Даму
дегеніміз, ең алдымен адам ағзасындағы физиологиялық
жэне психологиялық сапалық өзгерістер.
Қапыптасу
түсінігіне келетін
болсақ, ол жеке адам дамуының нәтижесі ретінде оның кемелденуін
79
жэне тұрақты сапалар мен қасиеттерді иемденуін білдіреді.
Әлеумет-
т ендіру-
адамнын өмір бойы айналадағы ортамен эрекеттесу үдері-
сіндегі элеуметтік қапыптар мен мэдени кұндылыктарды жасауы ар-
қылы өзбетінше дамуы жэне мүмкіндіктерін өзбетінше коғамда жүзеге
асыруы.
Әрбір ғылымнын пайдаланатын ұғымдары мен түсініктерінде
жинакталган білім көрініс табады. Барлык ғылыми ұғымдар негізінен
екі топка бөлінеді: философиялык жэне жеке ғылымилык, яғни ерекше
сол гылымга ғана тэн. Одан баска да ұғымдардың ерекше тобы - жал-
пы ғылымилық ұғымдарды бөліп қарастырылады. Педагогика барлық
осы топтарға жататын ұғымдарды қолданады.
Үдеріс - жүйенің күй-жайының ауысуы, демек, білім беру үде-
рісі - әрекет ретінде білім беру жүйесінің күй-жайының ауысуы. Сон-
дықтан педагогикалык эрекет жэне педагоғикалық үдеріс - екеуі бір
нэрсе емес.
Педагогикада тұлға ұғымы көбінесе оқушы немесе білім алушы-
ның жеке басы, іс-эрекет ұғымы тәрбие жұмысы, қарым-қатынас ұғы-
мы араласу, оқушы мен мұғалімнің бірлескен қимылы, дамыту ұғымы
жаңа сапаға көшу, элеуметгену ұғымы адамның омірге бейімделуі, ка-
лыптастыру ұгымы адам бойынды белгілі бір сапалардың орнығуы де-
ген магыналарда колданылады жэне соларға ұксас мәнінде пайдала-
нылып жүр. Демек бұл ұғымдар әлеуметке түсінікті болу қағидасына
сәйкес тұрмыста қолданылатын қарапайым мағынасына жакын түрінде
түсініледі.
1.4.
Педагогнкальщ гылымдар жүйесі.
Педагогика немесе педа-
гогика гылымы (екеуі де бір мағынада) туралы тұтас айтқанда өзара
байланысты бөліктердің немесе салапардың қайсыбір жиынтығы ой-
ластырылады. «Педагогика - ғьшым» терминімен сипатгалатын маз-
мұндык бірліктегі педагогикалык пәндер жүйесін немесе қосындысын
қарастырады. Бұл пэндердің барлығына ортак объектісі - білім беру
болып табылады. Бұлардың әркайсысы өз пэндерін бөліп алып, білім
берудің түрлі жақгарын қарастырады. Бір жағынан, педагогика ғылым-
дарын, басқа жагынан білім беру үдерісінің үрдісінің осы немесе басқа
аспектілеріне қызыгушылық танытатын пәндерден ажырату керек.
Мысалы, педагогикалык психология - бұл психологияның бір бөлігі,
ол педагогика емес, өйткені психолог оқыту мен тәрбиелеу жағдайын-
да адамнын психикасын зерттегенде өз пэнінің аясында қалып оты-
рады. Педагогикапық пэндерді эр түрлі негізде жіктегендіктен белгілі
бір қиындықтар туындайды. Негізгі білім беру эрекеттеріне - тэрбие
мен оқытуға сэйкес оларды оқып үйренетін тәрбие теориясы, оқыту-
дың педагогикапык теориясы - мазмұнын, эдістерін жэне ұйымдас-
тыру формаларын ғылыми негіздейтің - дидактика бөлініп шыкты.
Педагогиканың философия, психология, ғлеуметтану, физио-
логия ж зне басқа гылымдармен байланысының түрлері.
80
Белгілі бір мағынада педагогика жеке пэн бола тұра, ол зерттеу
жұмысының логикасына байланысты басқа ғылымдарға да, сондай-ак
гылыми танымның жалпы күйіне багынышты. Педагогиканың баска
гылыми пәндермен байланысының тетігін тек дайын педагогикалык
білімдерді іргелес ғылымдардағы сол сиякты білімдермен жай салыс-
тыру арқылы ғана ашуға болмайды. Бүны тәрбие теориясынан, дидак-
тикадан, эдістемеден, мектептанудан жэне т.б. зерттеу үдерісінің түр-
лі типіндеғі ғылымдар нэтижелерін алудың мақсаттары мен тәсілдерін
талдау негізінде ғана жасауга болады. Бұндай байланыс төрт түрге бө-
лінеді. Ең маңыздысы басқа ғылымдардың түжырымдарын жинак-
тайтын негізгі идеяларды, теориялық қағидаларды пайдапану болып
табылады. Екінші түрі - ғылымдарда қолданылатын зерттеу әдістерін
қолдану. Үшінші түрі - кейбір ғылымдардын мәліметтерін, олардың
зерттеулерінің нақты нәтижелерін пайдалану. Төртінші түрі - кешенді
зерттеулер.
Тегінде, педагогикаға кез-келген ғылыми білімдер жарайды, ол
кез-келген ғылымн пәнмен эрекеттесе алады. Бірақ солардың ішінде
екі ғылым саласымен карым-катынасы ерекше. Бұл философия мен
психология. Философия - барлық ғылымның шығу тегі, ал психология
дәстүрі бойынша жэне мэні бойынша педагогика ғылымының міндетті
жэне тұрақты серігі. Бұл гылымның екі саласының педагогикамен ара
катынасы арнайы қарастыруды тапап етеді. Педагогиканың филосо-
фиямен байланысы - педагогикалык ойлардың дамуының біртұгас
шарты. Философиялық білімдер педагогикалык зерттеуді эдіснамалық
қамтамасыз етудің құрамына кіреді. Олар теориялық зерттеу - тәжіри-
бемен тікелей, педагогикалык болмыспен - жанама, ал философиямен
тікелей байланыста болатындықтан, педагогикалык теорияны құру
үшін керек.
Педагоғика және философия. Философия мен педагогиканың
озара байланысының қүрделілігі бүгінгі күнгі ақиқат. Осы уақытта
философиямен байланыс - педагогикалык ойдын дамуының қажетті
шарты. Философиялық қагидапар педагогикалық зерттеулерді эдісна-
малык тұрғыдан камтамасыз ететін жалпы бағдарлар болып табылады.
Олар педагогикалык теорияларды құрастыру жэне олардын мэнін ой-
ластыру, сондай-ақ, педагогикалык идеялар мен жазылымдардың қо-
гамга тигізетін эсерін болжау үшін кажет. Философия мен педагоги-
каның аракатынасын талдау адами білімнін бұл салаларының күрделі
байланыста екенін көрсетеді. Философнялық бағыттар мен мәселелер-
дің білім беру мэселелерімен ара қатынасының табиғатын түсіну
кателер мен дәйексіз шешімдерден құтқарады.
Қазіргі күні философияның педагогикада эдіснамалык кызмет
атқаратыны күдік тудырмайды, алайда, осы заманғы жағдайда педаго-
гиканың пәнаралык байланысы жаңаша даму үстінде.
Философия педагогика ғылымын дүниетанымдык деңгейде де
талдайды. Зерттеудің бұл саласы
педагогика гылымының фияософия-
сы, біяім беру философиясы, дидактика философиясы, тәрбие фило-
софиясы
деп аталады. Педагогтардың ғылыми қызметін философиядан
бөліп алу мүмкіндігі, жекелей алғанда, онда
сциентизм
мен
технокра-
тизмнің,
кейде тіпті гуманистік және гуманитарлық негіздерге зала-
лын тигізе отырып, төрелік етуіне алып келеді.
Ғапымдар эдіс пен әдіснаманың өзара байланысын қарастырып,
әдістердің жіқгемесін береді, эдіснамалық білімнің көпдеңгейлік тұ-
жырымдамасын ұсынады: философиялық эдістер, жалпығылыми ба-
ғыттар мен әдістер, жалпығылыми әдістер, зерттеудің пэнаралық
эдістері.
Педагогиканың
философиялык
бағдарлары:
Неомарксизм,
Экзистенцнализм,
Феноменология,
Структурализм,
Прагматизм,
Герменевтика, Аналитикалық философия, Персонализм, Постмо-
дернизм, Философиялық антропология болып бөлінеді.
Қазіргі өзгермелі жағдайда педагогика ғылымы өте күрделі
әлеуметтік жүйе, өзін өзі ұйымдастырудың жогары деңгейінде, ғы-
лыми эрекет нәтижелері білім берудің дамуының іргетасы болып
табылатын жүйеге айналуда. Сонымен катар, білім беру кызметінің
мэселелері, оның көзге ұрып тұрған кемшіліктері, адамзаттың бола-
шаққа артатын мүдделері педагогиканың өзіне ғылым ретінде катаң
қарым-катынас орнатуын тапап етеді.
Достарыңызбен бөлісу: | 
