1 дәріс: Психология пәні, салалары және даму тарихы

жүктеу 1,05 Mb.

Pdf просмотр

бет	81/98
Дата	07.09.2022
өлшемі	1,05 Mb.
	#39174

1 ... 77 78 79 80 81 82 83 84 ... 98

2. Еріктік ә рекеттер.

Адамның еркі алдын ала қойылған мақсатқа сай орындалатын әрекет
қылықтардан кӛрініп отырады. Бірақ жүру, кӛбейту кестесі кӛлеміндегі ауызша
есеп, жақын, туыс адамдармен сӛйлесу тағы сол сияқтылар ерікті қажет ететін
әрекеттерге жатпайды. Еріктік әрекеттер максаттың және сол сиякты, оларды
орындау барысында кездесетін кедергілердің, қиындықтардың болуымен
сипатталады.
Еріктік әрекеттер
қарапайым
және
күрделі
болып бӛлінеді. Қарапайымы
мақсат қою
және
орындау
деген буыннан тұрады. Оларда бір буыннан соң
екінші буын аралық буынсыз келіп отырады. Күрделі еріктік әрекетте
мақсатты аңғару,
жоспарлау
және
орындау
деген үш буыннан тұрады.
Мақсатты аңғару
. Адам мінез-құлқының стимулдары сан алуан.
Мұндайлар: ашығу, шӛліркеу сияқты физиологиялық қажеттіліктер, ауа
жұту, дем алу, ұйықтау қажеттіліктері, басқалармен араласу, білімге, кӛңіл
кӛтеруге құмарлық тәрізді қажеттіліктер бола алады. Қажеттіліктің арта
түсуіне қарай құштарлық тілекке – айналады. Бір нәрсені тілеу дегеніміз - не
мазалайтынын, қандай мұқтаждық бар және оны қалай қанағаттандыруға
болатынын білдіру. Тілек дегеніміз - мұрат түрінде ӛмір сүретін қажеттілік
мазмұны. Қажеттілікке сай мақсатты аңғарған адам бір шешімге келеді.
Жоспарлау.
Күрделі ерік әрекетінде шешім қабылдаудан соң қойылған
міндетке жету жолдарын жоспарлау басталады.
Орындау.
Жол мен тәсілдер белгіленіп болысымен, адам қабылданған
шешімдерді жүзеге асыруға кіріседі. Белгіленген мақсаттың жүзеге асуы
кедергілерді игерумен ұштаса жүреді. Оларды зат, материалдық процестер,

адам, уақыт, кеңістік туғызады. Сол сияқты, шаршау, ауру, білімнің, дағдының
аздығы тәрізді кедергілер де болуы мүмкін.
Еріктік әрекет азды-кӛпті қиналу жағдайында ӛтеді. Осындай жағдайда
ерік күші кӛрініс береді. Ол мақсатты орындауға немесе одан бас тартуға
жұмсалған қуат кӛлемімен сипатталады. Мысалы, бір оқушы үшін
математикадан үйге берілген тапсырманы орындауға үлкен күш жұмсамауы
мүмкін, ал екінші оқушыға тапсырманы орындау үшін біраз еңбектеніп,
«терлеуге» тура келеді.
Ерік күшінің мықтылығы темперамент типіне де байланысты. Холерик,
сангвиниктер үлкен шиеленісті жағдайда да тӛзе білсе, меланхоликтерде
мұндай ерекшеліктер шамалы.
Ерік күші қиыншылықтардың, ауыртпалықтардың пайда болуы және
артуына қарай туып, күшейіп, отырады. Бірақ кейде адамға әрекетті бастау
қиын. Ол күдіктен арыла алмайды. Мұндай жағдайда белгілі бір сигналды
қолданудың пайдасы тиеді. Мәселен, спортшы жарыс бәсекесін үшке дейін
санап, қолын кӛтеріп, ӛзіне ӛзі бұйрық бергеннен кейін бастайды.
Ерік күшін реттеу іштей немесе дауыстап сӛйлеп қостау кӛмегімен жүзеге
асырылады. Адам ӛзіне ӛзі кеңес береді, бұйырып, мадақтайды, колдайды.
«Батылдау бол», «Жасқанба» деген сӛздерді қолданады. Оларды адам ӛзіне ӛзі
ете қиын минуттарда, жағдай әбден шиеленіскен кезде айтады.

жүктеу 1,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 77 78 79 80 81 82 83 84 ... 98