Б. К. Копжасаров «Өсімдік коргау жоне карантин» кафедрасынын

аталыксыз трихограмма куацшылыққа төзімді келеді. Жеміс 
жемірінде иаразиттік тіршілік ететін трихограммалардың даму 
мерзімдері, кодімгі трихограманікі сияқты, негізінен иесінің даму 
мерзімдеріне үйлесімді болыи келмейді. Оңтүстік аудандарда 
қыстап 
шыккан трихограммалар бактарда сәуірдіц аягымен 
мамырдыц 
басыида, 
яғни 
жеміс 
жемірі 
мен 
жапырак 
шираткыштардың жүмыртка салуға кірісуінен бір ай бүрын пайда 
болады. Осы кезеиде трихограммаиыц біркатары артында үрпақ 
калдырмай кырылып калады. Трихограмма бір маусым ішінде 
Қырымда 10, Украинада 8-9 Алматы облысында 8 ұриақ бере алады. 
Табиғатта жеміс жемірі көбелегінің бір үрпагы мен екінші 
ұрпагыныц аралықтарында жапырак ширатқыш көбелектердіц 
жұмырткалары болып түрғанда ғана трихограмма жаз бойы үздіксіз 
өсіп өие алады. Мүпдай жағдайларда трихограмма жеміс жемірінің 
жүмырткаларын 70%-га дейін залалдайды.
Трихограмманыи 
сан 
мөлшерін 
жыл 
сайын 
маусымды 
шогырландыру жолымен көбейту керек. Алма жеміс жемірініи 
әрбір үрпагыпа карсы жіберілегін трихограммалардыц саны бір 
гектар бакка 80-200 мыц дана (зиянкестіц сан мөлшеріне 
байланысты). Бұл жүмыс көбелектердіц жұмыргкалау кезецініц 
басында, жапнай жүмырткалай бастаған кезде жэпе одап 5 күн 
өткен соц орындалады.
Қазақстанның 
оңтүстік-шығысында 
алма 
жемірі
жұлдызкүрпарыныц ец негізгі паразиті микродус. 
Бұл иаразиттің 
ец негізгі ерекшелігі иесі мен оныц даму кезеңдерініц катар болып 
келуі. Ол да жоне оныц иесі де 2 үрпак беріп көбейеді; паразиттің 
дериэсілінің жүлдызкүрттардан 
шыгуы 
иесінің куыршақтану 
мерзіміне тура келеді. Алма жемірініц көбелегі сиякты үшыи 
шыккап соц 3-4 күннен кейін жүмырткалауга кіріседі. Паразиттіц 
апалыгы 
көбелектіц 
жұлдызкүрггары 
тікелей 
алма 
жеміс 
кабыгыныц 
астында 
немесе 
оныц 
үстіне 
жакып, 
өзініц 
жүмырткаларып біріпші жоне екіниіі жастагы жүлдызкүрпардыц 
денесіне салады (I сурет). Бір екі күн өткен соц жүмырткалардап 
паразиттердіц дернәсілі шығып, иесінің есебінде төртінші жаска 
дейін 
коректепеді. 
Бұл 
дерносілдер 
иесінің 
денесінен 
ол 
куыршактанар кезде шыгады. Паразиттің дернәсіл фазасы 15-20 
күнге созылады.
176

Сурет-1. Микродус- 
Microdus rufipes
Neeson
Жеміс 
жемірі 
қуыршаққа 
айналар 
алдында 
дернәсіл 
жұлдызқұрттардың кеуде бөлімінің тері қабатын кеміріи теседі де 
сыртқа шыгады. Сыртқа шықканпан кейін ол жұлдызқүрттар 
ұлпалардың қалдыгымен 20-24 сағаттай қоректенеді. Одан соң 
барып жұлдызкүрттар қалдыгының жанында піллә тоқиды да, сонда 
қуыршақтанады. 
ІІаразиттің 
дернәсілі 
алма 
жеміс 
жемірі 
жұлдызқұрттары-ның ішінде қоректеніп, оньщ қалыпты дамуына 
кедергі жасайды: залалданған жұлдызқүрт жемісті тастайды да, cay 
жұлдызқұрттардай бесінші жаста емес, төртінші жасқа жеткен соң 
ақ піллә тоқи бастайды. Оның салмагы сау жұлдызқүрттармен 
салыстырганда жеңіл болады.
Қазақстанның оңтүстік шыгыс бөлімінде алма жеміс жемірі 
жұлдызқүрттарының 
30-35%, 
ал 
кейбір 
жағдайларда 
60% 
залалдайды. Алма жемірінің энтомофагтарын зерттеуді қыстап 
шыққан жұлдызқұрттарды қараудаи бастау керек. Көбелектің 
жұлдызқүрттары агаш қабыгының астында және топырақтың 
үстіңгі қабатында жібек тәрізді тыгыз пілләнің ішінде қыстайды. 
Көктемде жүлдызқүрттарды жинауды жеңілдету үшін күзде 20-30 
агашқа үстау белдіктерін қою керек. Ол белдіктерде қысқа қарай 
жұлдызқұрттар 
жиналады. 
Көктемде 
белдіктердің 
біразынан 
жиналған жүлдызқүрттарды теріп алып, дәке немесе сым тормен 
қапталган 
ағаш 
қаугага салады. Садоктардың-қауга түбінде 
ешқандай сызаттар болмау керек. Одан соң садоктарды агаш 
бүтақтарының 
арасына 
орналастырып, 
олардың 
ішіндегі
177

