Тау жыныстарының сумен қаныққан кезінде өзінің көлемін үлкейтетін
қабілеті ісіну деп айтылады. Ол ісіну коэффициенті арқылы сипатталады:
1
0
V
V
K
H
H
,
мұнда
V
H
- ісінген жыныстың көлемі;
V
O
- жыныстың бастапқы көлемі.
Ісінуге ерекше бейім болатын саз балшық және құрамында саз балшық бар
тау жыныстары. Басқа тау жыныстарында іс жүзінде ісіну болмайды. Ісіну
коэффициенті саз балшық үшін 2 ден 1,5 ға дейін өзгереді, супестер үшін - 1,5-1,05
ке дейін, құмдікі 1 ге тең.
Судың әсерімен тау жыныстары тағыда еруі мүмкін. Минералдар мен тау
жыныстары бұған байланысты былай бөлінеді: ерігіш жыныстар - галойдтар
(NaCl, KCl, CaCl
2
, MgCl, МgSO
4
және т.б.), нашар ерігіш – доломиттер,
ізбестастар; ерімейтін - кварц, тақтатастар, граниттер және т.б.
Тау жыныстарында әр түрлі қышқылдардың судағы ерітінділері айналымға
түскенде олардың ерігіштігі көбейеді.
Суға қаныққан тау жыныстарының ұңғымен аршылған кезінде ағуға
бейімділігін жүзгіштік дейді.
Мұндай қасиет сумен қаныққан майда түйіршікті ылай және саз балшық
түйіршіктері бар құмдарға тән болады.
Суға көп қаныққан кезде "ағуға" немесе "жүзуге" биімділігі болатын тау
жыныстарын жүзгіштер дейді.
Жүзгіштіктің көрсеткіші ретінде су астындағы табиғи құлама бұрышы
(құмдар үшін) немесе седиментациялық көлем алынады.
Тау жыныстарының су-коллоидтық қасиеттерінің бұрғылау процестерін
тиімді жүргізуге әсері көп.
Мысалы, тау жыныстарының ісінуімен ұңғы бұрғылағанда кездесетін көп
қиындықтар байланысты. Ұңғының диаметрі кішірейеді, ол бұрғы құрамының
ұсталып қалуына себеп болады.
Тау жыныстарының ылғалдануы олардың беріктігін азайтады. Бұл әсіресе
қаттылықты азайтқыштар деп, аталатын адсорбцияланған беттік активті заттардың
судағы ерітінділерін қолданғанда өте қатты сезіледі. Мұндай заттар судың
аққыштығын көбейтіп, оның өте кішкене жарықшақтарға кіруіне мүмкіндік
тудырады. Осының салдарынан жарықшақтар қайтадан бітеле алмайды, олардың
саны көбейіп, тау жынысының беріктігі азаяды.
Шайғыш сұйықтардың қолданылуы бір жағынан тау жыныстарының
талқандалу
процесін
жақсартады,
ал
екінші
жағынан
жыныстардың
орнықтылығын азайтады.
Судың әсерімен тау жыныстарының қаттылығының азаюының тағы бір себебі
олардың құрамындағы кейбір компоненттердің еруі (сілтілену).
Достарыңызбен бөлісу: