мын сипатгауда қолданылатын жаппы гылымилық категориялардың
ұғымдык аппаратын реттеуге мүмкіндік береді. Ғылымнын дамуы ғы-
лымн білімнің саралануы мен кірігуінің өзара байланысты үдерісімен
сипатгалатыны бәрімізге мэлім. Ғылымдардың жақындасу үдерісі, ке-
шенді тәсілді қолдану көптеген жеке ғылымдарға тэн бола түра, фи-
лософиялық ұғымдардан ажыратылатын түсініктердің пайда болуына
ыкпал етті. Бұндай интегративті сипаттагы гылыми негіздеме бірнеше
пэндердің элеуетін біріктіретін түсініктер педагогикада да кеңінен қол-
данылуда. Осы уақытга іргелі зерттеу жүргізу
«жүйе», «ңұрылым»,
«әрекет», «элеуметтгк», «оцтайлыпық», «жагдай», «ұйымдастыру»,
«болжам», «деңгей»
жэне баска да жалпы гылымилық түсініктерсіз
мүмкін емес.
Жалпы ғылымилық түсініктерді педагогиканың пәніне қатысты
ойластырғанда, педагогиканың термииологиясы
«педагогикапық бол-
мыс», «педагогикапық жүйе», «білім беру үдерісі», «педагогикаіық
өзара әрекеттестік»
сияқты сөз тіркестерімен толыктырылады.
Жүйе дегеніміз -
бірі
өзгеріске ұшыраса, басқалары да өзгеретін
өзара байланысты элементгердің тұтас кешені. Зерделенетін нысанға
жүйелілік тұғырын қолдануды анықгау есепке апынатын жүйенің ең
қажетті сипаттамасы: кұрамы (оған енетін элементтер жиынтыгы), құ-
рылымы (олардың арасындағы байланыс) жэне эрбір элементтің қыз-
меті, оның жүйедегі рөлі мен маңызы. Өз кезегінде жүйенің элементі
баска бір кең жүйеге оның бөлігі ретінде енуі мүмкін.
Философиялык тұрғыдан эрекет мазмұны әлемді өзгерту мен
қайта кұру болып табылатын адамның өзін қоршаған элемге белсінді
карым-катынасы. Адам эрекетінің жеке түрлері - өндірістік, экономи-
калық,
ғылыми-этнкалық, педагогикалық эрекеттер кеңірек жүйенің,
мысапы, қоғамды тұтас алсақ, соның бір кіші жүйесі болып табылады.
Сонымен, жүйелілік жэне эрекетгік тұғырлар бірігеді де, қоғамдық
әрекетке, жеке алғанда ғылыми жэне педагогикалық эрекетке жүйе-
лілік-эрекеттік тұғыр колданылады. Тұтас педагогикалық эрекет жүйе-
сін құрайтын әрекеттің келесі түрлері былайша ажыратылады:
прак-
тик-педагогтардыц жұмысы; әкімшілік эрекет
;
білім беру үдерісін
ұйымдастыру эрекеті; гылыми-зерттеу эрекеті; педагогика гылымы
нэтижелерін практикага енгізу эрекеті.
Жүйе жэне әрекет турапы
айтылғандардың
бэрін есепке апсақ, педагогикалық әдебиеттерде жиі
колданылатын
«педагогикапық жүйе»
терминін түсінуге мүмкіндік
туады. Бұндай жүйе өзінің кұрамына, яғни оның элементтерінің маз-
мұнына байланысты нақты толықтырылады: окытудың ұйымдастыру
формапары немесе әдістері, білім маэмұнының құрылымдық жүйесі,
әдістемелік жүйе, тәрбие жүйесі жэне .т.б. Бұл жүйені жасаушыға не-
месе оның зерттеушісіне койылатын басты талап - оны жүйелілік тұ-
ғыр тұрғысынан сипаттай білу, кұрамын,
кұрылымын жэне қызмет-
терін накты белгілеу.
75
Педагогика кез келген ғылым сияқты шынайы болмысты бейне-
лейді. Сондықтан,
педагогикалық болмысты
педагогикалық эрекетті
ғылыми қарастыруға алынған болмыс деп анықгауға болады.
Жүйе және әрекет туралы түсініктер мен «білім беру үдерісі»
түсінігі аракатынасын қарастыру керек.
Үдеріс
- жүйенің хал-ақуа-
лының ауысуы, демек,
биіім беру үдерісі -
эрекет ретінде білім беру
жүйесінің күй-жайының ауысуы. Сондыктан, педагогикапық эрекет
жэне педагогикалық үдеріс - екеуі бір нәрсе емес.
Педагогикалық үде-
ріс -
қозғалыстағы, дамудағы әрекет.
Тек оны ойша ғана токтатып, пе-
дагогикалық әрекеттің бөліктерін тапдауға болады. Енді бір маңызды
ұғым -
«педагогикалық өзара әрекеттестік»,
практикалық педагоги-
калык әрекетгің мәнді белгісі - оның екі жакгы сипатын бейнелейді.
Бұл қасиет аркылы педагогикада мақсат қоюмен жэне басшьшық ету-
мен байпаныстының бэрін сипаттайды. Педагогикалык зерттеулерде
іргелес гылымнан алынган ұгымдарды
бөліп көрсетуге болады. Пси-
хологиядан
(«қабылдау», «меңгеру», «ақыл-ойдың дамуы», «еске сақ-
тау», «іскерліктер», «дагдылар»),
кибернетикадан
(«кері байланыс»,
«динамикалық жүйе»)
алынған көптеген ұғымдарды педагогикада
кеңінен қолданыс табуда.
Педагогиканың объектісі, пяні және ңызметтері
Объект -
осы гылым зерттейтін шынайы болмыстың сапасы. Пэні - объектіні
осы ғылым түрғысынан көре білу тәсілі. Нысан дегеніміз - зерттеу-
шінің танымдық эрекеті бағытталған шынайы болмыс, ал пэн дегеніміз
- зерггеудің нысанын (объектісін) гылыми түрғыдан көру тэсілін бей-
нелейтін зерттеу субъектісі мен объектісі арасындағы буын.
Ғылымның пэнін анықгау онын тәрбиелік мэртебесіне бағы-
нышты. Егер педагогикада теориялық деңгей бар екені мойындалса,
онда оның пэнін былайша көрсетуге болады: педагогика гылымының
объекгісі болып табылатын эрекеттегі карым-қатынастар жүйесі.
Мысалы, педагогикапық гылыми пэннің бірі -
дидактикада оқытудағы
катынастар жүйесінде оқушыны оқытудың объектісі мен білім алудың
субъектісі деп карастырады.
Педагогика эрекетгің ерекше турін зерделейді. Бүл эрекет -
педагог өз алдына белгілі бір мақсат қоятын болғандықтан, мақсатты
багытталған эрекет: белгілі бір нәрсеге (үйренуге) үйрету жэне түлға-
ның адами қасиеттерін тэрбиелеу, кейде мұны «мәдениет трансля-
циясы» деп те атайды. Жеке тұлганың элеуметтік тэжірибені мен-
геруіне жэне өзін-өзі дамытуына бағытталған эрекеттің осы түрі
педа-
гогика ғылымының өз пэні болып табылады.
Педагогика ғылымының объектісі - білім және тәрбие беру.
Шын мәнінде, білім беруді, баска ғылымдар да зерттейді. Бірақ педа-
гогика - бұл білімдік беру әрекетінің түрлі жақтарын зерттейтін басқа
ғылымдар қатарындағы білім беру туралы арнайы, бірден-бір ғылым.
76
Бұл білім беруді өзінің кұрамдас бөлікгерімен бірліісге қарастырып
зерттейтін, өзінің зертгеу объектісі ретінде санайтын гылымн пән.
Білім берудің негізгі максаттарына: оқушыга қоршаган дүниені
тануга үйренуге, оқушыга еңбек етуге, жұмыс жасауга үйренуге, оқу-
шыны адамдармен бірге өмір сүруге үйренуге көмектесу, окушының
өзіне деген үйлесімді карым-қатынасты калыптастыру.
Достарыңызбен бөлісу: 