жұлдызқұрттардың дамуын және олардан парзиттердің шығуын 
бақылайды.
Жұлдызқұрттар қуыршаққа айнала бастаған кезде бактағы 
калган белдіктерден қуыршақтарды теріп алып, садоктарға салып 
сақтайды. Көбелектердің ұшып шыгатын мерзімін білу үшін жэне 
қуыршақтардың паразиттермен залалдану дәрежесін анықтау үшін 
садоктарды күн сайын тексеріп отыру кажет. Паразиттердің 
ересектерін 
шыгару 
үшін 
олардың 
жұлдызкүрттармен
қуыршактардан шыккан дернэсілін және пілләларын бір бірден 
жекелеп, 
пробиркаларда 
сақтайды. 
Алма 
жеміс 
жемірінің 
жүмырткалау кезеңінің басталганын анықтау үшін көбелектердің 
ішін жарып тексеріп түрады жэне күн сайын пайда болуын бакылап 
түрады. Көбелек жүмыртқалауга кіріскеп күннсн бастап салынган 
жұмырткалардың сан мөлшерін және олардың трихограммамен 
залалдану дәрежесін анықтау үшін оларды есепке алу жүмыстары 
жүргізіледі. Көбелектердің жұмырткаларын жетісіне бір рет 
жинайды. Ол үшін негізгі мөлтектерде бір сортка жататын 10 үлгі 
агаштың әр кайсысының зиянкестің сан мөлшеріне байланысты 
100-140 жапырақты жете тексереді. Тексеру жүмысы кезінде 
табылған жұмырткаларды жапырақпен коса жинап алып, зертхана 
жагдайында сараптама жасайды.
Алма жеміс жемірінің бірінші және екінші ұрпақтарының 
жемістің ішінде болатын жас жүлдызкүрттарының паразиттермен 
залалдану дәрежесін анықтау үшін үлгі агаштардың түбіндегі жерге 
түскен жемістерді ауық ауық жинап тұрады. Одан соң закымдалған 
жемістерді арнаулы садоктарга салып, олардан паразиттердің 
дернэсілдері немесе өздері шыкканша сактайды. Закымдалған 
жемістер шіріп бара жаткан жағдайда әрбір бұзылган жемістің 
жанына сау жеміс қою керек, сонда жүлдызкұрттар сау жеміске 
өтеді. Үшып шыққан паразиттерді үстау үшін немесе үстауды 
жеңілдету үшін садоктардың бір керегесін түгелдей немесе 
жартылай ағаштан жасайды да пробиркалар орналастыру үшін 
тесіктер калдырады. Ересек паразиттер шыгысымен садокты кара 
матамен бүркейді, сонда жарық сүйгіш бөжектер пробиркалардың 
ішіне жиналады. Ең соңгы жастағы жүлдызқүрттардың қоректенуі 
тоқтаған соң және қуыршактанар кезде оларды үстаушы белдіктер 
аркылы 
жинайды. 
Үстауыш 
белдіктер 
әрбір 
үрпақтың 
жұлдызкүрттардың 
дамуы 
кезіне 
қойылады. 
Көбелектің
178

қуыршақтарында осылай жинайды. Өздеріне тән экологиялық 
ерекшеліктері бар жерлердің әркайсысынан 50-100 жұлдызқұрттар 
немесе қуыршақ жиналады. Қыстап шыққан жұлдызқүрттарды 
гәрбиелеген сияқты, оларды арнаулы садоктарда ұстайды. Жапырақ 
ширатқыш 
көбелектер тұқымдасының басқа түрлерінің сан 
мөлшерін олардың жеміс бүршігінің 100 данасындағы, кейіннен гүл 
шогырларындағы, одан соң жапырақтар мен жемістердегі санын 
есептеу арқылы зерттейді. Есептеу жүмысын жүргізгенде бір 
мөлтекте 
10 
үлгі 
агаш 
жете 
тексеріледі. 
Сонымен 
қатар 
зиянкестердің жеке түрлерінің даму фазалары еске алынады. Бұл 
жұмыстар 
тікелей 
агаштың 
өзінде 
жүргізіледі. 
Жапырақ 
ширатқыштардың паразиттерінің түр қүрамын зерттегенде оларды 
да зиянкестің әрбір жеке 
даму фазаларынан шыгарады жэне 
сонымеи қоса иесінің фенологиялық мерзімдерін анықтайды. 
Зиянкестерді жетісіне бір рет үлгі агаштарга көрші басқа 
агаштардан жинайды (әрбір мөлтектен 
50-100 жүлдызқүрт). 
Жиналған жүлдызқүрттарды түр кұрамы және мөлтектер бойынша 
жеке-жеке 
қүтыларға 
салып, 
табиғи 
жағдайда 
үстайды. 
жұлдызқүрттарды алма ағашының жаиырақтарымен қоректендіреді 
және олардың дамуын бақылап гүрады.

жүктеу 16,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: