Этиологиясы.
Ауруды қоздыратын микроб – түйнеме таяқшасы – B. Аnthracis. Bacillacae
тұқымдастығана жатады, ұзындығы 5-8 мкм және диаметрі 1,2 мкм, ұштары тік бұрышты немесе
аздап ішке қысылған (иінді бекіністі бамбук таяғын еске түсіретін) біршама ірі, қозғалысы жоқ,
грам «оң» таяқша. Бацилла барлық анилин бояуларымен жақсы боялады, ағзада қосарланып
немесе қысқа тізбекше, ал қоректік орталарда «маржан алқа» түріндегі ұзын тізбек құрай
орналасады. Жануарлар ағзасында және кейбір қоректік орталарда капсула түзеді, ағзадан тыс
орталықта сопақша түрдегі споралар түзеді. Споралар 43ºС-тан жоғары және 15ºС-тан төмен
температурада түзілмейді. Споралардың қара шірік топырақта қолайлы жағдайда вегетативті түрге
өтіп, күз түскенде қайта спораға айналуы мүмкін екендігі дәлелденген. Күн сәулесінен қорғалған
және басқа да жағдайлар бар жерлерде споралар жылдар бойы, ал кейде бірнеше жылдарға дейін
сақталуы мүмкін.
Бациллалар экзотоксин өндіреді, ол 3 компоненттен тұрады: қорғаушы (протективті)
антиген, ісіктік фактор, және леталді фактор. Микроорганизмнің вегетативті түрі 60ºС
температурада 15 мин. ішінде, қайнатқанда -1-2 мин. өледі.
Споралар ыстыққа тұрақты: 120-140ºС температурадағы ыстық ауа әсерінен 2-3 сағатта,
110ºС температурада автоклавта 40 мин. өледі. Қоздырғышты 5% фенол ерітіндісі, 3% хлорамин
ерітіндісі, асқын тотығы, ыстық формальдегид, 1% формалин, 10% тұтқыр натр өлтіреді.
Эпидемиологиясы.
Түйнеме – зооноз.
Аурудың негізгі көзі
әртүрлі ауылшаруашылық
малдар (қой – 45-55%, ірі қара мал- 32-37%, жылқы мен бұғы – 5%, ешкі, есек, түйе – 1%, шошқа -
4% және өте сирек ит, мысық да аурады); кейбір жабайы аңдар (марал, қоян, киік, қасқыр,
шиебөра, аю, жолбарыс, арыстан, пума, борсық). Жануарлар түйнемені алиментарлы жол арқылы
(шөппен, сумен, жеммен бірге топырақты жұтып), трансмиссивті (жигалка шыбыны, шіркейлер
шаққанда) жұқтырады. Спора фагоциттердің ішінде лизиске ұшырғанда жануарларда ауру
дамиды. Залалданған жануарларда ауру жайылмалы түрінде өтіп, 95% өлімге ұшырайда.
Түйнемені атжалмандар, бақалар, құстар қабылдмайды, оларда И.И. Мечниковтың пікірі бойынша
(1951) фагоциттердің түйнемелік бациллаларды жұту қасиеті жоғары. Ауру адамға келетін болсақ,
олар аурудың көзі бола алмайды, ауру адамнан түйнеменің сау адамға жұғуы ғылыми
дәлелденбеген мәселе.
Берілу жолдары
:
1)
Контактілі-жарақаттық (ауру мал және ет өнімдерімен жанасқанда, малды
күту, сою, етін бөлшектеу жағдайларында);
2)
трансмиссивті (жигалка шыбыны, шіркейлер шаққанда: олар бірінші
жануарларды шағып сосын адамға шапқанда);
3)
алиментарлы (термиялық өндеуі шамалы ет тағамдарын қабылдағанда);
4)
аэрогенді (аэрозоль арқылы – споралары бар шаң–тозаң тыныс жолдарына
түскенде).
Берілу факторларға – ауру малдан алынатын өнімдер: еті, сүті, жүні, терісі, сүйегі, және ауру
мал жайылған немесе көмілген топырақ , т.б. жатады.
Өмірде кездесетін кездейсоқ жағдайлар да көңіл аударуға тұрады:
- Ақтөбе облысының Ырғыз ауданында бір жанұяда 1 жасар, 12 жасар бала мен олардың 39
жастағы шешесі түйнемемен аурады. Анықтай келгенде балалардың шешесі кезінде мал көмілген
жерден далада қурап жатқан асықты үйге теріп әкелген, олармен жаңағы балалары ойнаған.
Сөйтіп ауру сүйек арқылы жұққан;
-Бір әйел мал қорасын сылап болған соң бірнеше күннен кейін түйнемемен ауырады.
Анықтай келгенде науқас балшыққа көң қосқанынын айтады;
-Бір адам қи мен тезек дайындап жүргенде ауырады. Анықтай келгенде көршінің сиыры
осыдан бір неше жыл бұрын ауырып арам өлгені анықталды;
-Бір кішкентай баланы самарға суға шомылдырғаннана кейін ауырғаны анықталған. Сұрай
келгенде осының алдында жаңағы самарға саңырауқұлақты жуып тазартқан. Ал саңырауқұлақ
өскен жердің топырағында түйнеме таяқшасының спорасы болса керек;
-Сол даладан теріп әкелген гүл (қызғалдақтың) ауру шақыруына себеп болғаны ғылыми
деректерде жазылып қалдылылған;
-Бір адам жүннен тоқылған мочалканы базардан сатып алып суға түскен. Біраздан кейін
үстіне түйнеме жарасы қаптап кеткен. Осымен бірге малдың терісінен, жүнінен жасалған жаға,
қолғап, байпақ кигеннен кейін жарақаттар болған теріде түйнеменің пайда болғаны белгілі.
Қабылдаушы макроорганизм.
Жиілей ауруға ауыл тұрғындары (95%), кәсіптік топтар
(малшылар, ет комбинатының қызметкерлері, шашлык дайындаушылар). Ауру жаз-күз айларында
өршиді.
Достарыңызбен бөлісу: |
