Электр аппараттары «Федералдық білім беруді дамыту институты»

37
2.7-сурет. Өздігінен орнатылатын 
қозғалмалы түйіспемен түйіспелі 
талшық:
1 
— қозғалмайтын түйіспе; 
2 
— дəне- 
керленген жалатпалар; 
3 
— қозғалмалы 
түйіспе; 
4 
— серіппе; 
5 
— қысқаш; δ — 
түйіспенің ашылып қалуы
дықтан, оның шамасы туралы тұтқыш 4 пен түйіспелі қысқаш 3 ара- 
сында түзілетін саңылау бойынша талқылайды.
Олардың қажетті басылуын қамтамасыз ететін түйіспелердің құла- 
уы барлық дерлік түйіспелі электр аппараттарында болады. Пайдалану 
процесінде түйіспелердің тозуы жəне жанып кетуі салдарынан құлай 
азаяды, бұл басу күшінің азаюына жəне түйіспелердің өтпелі кедер- 
гісінің өсуіне əкеледі. Сондықтан пайдалануда түйіспелердің құлауы 
дайындаушы зауытпен талап етілетін шектерде міндетті түрде табылуы 
жəне бақылануы тиіс.
Бұл əсіресе түйіспелердің тозуы қарқынды жиі қосу жəне сөндіру 
(түйістіргіштер) режимінде жұмыс істейтін аппараттарға жатады. Құла- 
удың ұйғарынды азаюы дайындаушы зауытпен көрсетіледі. Әдетте, ол 
бастапқы мəннің 50 % құрайды. Бүйір көпірлі түйіспеде (2.7-суретті қа- 
раңыз) құлау əдетте 3-5 мм құрайды, қуатты сөндіргіштерде ол 8.10 мм 
дейін артады.
2.8-сурет. Қозғалмалы түйіспені домалатумен түйіспелі талшық:
1
, 
2 
— түйіспелер; 
3 
— түйіспелі қапсырма; 
4 
— тұтқыш; 
a
, 
b 
— түйіспелердің 
жанасу нүктелері

38
2
2
2
2
1
Жоғары вольтты май сөндіргіштерінде ашалық жүйе кеңінен қолда- 
нылады. Қозғалмалы түйіспе дөңгелек қима білігі түрінде, қозғалмай- 
тын – ламельден тұратын аша түрінде орындалады. Мұндай жүйенің 
төмен өтпелі кедергісі болады жəне ламельге түйіспелі қысымды шұғыл 
төмендетуге мүмкіндік береді. Бүйір түйіспеден ашалы түйіспеге өту 
кезінде пісіру жағдайында ламельге басу күші 
1
/
n
2 
есе азаяды, мұндағы 
n 
— ламельдер саны.
Үлкен номиналды токтар кезінде (2 000 А астамы) екі сатылы түй- 
іспелі жүйе қолданылады (2.9-сурет). Мұндай жүйелі аппараттың негізгі 
1, 1' жəне доға сөндіргіші 
2, 2' 
түйіспелері болады. Негізгі түйіспелердің 
заты мыстан орындалады, ал олардың жанасу беттері – қалыңдығы 20 
мкм дейін электр құю тəсілімен жағылған қабат түрінде күмістен неме- 
се дəнекерленген күміс пластинкалардан орындалады. Доға сөндіруші 
түйіспелердің заты мыстан, доға сөндіруші түйіспелердің ұштықтары – 
жылуға төзімді материалдан (вольфрамнан немесе мысқышынан) дай- 
ындалады.
Негізгі түйіспелердің кедергісі доға сөндірушілерге қарағанда едəуір 
аз болғандықтан, ұзақ токтың 75.85 %-ы негізгі түйіспелер арқылы 
өтеді. Сөндіру кезінде алдымен негізгі түйіспелер ажырайды жəне бар- 
лық ток доға сөндіргішке лақтырылады.
Түйіспелер 
2, 2' 
бас түйіспелер арасындағы қашықтық доға сөндір- 
гіш түйіспеде доғаны сөндіру процесінде туындайтын ең үлкен кернеуді 
ұстайтындай жеткілікті болған сəтте таралады. Бас түйіспелердегі үл- 
кен токтарды сөндіру кезінде доға туындайды. Істің мəнісі, оларды ажы- 
ратқаннан кейін барлық ток доға сөндіргіш жүйе арқылы өте бастайды 
жəне бас түйіспелерде кернеу пайда бола
бастайды.
Доға сөндіргіш жүйенің
R
кедергісі
жəне 
L
индуктивтілігі болсын делік, ал
осы жүйенің тізбегіндегі токтың өсу жыл- 
дамдығы
di 
/
dt
. Ьас түйіспелерде пайда
болатын кернеу
U
=
I R
+
L di 
/
dt
бас
r 
2 2 
2 2
түйіспелер арасында аралықтың бұзылуы
үшін жеткілікті болуы мүмкін. Бас түй- 
іспелердің жануын азайту үшін индук- 
тивтілікті азайтуға тырысу қажет
L 
= 
L
+ 
L
–
2
M
,
2.9-сурет. Екі сатылы жүйенің құрылымы 
(
а
) жəне электр схемасы (
б
):
1,1' 
— негізгі түйіспелер; 
2, 2' 
— доға сөндіргіш 
түйіспелер

39
1
мұндағы 
L
—
бас контурдың индуктивтілігі; 
М 
— бас жəне доға сөн-
діруші контурлардың өзара индуктивтілігі.
Екі сатылы түйіспелі жүйені қосу кезінде алдымен доға сөндір- 
гіш түйіспелер тұйықталады, ал одан кейін бас түйіспелердің күміс 
беттерінің балқуы мен доғаның болмауын қамтамасыз етеді. Мұндай 
құрылымдық шешімдердің қолайсыз үлкендігіне қарамастан, жоғары 
кернеулі сөндіргіштерде жəне автоматтарда тек өте үлкен ток кезінде 
қолданылады. Барлық қалған жағдайларда сəйкес материалды іріктеу- 
ге жəне бір түйіспелі жүйені айналып өтуге тырысады.
Автоматиканың дамуы түйіспелерден жоғары сенімділікті жəне үл- 
кен тез əрекетті талап етеді. Осы талаптар бітеу түйіспелер – геркондар- 
ды қанағаттандырады (2.10-сурет). Темірникельді қорытпадан орын- 
далған герконның түйіспелері 1 жəне 2 сутегі немесе гелий қоспасы 
бар азот толтырылған шыны баллон 4 ішінде орналасқан. Токтың ора- 
уыш 3 арқылы өтуі кезінде түйіспелер 1 жəне 2 магнитті өріс əрекетімен 
тұйықталады. Орамдағы токты сөндіргеннен кейін түйіспелер серпімді 
пластина əрекетімен тұйықталады.
Түйіспелерді басқару тұрақты магнит көмегімен жасалады, мұндай 
магнитті жақындастыру кезінде түйіспелердің қабысуы, жою кезінде – 
ажырауы өтеді. Бұл геркондағы жолдық сөндіргіштерді орындауға мүм- 
кіндік береді. Геркондар тек тұйықтаушы емес, сонымен бірге ажыра- 
тушы болады, сондай-ақ қайта қосылушы түйіспелер ағысы бар релені 
тез құруға мүмкіндік береді. Соңғы жағдайда магнитті қатты материал- 
дан жасалған магнитті өткізгіш түйіспеге 1 жанасады жəне басқарушы 
орамы болады. Сигнал беру кезінде магнит өткізгіш магниттеледі жəне 
түйіспелер ажыратылады. Түйіспелер арқылы сигналды шешкеннен 
кейін түйіспелерге тұйық күйде қалуға мүмкіндік беретін қалдық маг- 
нитті ағын өтеді. Оларды ажырату үшін кері полярлық импульсын беру 
жəне магнитті өткізгішті магниттеу керек.
Геркон бетінің сенімді түйіспесін алу үшін алтын, родий неме- 
се күмістің жұқа қабатымен жабылады. Түйіспелерді орнату алдында 
жоғары температуға дейін қыздырылады, нəтижесінде олар зиянды 
тотықтар мен ластанудан босатылады. Түйіспелер қоршаған ортадан 
оқшауланғаны жəне инертті газ атмосферасында олардың сенімділігін 
оқшаулауы тиіс, (2 · 108)- (2 · 109) коммутация жасаушылар ауадағы
2.10-сурет. Герметикалық түйіспе (гер- 
кон):
1
, 
2 
— түйіспелер; 
3 
— орам; 
4 
— шыны 
баллон; 
I 
— орам тоғы

40
қарапайым түйіспелерге қарағанда кемінде екі шамаға жоғары. Өзінің 
артықшылықтарының арқасында геркондар 10 кВ дейін жоғары кер- 
неу аппараттарында қолданылады. Геркондардың кемшіліктері қабысу 
кезінде түйіспелердің дірілі, жеткіліксіз соққыға төзімділігі болып та- 
былады. Дірілдің ұзақтығы көптеген жағдайларға тəуелді жəне 0,3.1,0 
мс шегінде ауытқиды.

жүктеу 8,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: