу тарамай тұрғандағы кез,  ол заманда қазақ өз алдына тұрып, кең  далада еркін дәурен сүріп.., ой лау- ға уақыт кең, сөз сөйлеуге тіл ер кін  болған заман» [21]. Осы анықтама- дан сезіліп отырғанындай, автор  ал ғашқы дәуірге қазақ даласының  Ресейге қарағанына дейінгі кезеңді  жатқызған. Бұл дәуірдің негізгі бел- гісі ретінде шешендік өнер мен суы- рып салмалық дәстүрді тілге тиек  етіп, олардың ауыз әдебиетін да- мытудағы маңызына жан-жақты  тоқ талады. Мысалы, Үйсін Төле би,  Қаз дауысты Қазыбек, Қаражігіт би- лердің айтқан сөздерін дәлел ете  оты рып, ауыз әдебиетінде халық  даналығы мен тұрмыс тіршілігі жат- қанына зерттеушілік тұрғыда кө ңіл  аударады. Импровизаторлық өнер- дің ауыз әдебиетіне тән дәстүр еке - нін дәлелдеу мақсатында Орын - бай, Кеншімбай, Болық секілді ақын  өлең дерін мысалға келтіре отырып  талдау жасайды. Негізінен бұл дә- уір дегі қазақ әдебиетін шешендік,  импровизаторлық және музыкалық  өнермен байланыстыра отырып қа- рауды мақсат тұтқан. Автор «жазудың қазақ арасына  көбірек тараған заманы» деп ата- ған екінші дәуірге Ресейге қара- ғаннан бастап Абайға дейінгі кезең- ді жатқызған болуы керек. Жазба  әдебиеттің белгілері осы дәуірде  жазудың шығуына байланысты кө- ріне бастағанын айта отырып, оның  дамуы күрес үстінде болғанын, діни  сарын мен шығыстық желідегі шы- ғармалардың тым басым болып, ұлт  әдебиетінің өзінің басты сипаттары- нан айырылып қала жаздауға дейін  барғанын дәйекті түрде сөз етеді. Ұлт  әдебиетінің көркемдік дамуда осын- дай тығырыққа тірелуінің себептерін  іздестіреді. Алғашқы себебі қазақ- тың өз еркінен айырылып, отаршыл- дық саясаттың күшейе түсуінен деп  көрсетсе, екіншіден, мәдени дамуда  артта қалудан деп түсіндіреді. Міне, осындай қиын-қысталаң  жағдайда тұрған ұлттық әдебиетке  көркемдік дамудың жаңа жолын  көрсетіп берген Абай болғанын ай- Ре по зи то ри й Ка рГ У 78 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз